Ekser
Ekser je spojno sredstvo koje služi za mehaničko povezivanje dva materijala. Izgledom liči na šipku, valjak ili osovinu koja na jednoj strani ima zašiljeni deo a na drugoj proširenje radi lakšeg ukucavanja.[1][2]
Koriste ih stolari, tesari, obućari, tapetari, stakloresci i mnogi drugi.
U materijale se utiskuje ukucavanjem, najčešće koristeći čekić, mada postoje i drugi alati koji obavljaju istu namenu ali su električni, pneumatski i sl. Poželjno je koristiti rukavice kao zaštitno sredstvo od povreda.
Ekseri se najčešće prave od mekšeg gvožđa, postupkom mašinskog kovanja. Gvozdeni ekseri se proizvode tzv. masovnom proizvodnjom pa im je cena uglavnom niska. Najčešće se ukucavaju u drvo, ali mogu i u zid i druge materijale. Dužina im je od 1 cm do 20 cm a prečnik od 1 do 6-7 mm. Ekseri mogu biti, po potrebi, presvučeni nekim nerđajućim materijalom jer ih u agresivnim okolinama napada korozija.
Ekseri mogu biti od i drveta. Drvene eksere koriste obućari i oni se ukucavaju u kožu tj. u obuću.
Svaka struka koristi eksere prema svojim potrebama. Obućarski drveni ekseri nemaju glavu, tapetarski (rajsnadla) su kratki ali sa velikom glavom, stolarski za lamperiju su posebno tanki i sl. Postoje ekseri za drvo, zid, beton.[3][4][5][6][7][8]
Istorija
[uredi | uredi izvor]
Istorija eksera je podeljena u tri različita perioda:
- Ručno kovani (kovani) ekser (predistorija do 19. veka)
- Rezani ekseri (otprilike 1800-1914)
- Žičani ekseri (otprilike 1860. do danas)
Od kasnih 1700-ih do sredine 1900-ih, cene eksera su pale za faktor 10; od tada su cene eksera blago porasle, delimično odražavajući porast cena materijala i pomeranje ka specijalnim ekserima.[9]
Ručno kovani
[uredi | uredi izvor]Do oko 1800. godine zanatlije poznate kao ekserdžije su ručno pravili eksere – obratite pažnju na prezime Nejlor.[10] (Radnici zvani rezači seku gvozdene šipke na odgovarajuću veličinu za rad na ekserima. Od kasnog 16. veka ručni rezači nestaju sa usponom postrojenja za sečenje, koja su gvozdene šipke sekli na šipke ravnog preseka, štedeći mnogo ručnog napora.)
U vreme Američke revolucije, Engleska je bila najveći proizvođač eksera na svetu.[11] Ekseri su bili skupi i teško ih je bilo nabaviti u američkim kolonijama, tako da su napuštene kuće ponekad namerno spaljivane da bi se omogućilo izvlačenje upotrebljenih eksera iz pepela.[12] Ovo je postalo toliki problem u Virdžiniji da je stvoren zakon koji sprečava ljude da pale svoje kuće kada se presele.[13] Porodice su često imale male postavke za proizvodnju eksera u svojim domovima; tokom lošeg vremena i noću, cela porodica bi mogla da radi na pravljenju eksera za sopstvene potrebe i za trampu. Tomas Džeferson je u pismu napisao: „U našim privatnim poslovima velika je prednost to što se svako pošteno zaposlenje smatra časnim. Ja sam i sam proizvođač eksera.“[14] Rast trgovine u američkim kolonijama teoretski je bio zaustavljen zabranom novih postrojenja za sečenje u Americi Zakonom o gvožđu iz 1750. godine, iako nema dokaza da je zakon zaista primenjen.
