Istorijske ruže
Istorijske ruže (stare baštenske ruže) čine sve sortne ruže koje su postojale pre sinteze prve moderne čajnohibridne sorte 'La France' 1867. godine. [1] U suštini, istorijske ruže evropskog ili mediteranskog porekla su drvenasti žbunovi sa listovima koji su po pravilu veoma otporni na bolesti, mirišljavih cvetova koji kratko traju i javljaju se jednom godišnje; dupli su, mirišljavi i u nijansama bele, roze i crveno-rumene. Cvetovi se javljaju na prošlogodišnjim izdancima. Introdukcijom kineskih i čajnih ruža iz istočne Azije oko 1800. godine stvorena je nova grupa istorijskih ruža koje cvetaju na ovogodišnjim izdancima, često od proleća do jeseni. Većina istorijskih ruža svrstane su u jednu od sledećih grupa:
Kineske ruže - China (China hybrid)[uredi | uredi izvor]
Nastale mnogo pre introdukcije u Evropu (18. vek). Ima indikacija da su stare nekoliko hiljada godina. U Evropu (Danska) je 1752. godine prvo uneta sorta ‘Old Blush‘ kineske ruže Rosa chinensis var. semperflorens (Curtis) Koehne. Ova i još 3 sorte (‘Hume's Blush‘, ’Tea-Scented China' i 'Parks') su potpuno izmenile dotadašnje evropske ruže. Najvažnija njihova osobina je veoma dugo cvetanje (dva i više puta godišnje). Takođe su donele svoj svež miris različit od teških mirisa tadašnjih varijeteta. R. chinensis var. semperflorens dala je jasnu crvenu boju za savremene kultivare (do tada crvene sorte imale su izvesnu dozu ljubičastih nijansi).
Poznatiji predstavnici grupe su: 'Camellia Rose' Jean Laffay, pre 1830, 'Hermosa' Marcheseau, 1840, 'Irene Watts' Guillot, 1896, 'Paul Ricault' Portener, 1845.
Ruže galike - Gallica[uredi | uredi izvor]
Kao najstarija grupa evropskih ruža omiljena je kod uzgajivača istorijskih ruža. Treba, međutim, znati da klasa jeste stara, ali ne i danas gajene sorte. 'Rosa Mundi' ili R. gallica 'Versicolor' je najstarija 1650. Rosa gallica L. je autohtona na Bliskom istoku, i južnoj Evropi. Prirodni varijeteti imaju beo ili ružičast cvet, prost ili dupli. Zbog upotrebe u medicini bile su značajne u srednjem veku. Rosa gallica var. officinalis Thory bila je poznata kao apotekarska ruža. Asocira na srednji vek danas pomalo bizarnim bojama.
Poznatiji predstavnici grupe su: 'Camaieux' Vibert, 1830, 'Charles de Mills' ?, oko 1790, 'Duchesse de Montebello' Laffay, 1829, 'Gloire de France' Hardy, 1818, 'President de Sege' Hebert, 1836, 'Rosa Mundi' ?, 1650, 'Tricolore de Handre' Van Houtte, 1846, 'Tuscany Superb' Paul, 1848.
Ruže damascene - Damascena[uredi | uredi izvor]
Stara grupa sa prvim zapisima iz 1500. (Italija). Verovatno su mnogo starije (bar kao grupa Gallica). Ime ukazuje na poreklo. Obično su visoki žbunovi sa otvorenim habitusom koji sa lučno povijenim granama deluje zapušteno. Cvetovi su beli ili ružičasti cvetaju leti. Grupa je nastala ukrštanjem R. gallica i nekih divljih puzavica (moguće R. phoenicea Boiss.) Vekovima se gaje za ekstrakciju ružinog ulja.
Poznatiji predstavnici grupe su: 'Blush Damask' ?, 1759, 'Botzaris' ?, 1856, 'Ispahan' Srednji istok, 1832, 'Kazanlik' Bugarska, pre 1612, Rosa × damascena Herrm. var. trigintipetala (Dieck) Koehne Srednji istok (prirodni takson), 'La Ville de Bruxelles' Vibert, 1849, 'Leda' ?, 1827, 'Marie Louise' iz vrta Malmaison, 1813, 'Rose de Recht' Nancy Lindsay, 1940.
