Zlatibor u doba Rimljana
U dugim i teškim borbama Ilira sa iskusnim i lako pokretljivim rimskim legijama uništene su mnoge kulturne tekovine u ovim krajevima. Međutim, ubrzo je nikla jedna nova kultura, na daleko višem stupnju, što potvrđuju ruševine utvrđenja i naselja, ostaci hramova i puteva i nadgrobni spomenici.
| Istorija Zlatibora |
|---|
Pored starosedelačkih ilirskih naseobina nikla su nova rimska naselja. Istovremeno, Rimljani su podigli nova utvrđenja i popravili veđinu starih gradina čije su vojne posade obezbeđivale sigurnost na putevima. Čajetinsku gradinu nasledili su od prethodnih naroda i prilagodili je svojim potrebama. Oko stare citadele kvadratnog oblika razmere 7 h 7 metara, raspoznaju se temelji bedema, vešto prilagođenih terenu. Građeni su od tesanog kamena vezanog malterom veličine 35 h 130 h 20 h 97 metara. Na ovom lokalitetu nisu pronađeni nikakvi fragmenti, što navodi na zaključak da je tu postojalo čisto vojno utvrđenje. Njegova posada je štitila put, izgrađen pored istočne strane, koji i danas meštanima služi za kolski saobraćaj.
Radi ekonomske eksploatacije ovih krajeva kao i vojnih potreba, Rimljani su podigli čitavu mrežu novih puteva, istovremeno vršeći i popravku starih komunikacija. Sve su bile strme, podesne za kretanje konjice i pešadije, a vodile su prema Malaviku. Po Domaševskom, ovo je bio jedan od značajnijih centara rimske provincije Dalmacije, a nalazio se na prostoru sela Visibabe. Jedan put je išao severozapadnim delovima Zlatibora preko Vrutaka, Bioske, Kremana i Mokre Gore gde je prelazio u Bosnu. Drugi je vodio od Malavika preko Mačkata i Čajetinske gradine, a odatle probivši se između zlatiborskih brda izbijao na reku Uvac. Od ovoga puta verovatno se odvajao jedan krak prema Bosni čiji se ostaci i danas raspoznaju u Jablanici.
Rimljani su u ovom kraju ostavili priličan broj nadgrobnih spomenika, koji uglavnom datiraju iz II i III veka. Reljefi na njima inspirisani su motivima iz prirode, a česta je pojava i predstavljanje istočnjačkog božanstva Atisa u liku lepog mladića. Zbog toga arheolog Franc Studnicka upoređuje figure na rimskim spomenicima u Kremnima sa sličnim u Maloj Aziji i Trakiji.
Najveći broj rimskih spomenika lociran je u Kremnima, a raspoređeni su na četiri mesta. Veća nekropola, sa delimično razvučenim i uništenim spomenicima, nalazi se na mestu Crkvine, nedaleko od Misailovića kuća. Pored spomenika na nekropoli su nađene baze stubova i drugi arhitektonski ostaci koji svakako potiču od jedne ili više zgrada antičkog svetilišta. Druga grupa, najverovatnije dislociranih spomenika, s predstavama Atisa i arhitektonskim elementima, nalazi se neposredno uz seosku česmu, ispred nekadašnjeg Moljkovića hana. U istočnom delu današnjeg groblja i kod šančeva iz Prvog srpskog ustanka nalaze se ostaci antičke i srednjovekovne nekropole, sa nekoliko pojedinačno razmeštenih spomenika.
U Krivoj Reci, na tzv. Latinskom groblju, Kanic je otkrio veliku rimsku nekropolu sa spomenicima, kamenim lavovima i žrtvenim arama. Od nekropole koja danas više ne postoji, publikovana je nekolicina spomenika, od kojih se jedan nalazi pred zgradom Biblioteke i muzejske zbirke u Čajetini. U Gostilju je pronađen nadgrobni spomenik u obliku kocke sa koga je izbrisan natpis, dok se lik Atisa lepo raspoznaje. Najzad, Pavle Šafarik pominje latinsko groblje u Mačkatu i veći broj spomenika, od kojih su sačuvana samo dva.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Milisav R. Đenić, „Zlatibor u prošlosti“, Titovo Užice 1983.