Sečenje
[uredi | uredi izvor]Postrojenja za sečenje, uvedena u Englesku 1590. godine, pojednostavila su proizvodnju šipki za eksere, ali pravi prvi pokušaji da se mehanizuje sam proces pravljenje eksera odvili su se između 1790. i 1820. godine, u početku u Sjedinjenim Državama i Engleskoj, kada su izumljene različite mašine za automatizaciju i ubrzavanje procesa izrade eksera od šipki kovanog gvožđa. Takođe u Švedskoj početkom 1700-ih Kristofer Polhem je proizveo mašinu za sečenje eksera kao deo svoje automatizovane fabrike.[15] Ovi ekseri su bili poznati kao rezani ekseri jer su proizvedeni rezanjem gvozdenih šipki; oni su bili poznati i kao kvadratni ekseri zbog njihovog približno pravougaonog preseka.
Proces sečenja eksera patentirao je u Americi Džejkob Perkins 1795. godine, a u Engleskoj Džozef Dajer, koji je postavio mašine u Birmingemu. Proces je dizajniran da seče eksere od listova gvožđa, dok se pazilo da vlakna gvožđa teku niz eksere. Industrija Birmingema se proširila u narednim decenijama, a svoj najveći obim dostigla je 1860-ih, nakon čega je opala zbog konkurencije žičanih eksera, ali se nastavila s radom sve do izbijanja Prvog svetskog rata.[16]
Sečeni ekseri su bili jedan od važnih faktora u porastu balonskog uokvirivanja počevši od 1830-ih, a time i opadanja zastupljenosti drvene konstrukcije sa drvenim spojevima.[17] Iako se još uvek koriste za istorijska renoviranja i aplikacije za teške uslove rada, kao što je pričvršćivanje dasaka na zidove, rezani ekseri su danas mnogo ređi od žičanih eksera.
Žica
[uredi | uredi izvor]Od žice se formiraju žičani ekseri. Obično se namotaji žice provlače kroz niz kalupa da bi se dostigao određeni prečnik, a zatim se seku na kratke šipke koje se zatim formiraju u eksere. Vrh eksera se obično iseca sečivom; glava se formira preoblikovanjem drugog kraja štapa pod visokim pritiskom. Druge matrice se koriste za sečenje žlebova i grebena. Žičani ekseri su bili poznati i kao „francuski ekseri“ zbog svoje zemlje porekla.[18] Belgijski žičani ekseri počeli su da se takmiče na tržištu Engleske 1863. Džozef Henri Netlfold je pravio žičane eksere u Smetviku do 1875.[16] Tokom narednih decenija, proces pravljenja eksera bio je skoro potpuno automatizovan. Na kraju je industrija imala mašine sposobne da brzo proizvedu ogroman broj jeftinih eksera sa malo ili bez ljudske intervencije.[19]
Sa uvođenjem jeftinih žičanih eksera, upotreba kovanog gvožđa za izradu eksera brzo je opala, kao i sporija proizvodnja rezanih eksera.[20] U Sjedinjenim Državama je 1892. godine proizvedeno više eksera od čelične žice nego rezanih eksera. Godine 1913, 90% proizvedenih eksera bili su žičani ekseri. Ekseri su od retkih i dragocenih dobara postali jeftina roba masovne proizvodnje. Danas se skoro svi ekseri proizvode od žice, ali termin „žičani ekser” se počeo odnositi na manje eksere, često dostupne u širem, preciznijem opsegu merača nego što je tipično za veće obične i završne eksere.
