Završje se nalazi istočno od Grožnjana na vrhu laporasto-peščaničkog brda u vali otvorenoj prema jugu, tj. prema dolini Mirne. Bio je opasan dvosrukim zidinama od kojih se vide ostaci. Do njega vodi severni odvojak sa puta Ponte Porton-Levade-Istarske Toplice, koji se severno od Završja, kod zaselka Mlini odvaja zapadno do Martinčića te severno za Makovce i Šternu. Severoistočno su Vižintini Vrhi, jugoistočno se nalaze Antonci i Krajići, južno preko Mirne je Vižinada, jugozapadno je Kostanjica[1].
Završju pripadaju zaseoci: Čirkoti (jugozapadno), Štroligi (južno), Montičel, Mlin, Soša, Dobrilovići i Vigini (severno). Byjština
Završje je bio histarsko-keltski kašteljer nastanjen i u doba antike, o čemu svedoče pronađeni predrimski predmeti, kao i rimske grobnice i natpisi. Pronađeni su i tragovi rimskog puta za koji se pretpostvlja da je prvi konzulski put koji je prolazio unutrašnjošću Istre.
.Moct Papencane ppeko Mirne poped Završja
Današnje naselje je nastalo kao stari kaštel smešten iznad reke Mirne koji je dugo bio u posedu venetske porodice Kontarini. Grad je bio zaštićen dvostrukim bedemima sa portama od kojih su ostala sačuvana samo južna, nedavno (2008.) restaurisana. Drevno ime ovog srednjovekovnog gradića čuva se u italijanskom obliku Piemonte. Pod njime je poznat još od 1102, kada ga je istarski markiz Ulrih II. darovao akvilejskom patrijarhu. U dokumentima iz 1341. i 1508. spominje se kao Pyamont ili Poymont. Nemci su ga 1427. nazvali Pemund. Završje je 1300. pripadalo pazinskim grofovima. Zatim ga zauzima Venecija. 1360. Završje su bezuspešno napale tršćanske snage patrijarha Lodovika de' Dela Torea (Della Torre) i njihova biskupa Negrija, budući da su ovi u to doba bili u ratu sa pazinskim grofovima. Mesto dolazi 1374. pod austrijsku vlast i biva pretvoreno u feud. Na njegovom je čelu sada kapetan, ima posebnu upravu, vlastiti urbar i načelnika. U to vreme, krajem XIV. veka, započinje polagano doseljavanje slovenskih porodica na to područje. Tada su se tu izmenjivali mnogobrojni vlasnici.
Završje - Piemonte d'Istria
Nakon 1412. Završje je više puta napadala Venecija u ratovima koje je vodila protiv Austrijanaca. To je potrajalo do 1511, kada ga je zauzela. Pripojenje je ratifikovano tek Bormskim mirom. Feud Završje je 1530. dodeljen Đustinjanu Kontariniju (Giustignano Contarini). Njegovi naslednici držali su ga do XIX. veka. Tada je potpao pod Napoleonovu vlast, a nedugo zatim pod Austriju[2]. Austrijska vlast donela je prosperitet ovom kraju, pogotovo izgradnjom uskotračne železničke pruge "Parencana"[3].
1943.g. antifašistički pokret zahvatio je i Završje, hrvatski i italijanski antifašisti zajedno su se borili protiv nemačkog okupatora. do 1945. Završje je bilo poljoprivredni centar, a nakon aneksije Hrvatskoj dolazi do velikog istarskog egzodusa pa je tako večina populacije Završja prebegla u Trst gde su i formirali svoju Zajednicu u egzily[4]. Od nekadašnjih devedeset porodica sada u samom gradiću živi četrdesetak stanovnika
Kaštel Završje ili palata Kontarini sagrađena u XI. veku. U unutrašnjosti se nalazi kućica iz 1579. sa natpisom "Hosteria di Valentino Valle"
Izbergli Piijemontežani 1957. y TpctySrednjovekovne freske u crkvi sv. Pelargije (XIII. - XIV. v.)
Zidine i ulazna vrata (Nad vratima su drevni bareljefi i grb porodice Kontarini, koja je ovim feudom vladala tri veka)
Crkva Blažene Device Marije sa zvonikom sagrađena je u XVI. veku, a obnovljena 1634, pri čemu su od ranija četiri drevna oltara ostala dva. Crkva ima kružnu apsidu i portal zašiljenog luka, sa godinom 1879, kada je poslednji put rekonstruican. Imala je srebrne svetiljke i svećnjake iz XVIII. veka te veličanstveni pehar sa ocakljenim medaljonima iz 1476. koji je crkva krajem XVIII. v. prodala pa je završio u Rotšildovoj kolekciji, a danas se nalazi u pariškome Luvru.
crkvica sv. Roka iz 1556. smeštena prema dolini, pre sačuvanih gradskih vrata
Nova parohijalna crkva sv. Ivana i Pavla pred severnom portom, obnovljena 1792. Krase je četiri lezene, a apsida je kružnog oblika. Ima pet oltara i bogato je ukrašena
Završje je bilo najuži kandidat za snimanje filma o Robinu Hudu. 27. II. 2020, nakon tri meseca tesne borbe u utrci za najbolju filmsku lokaciju (Location Award) osvojilo je drugo mesto. Na Berlinalu je proglašen pobednik, kanarski otok Hiero[5].
Napomena: U 1857, 1869, 1921. i 1931. sadrži podatke za naselje Antonci, kao i dio podataka od 1890. do 1910, a u 1857, 1869, 1921. i 1931. podatke za naselja Makovci i Martinčići te dio podataka za naselja Grožnjan i Pirelići (općina Oprtalj). U 1880. sadrži također dio podataka za naselje Martinčići. Od 1857. do 1880. te u 1921. i 1931. sadrži dio podataka za naselje Vižintini Vrhi (općina Oprtalj).