Ruže centifolije - Centifolia (Provence)[uredi | uredi izvor]
Poznate i kao cabbage roses, provansanske ili holandske ruže (ruže sa sto latica). Cabbage (kupus) nema veze sa veličinom već sa visokim centrom (iznad prašnika). Provansa i Holandija se otimaju o moguće poreklo, a centifolia znači stolisna (mada latica može biti i više). Pouzdano se za njih zna od 1550. (Holandija) mada se dovode u vezu sa opisima iz drevne Grčke i Rima o ružama sa sto latica. Po izgledu su između damascena i galika (uspravnije i dužih drški od galika i kompaktnije od damascena. Spoljne latice su više od centra.
Poznatiji predstavnici grupe su: Rosa × centifolia L. NL oko 1600, 'Juno' ?, 1832, 'Fantin Latour' Engleska, oko 1850, 'Petite de Hollande' Holandija, oko 1800.
Mahovinaste ruže - Moss[uredi | uredi izvor]
Nastale od centifolija kao sport oko 1700. god modifikacijom dlačica. Interesantne su dok su u pupoljku jer se sa rascvetavanjem mahovinast izgled gubi iz vida. Cvetaju leti.
Poznatiji predstavnici grupe su: 'Capitaine Basroger' Moreau-Robert, 1890 i 'James Michell' Verdier, 1861.
Burbonske ruže - Bourbon[uredi | uredi izvor]
Klasa značajna za 19. vek kao karika od starih ka novim ružama. Tamni listovi evropskih ruža preko burbona su dobile sjaj i svetlije nijanse od vrsta sa istoka, a latice su postale veće, razdvojenije i nežnije - prozirnije. Otkrivene su na Reunionu (ostrvu u Indijskom okeanu). Seme hibrida kineske ruže i damascene poslato je u Francusku 1819. i vrlo brzo nastala je grupa burbonskih ruža. Predstavljaju prethodnicu remontantnih ruža. Na lokalitetima sa izraženim prolećnim mrazevima letnje cvetanje obično nije obilno, ali zato u jesen obilno cveta.
Poznatiji predstavnici grupe su: 'Bourbon Queen' Mauget, 1834, 'La Reine Victoria' Schwartz, 1872, 'Louise Odier' Margottin, 1851, 'Mme Isaac Periere' Garcon, 1881, 'Mme Lauriol de Barny' Troullard, 1868, 'Mme Pierre Oger' Vardier, 1878, 'Variegata di Bologna' Bonfiglioli, 1909.
Remontantne ruže - Remontant (Hybrid Perpetual)[uredi | uredi izvor]
Nastale su od burbonskih i manje poznatih tipova ruža. Počinju da se javljaju oko 1830. sa izmešanim osobinama, i samo jednom zajedničkom - produženim cvetanjem. Tokom 19. veka ukrštane su sa čajnim ružama (Tea) i na taj način dobijene su Tea hybridae 1867. Do kraja veka remontant (hybrid perpetual) su potpuno eliminisane. Karakteristične su za viktorijansku Englesku.
Poznatiji predstavnici grupe su: 'Artoisee de Lyon' Damaizin, 1858, 'Arthur de Sensal' Sc Cochet, 1855, 'Baron Girard de l ‘Ain' Reverchon, 1897, 'Baronne Prevost' Desprez, 1842, 'Black Prince' W. Paul, 1866, 'Charles Lefebure' Lacharme, 1861, 'Duke of Wellington' Granger, 1864, 'Eclair' Lacharme, 1883, 'Eugene Furst' Soupert & Notting, 1875, 'Ferdinand Pichard' Tanne, 1921, 'Gloire de Ducher' Ducher, 1865, 'Mrs John Laing' Bennett, 1887, 'Reine des Violettes' Millet-Malet, 1860, 'Rose du Roi' Lelieur/Souchet, 1815, 'John Hooper' Ward, 1862.
