Зевалица

Zevalica
Naučna klasifikacija
Carstvo:	Plantae
Divizija:	Magnoliophyta
Klasa:	Magnoliopsida
Red:	Lamiales
Porodica:	Plantaginaceae
Rod:	Antirrhinum
Vrsta:	A. majus
Binomno ime
	Antirrhinum majus; L.

Zevalica (Antirrhinum majus L.) od grčkog Αητι – kao, protiv prema + ρισ, ρινοσ - nos, jer je cvet kao nos (liči na nos). Srpski se zove još i žabica, arslanaga, vuki, lavovo rilo.^[1] Englezi cvet porede sa razdraženim zmajem – snapdragon. Fracuzima liči na vučju (gueule-de-loup), ili lavlju čeljust (gueule-de-lion), što je prevod i sa nemačkog - Große Löwenmaul, Garten-Löwenmaul, i sa ruskog - львиный зев^[2].

Opis osnovne forme[uredi | uredi izvor]

Zevalica je perena koja se koristi kao jednogodišnja biljka, a ponekad i kao dvogodišnja. Stablo uspravno, pravo od 15 do 100 сm. Biljka često u obliku piramidalnog žbunića. Izdanci okrugli, zeleni ponekad ljubičasti. Pri dnu goli ka vrhu pokriveni rđastim dlačicama.

Donji listovi naspramni, vršni naizmenični, lancetasti do izduženo jajasti, celog oboda. Dužina 1-7 cm, širina 2-2,5 cm.

Cvetovi zigomorfni, nepravilno dvousnati, prosti ili dupli, u metličastim cvastima. Čašica petozuba, krunica cevasta 3,5-4,5 cm. Cvetovi: beli, žuti, roze, tamnocrveni, često dvobojni. Cveta od juna do prvih mrazeva. Jedan cvet traje do 12 dana, a cela biljka do tri meseca. Cvet oprašuju bumbari.

Plod — mnogosemena čaura, 10-14 mm, čiji zid puca obrazujući tri karakteristična otvora (liči na lobanju). Seme vrlo sitno 1 mm; u gramu ima 5.800-6.000 zrna. Klijavost očuva do 4 godine. Odlikuje se obilnim samosevom.^[3]^[4]^[2]

Areal[uredi | uredi izvor]

Prirodno rasprostranjenje - Mediteran.

Uslovi sredine[uredi | uredi izvor]

Obilno cveta na otkrivenim sunčanim položajima ili u polusenci; potrebni su joj prostori zaštićeni od vetra. Zone: 4-11. Zemljišta: dobro obrađena, srednje vlažna, suglinasta. pH: 5,0-8,0. Pri višku vlage pati i propada, posebno kao rasad. Uklanjanjem precvetalih cvetova stimuliše se grananje i novo cvetanje. Izdržava kraća zahlađenja od -3 do -5°C^[2].

Sorte[uredi | uredi izvor]

Serija ^[4]	opis *(RHS - nijanse boja prema tablicama Royal Horticulture Society)^[5]
‘PLAYFUL’	‘Playful Pink’ visina 18 cm; dužina lista 3,2 cm. Boja tek otvorenog cveta: gornji režanj (RHS) 55B-C, donji režanj (RHS) 55C; boja potpuno otvorenog cveta: gornji režanj (RHS) 56A-B, donji režanj (RHS) 56A-B, Nepca 7A mrlje i 56A. Ostali taksoni iz ove serije su ‘Playful Canary’, ‘Playful Copper’, ‘Playful Ice’, ‘Playful Magenta’, ‘Playful Twilight’.
‘FREESONG F1’	Preporučuju se za cvetne leje i rezani cvet. Centralne cvasti se pojavljuju brzo, a sorte su otpornije na rđu od drugih varijeteta srednje visine. Dobro grananje u osnovi daje veliki broj cvasti po biljci i bolju otpornost na vetrove. Visina 35 do 45 cm. Seriju čine sorte ‘White‘ bela, ‘Yellow Flame‘ žuta sa bronzanim diskoloracijama, ‘Yellow‘ čisto žuta, ‘Apple Blossom‘ bledo roze, ‘Bronze‘ bronzanonarandžasta sa žutom diskoloracijom, ‘Burgundy‘ intenzivno tamnoroze, ‘Cherry‘ tamnoroze, ‘Crimson‘ živa somotasto crvena, ‘Pink‘ roze, ‘Princess Pink‘ tamnija od ‘Apple Blossom‘, i svetlija od ‘Pink‘,‘Scarlet‘ tamnonaradžastocrvena.
‘LUMINAIRE‘	‘Luminaire Pink‘ visina 15 cm. Dužina lista 4 cm; boja tek otvorenog cveta: gornji režanj (RHS) 58B i 62D, donji režanj (RHS) 63B i 55C; boja potpuno otvorenog cveta: gornji režanj (RHS) 63B-C i 62C-D, donji režanj (RHS) 63B-C i 155B, Nepca 7A mrlje i 63B. Ostali taksoni iz ove serije su: ‘Luminaire Bronze & Yellow’, ‘Luminaire Deep Yellow’, ‘Luminaire Deep Purple’, ‘Luminaire Hot Pink’, ‘Luminaire Orange & Yellow’, ‘Luminaire Purple & Gold’, ‘Luminaire Red’, ‘Luminaire Harvest Red’, ‘Luminaire Sugarplum’, ‘Luminaire White’, ‘Luminaire Yellow’.
‘DRAGON‘	‘Dragon Bronze‘ patuljasta žbunolika zevalica sa najtamnijim, skoro crnim listovima, viđenim kod ove vrste. Atraktivna je i pre cvetanja, a posebno kad formira belo ljubičaste dvobojne cvetove. Izvanredna je za bordure i posude, a pokazuje i solidnu otpornost prema rđi. Ostali taksoni iz ove serije ‘Dragon Crimson‘, ‘Dragon Ivory‘, ‘Dragon Light Pink‘, ‘Dragon Magenta‘,‘Dragon Pink‘, ‘Dragon Rose‘, ‘Dragon White‘, ‘Dragon Yellow‘.
‘SULTAN‘ (2008)	‘Bronze‘ cveta od aprila do novembra. Visina 25 - 50 cm, širina 25 - 50 cm. Polegli pokrivač tla sa cvetovima veličine 3 - 5 cm. Listovi svetlozeleni. Biljka za posude, korpe, cvetne leje, patio. Ostali taksoni iz ove serije su: ‘Light Yellow‘,‘Lavender‘, ‘Light Pink‘, ‘Purple‘, ‘Red & Yellow‘, ‘Red‘, ‘White‘.