Materijali
[uredi | uredi izvor]Ekseri su se ranije pravili od bronze ili kovanog gvožđa, a izrađivali su ih kovači i ekserdžije. Ove zanatlije su koristile zagrejanu četvrtastu gvozdenu šipku koju su kovali pre nego što su iskovali stranice koje su formirale tačku. Posle zagrevanja i odsecanja, kovač je ubacivao vreli ekser u otvor i okivao ga je.[21] Kasnije su stvoreni novi načini pravljenja eksera korišćenjem mašina za čišćenje eksera pre nego što se šipka pomera u stranu da bi se formirala drška. Na primer, ekseri tipa A isecani su iz gvozdenih šipki korišćenjem ranih mašina. Ovaj metod je bio malo izmenjen sve do 1820-ih kada su nove glave na krajevima eksera udarane putem posebne mehaničke mašine. Tokom 1810-ih, gvozdene šipke su prevrtane nakon svakog poteza dok je set rezača bio pod uglom. Svaki ekser je zatim ošišan od konusa omogućavajući automatsko hvatanje svakog eksera koji je takođe formirao njihove glave.[21] Ekseri tipa B su pravljeni na ovaj način. Godine 1886, 10 procenata eksera koji su napravljeni u Sjedinjenim Državama bili su od meke čelične žice, a do 1892. ekseri od čelične žice su pretekli gvozdene rezane eksere kao glavni tip eksera koji su se proizvodili. Godine 1913, žičani ekseri su činili 90 posto svih eksera koji su se proizvodili.[21]
Veličine
[uredi | uredi izvor]Većina zemalja, osim Sjedinjenih Država, koristi metrički sistem za opisivanje veličine eksera. 50 × 3.0 označava ekser dužine 50 mm (ne uključujući glavu) i prečnika 3 mm. Dužine su zaokružene na najbliži milimetar.
Na primer, veličine eksera* koje su obično dostupne od nemačkih dobavljača su:
| Dužina, mm | Prečnik, mm |
|---|---|
| 20 | 1,2 |
| 25 | 1,4 |
| 30 | 1,6 |
| 35 | 1,6 |
| 35 | 1,8 |
| 40 | 2,0 |
| 45 | 2,2 |
| 50 | 2,2 |
| 55 | 2,2 |
| 55 | 2,5 |
| 60 | 2,5 |
| 60 | 2,8 |
| 65 | 2,8 |
| 65 | 3,1 |
| 70 | 3,1 |
| 80 | 3,1 |
| 80 | 3,4 |
| 90 | 3,4 |
| 90 | 3,8 |
| 100 | 3,8 |
| 100 | 4,2 |
| 110 | 4,2 |
| 120 | 4,2 |
| 130 | 4,6 |
| 140 | 5,5 |
| 160 | 5,5 |
| 180 | 6,0 |
| 210 | 7,0 |
- Drahtstift mit Senkkopf (Stahl, DIN 1151)
Američke veličine
[uredi | uredi izvor]U Sjedinjenim Državama, dužina eksera se označava njegovom peni veličinom.
| peni veličina |
dužina, inči | dužina, mm (najbliži) |
|---|---|---|
| 2d | 1 | 25 |
| 3d | 1 1⁄4 | 32 |
| 4d | 1 1⁄2 | 38 |
| 5d | 1 3⁄4 | 44 |
| 6d | 2 | 51 |
| 7d | 2 1⁄4 | 57 |
| 8d | 2 1⁄2 | 64 |
| 9d | 2 3⁄4 | 70 |
| 10d | 3 | 76 |
| 12d | 3 1⁄4 | 83 |
| 16d | 3 1⁄2 | 89 |
| 20d | 4 | 102 |
| 30d | 4 1⁄2 | 114 |
| 40d | 5 | 127 |
| 50d | 5 1⁄2 | 140 |
| 60d | 6 | 152 |
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „Fasteners - Nails”. archtoolbox.com. Pristupljeno 27. 1. 2021.
- ^ „Nail (fastener)”. b2b.partcommunity.com. Pristupljeno 27. 1. 2021.
- ^ „History of the Nail”. fastenerdata.co.uk. Pristupljeno 27. 1. 2021.
- ^ „FASTENERS (mostly about types of nails and screws)”. gvsu.edu. Arhivirano iz originala 17. 01. 2021. g. Pristupljeno 27. 1. 2021.
- ^ TRUINI, JOSEPH. „When To Use Nails Vs. Screws”. popularmechanics.com. Pristupljeno 27. 1. 2021.
- ^ „ANATOMY OF A FASTENER – NAILS EXPLAINED”. senco.com. Pristupljeno 27. 1. 2021.
- ^ „Types of Fasteners: Nails, Screws, Bolts, Anchors, Rivets”. mtcopeland.com. Pristupljeno 27. 1. 2021.
- ^ „Nail”. britannica.com. Pristupljeno 27. 1. 2021.
- ^ Sichel, Daniel E. (decembar 2021). „The Price of Nails since 1695: A Window into Economic Change”. National Bureau of Economic Research. doi:10.3386/w29617.
- ^
Hanks, Patrick; Hodges, Flavia (1988). A dictionary of surnames
. Oxford: Oxford university Press. str. 384. ISBN 0192115928. „Naylor [...]: occupational name for a maker of nails [...].”
- ^ Wenkart, Michael (2014). 50 scientific discoveries that changed the world. Books on Demand. str. 221. ISBN 978-3735724991.
- ^ Temin, Peter (1964). Iron and Steel in Nineteenth-Century America: An Economic Inquiry. str. 42 web. ISBN 9780262200035.
- ^ „The Blacksmith in Colonial Virginia”.
- ^ „Thomas Jefferson letter to Jean Nicolas Démeunier”. Quotes Database. Arhivirano iz originala 2017-05-10. g.
- ^ Teknologföreningen, Svenska (1963). „Christopher Polhem, the Father of Swedish Technology”.
- ^ a b G. Sjögren (2013). „The rise and decline of the Birmingham cut-nail trade, c. 1811–1914”. Midland History. 38 (1): 36—57. S2CID 153675934. doi:10.1179/0047729X13Z.00000000016.
- ^ Kirby, Richard Shelton. Engineering in history. 1956. Reprint. New York: Dover Publications, 1990. 325. ISBN 0486264122
- ^ Notes on Building Construction. Part III. Materials. London, Oxford, and Cambridge: Rivingtons. 1879. str. 441.
- ^ „A New English Nail Machine”. Hardware. 7. 2. 1890. Pristupljeno 19. 4. 2013.
- ^ „Nail Making Machine Project Report: Everything You Need To Know | Awnail” (na jeziku: engleski). 2022-08-01. Arhivirano iz originala 21. 10. 2022. g. Pristupljeno 2022-10-27.
- ^ a b v Visser, Thomas D. „Nails: Clues to a Building's History”. University of Vermont. University of Vermont. Arhivirano iz originala 03. 12. 2021. g. Pristupljeno 1. 9. 2019.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Sichel, Daniel E. (2022-02). "The Price of Nails since 1695: A Window into Economic Change". Journal of Economic Perspectives. 36 (1): 125–150.
- D. Nutt (1890). Archaeological Review: Volume 4. str. 322. „In this connexion it is interesting to reflect that the proverbial "tenpenny nail" was a nail sold at 10d. for the long hundred.”
- „Penny”. Oxford English Dictionary (2nd izd.). „Applied to nails, such adjectives denote the original price (in 15th c.) per hundred; as fivepenny nail, a nail which cost 5d. a hundred, tenpenny nail, a nail costing 10d. a hundred. (These names persisted after the prices fell, as they began to do in some places before 1500, and they were eventually used to designate sizes of nails.)”
- H. Littlehales (1905). Medieval Rec. London City ChurchCited in the Oxford English Dictionary under "Penny" with a quote from 1426–1427.
- „Penny”. sizes.com. Pristupljeno 2010-01-10.
- Norman Scott Brien Gras (1918). The Early English Customs System. Harvard University Press, Cambridge (Massachusetts). str. 701.
- „Nails”. The Canadian Wood Council – CWC.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
- UK DIY site - description of different types of nails
- US DIY site - description of different nails
- Nail forging movie