Sorta ^[4]	opis *(RHS - nijanse boja prema tablicama Royal Horticulture Society)
'Orange Pixie'	Prva jasno naradžasta patuljasta forma sa leptirastom formom cvetova. Cvet je tamnonarandžast, bronzan, prost. Visina: 25-30 cm, širina 35-50 cm. Zahteva potpunu osunčanost. Dosta je otporna na niske temperature i rđu. Setva se vrši u stakleniku ili ograđenoj leji, a kasnije presađuje. Sorta je dobila zlatnu medalju Fleuroselect 1974.
‘Rembrandt’	Visina: 30-45 cm, rastojanja za sadnju 30-40 cm. Cvetovi dvobojni, jasno žuti i crveni.
‘La Bella’	Visina: 15-45 cm, rastojanja za sadnju 30-40 cm. Cvetovi roze.
‘Red Perritos’	Visina: 30-45 cm, rastojanja za sadnju 30-40 cm. Cvetovi crveni, dupli.
‘Black Prince’	Visina: 30-45 cm, rastojanja za sadnju 30-40 cm. Cvetovi šarlah crveni. Samosevom zadržavaju boju cvetova u visokom procentu.

Značaj za pejzažnu arhitekturu i hortikulturu[uredi | uredi izvor]

Preporučuje se za cvetne leje, rabatne, grupnu i masovnu sadnju, miksbordure, bordure sa žbunovima, za balkone, saksijske kulture i kao elemenat livadskih vrtova. Zevalica je jedna od nezaobilaznih vrsta u starim i ruralnim baštama. Istovremeno nove sorte kojih je na stotine od osamdesetih godina prošlog veka, i koje pored otpornosti na rđu daju potpuno nove kombinacije boja, veličina i formi, garantuju mesto ovoj vrsti u savremenim vrtovima. Biljke se ujesen mogu presaditi u saksije i uneti u prostoriju gde mogu dugo da cvetaju. Dobre su kombinacije sa taksonima roda Salvia i Tulipa sortama vrsta Lobularia maritima i Соsmos bipinnatus sličnih ili kontrastnih boja. Kao rezani cvet zevalica u vodi traje 7-14 dana pri tome otvaraju se svi pupoljci, pa je za rezani cvet najbolje brati cvasti sa pupoljcima kada su otvoreni samo najniži cvetovi^[2].

Značaj van pejzažne arhitekture i hortikulture[uredi | uredi izvor]

Iz semena se, navodno, može dobiti ulje nešto slabije od maslinovog. U Rusiji se zevalica gaji za ove potrebe. Izvesna sumnja postoji zbog izuzetno sitnog semena. Listovi i cvetovi su antiflogistici (ublažavaju upale), imaju antitumorsko i stimulativno dejstvo. Za potrebe farmacije biljka se sakuplja leti kad cveta i suši se. Iz cvetova se dobija zelena boja za tkanine kojoj nisu potrebni dodaci. Uz dodatke daje tamnozelenu i zlatnu.^[6]^[2]

Reference[uredi | uredi izvor]

^ Simonović, D. (1959): Botanički rečnik, imena biljaka. Srpska akademija nauka - posebna izdanja, knjiga CCCXVIII
^ ^a ^b ^v ^g ^d Grbić, M., Marković, M. i Đukić, M. (2017): Cvećarstvo – sezonsko cveće. Univerzitet u Beogradu. . Београд. ISBN 978-86-7299-260-1.
^ Mijanović, O. (1979): Cvećarstvo, drugi deo (cvetne kulture za uzgoj na otvorenom polju. Šumarski fakultet (skripta)
^ ^a ^b ^v Armitage, M. A. (2002). Armitage's Manual of Annuals, Biennials, and Half-hardy Perenials. Timber Press. ISBN 978-0-88192-505-0.
^ RHS Color Fan 1 - Azalea Society of America
^ Antirrhinum majus Snapdragon, Garden snapdragon PFAF Plant Database

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[1] Simonović, D. (1959): Botanički rečnik, imena biljaka. Srpska akademija nauka - posebna izdanja, knjiga CCCXVIII

[gmmm-2] v ^g ^d Grbić, M., Marković, M. i Đukić, M. (2017): Cvećarstvo – sezonsko cveće. Univerzitet u Beogradu. . Београд. ISBN 978-86-7299-260-1.

[3] Mijanović, O. (1979): Cvećarstvo, drugi deo (cvetne kulture za uzgoj na otvorenom polju. Šumarski fakultet (skripta)

[armit-4] v Armitage, M. A. (2002). Armitage's Manual of Annuals, Biennials, and Half-hardy Perenials. Timber Press. ISBN 978-0-88192-505-0.

[5] RHS Color Fan 1 - Azalea Society of America

[6] Antirrhinum majus Snapdragon, Garden snapdragon PFAF Plant Database

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]