Ruže albe - Alba Rosae[uredi | uredi izvor]
Uspravne žbunaste ruže sa lepim sivozelenim listovima i bojom cvetova ograničenom na belu do svetloružičaste. Cvetaju samo jednom leti. Cvet mirišljav. Vrlo su stare jedna od najstarijih grupa nepoznatog porekla. Otporne su na čađavu krastavost i zauzimaju znatnu površinu i visinu do 2 m. Pretpostavka je da su nastale ukrštanjem damascena i kanina vrlo davno (stari vek).
Ovoj grupi pripada: 'Konigin von Danemark' Booth, 1816, a 'Madame Hardy' Hardy, 1832 je hibrid Damascena x Alba.
Portland ruže - Portland[uredi | uredi izvor]
Ova grupa belih, ružičastih ili ljubičastih ruža sa ponovljenim cvetanjem predstavlja rezultat ukrštanja galgika, damascena, centifolija i kineskih ruža.
Poznatiji predstavnici grupe su: 'Camte de Chambord' Noreau-Robert, 1863, 'Indigo' Laffay, 1830, 'Marbree' Robert and Moreau, 1858.
Čajne ruže, čajevke - Tea[uredi | uredi izvor]
Prvobitno nazvane "ruže sa mirisom čaja" (Rosa × odorata (Andrews) Sweet) su orijentalne sorte za koje se mislilo da su hibridi između Rosa chinensis i Rosa gigantea, krupnih azijskih puzavica sa bledožutim cvetovima. Odmah posle introdukcije u Evropu početkom 19. veka oplemenjivači su radili sa njima, posebno u Francuskoj, ukrštajući ih sa kineskim ružama, a zatim sa burbonskim i noiset ružama. Čajne ruže imaju ponovljeno cvetanje, a nazvane su po svom mirisu koji podseća na kineski crni čaj (mada to nije uvek slučaj). Paleta boja sadrži pastelne nijanse bele, roze, boje kajsije i žute (što je bila novost za ono vreme). Pojedinačni cvetovi mnogih sorti su viseći i opušteni, zbog slabih cvetnih drški. Tipični zašiljeni pupoljci čajevki daju cvetove visokog centra koji su uvijeni u spiralu, a latice im se povijaju obodom nadole i zašiljene su na vrhu; čajevke su tako postale začetnici onoga što se danas naziva klasični oblik ruže. Kao i kineske ruže, čajne ruže nisu otporne prema niskim temperaturama. Poznatiji predstavnici grupe su: 'Lady Hillingdon' Lowe & Shawyer, 1910, 'Maman Cochet' Scipion Cochet, 1892, 'Duchesse de Brabant' H.B. Bernède, 1857, 'Mrs. Foley Hobbs' Alexander Dickson II, 1910.
Ostale istorijske ruže[uredi | uredi izvor]
Grupe žbunastih sorti: Noisette, Hybrid Musk, Hybrid Rugosa, Bermuda "Mystery" Roses, Scots, Sweet Brier
Grupe puzavica: Ayrshire, Climbing China, Laevigata, Sempervirens, Boursault, Climbing Tea, Climbing Bourbon
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Thomas, Graham Stuart (2004). The Graham Stuart Thomas Rose Book. London, England: Frances Lincoln Limited. ISBN 978-0-7112-2397-4.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Grbić, M., Mijanović, O., & Kiš, Đ. (1997): Zbirka sortnih ruža u Pančevu kao potencijalni genetički resurs za sintezu novih sorti. Simpozijum sa međunarodnim učešćem "Biljni i životinjski genetički resursi Jugoslavije" Zlatibor. Savremena poljoprivreda Vol XX 3-4, Novi Sad: 319-26
- Mijanović, O., Grbić, M., & Jeftić, S. (1996): Present status and trends of rose production in Serbia. 2nd International Rose Symposium. Antibes, France. Acta Horticulturae 424: 129-130
* Sve fotografije snimljene se u Rozarijumu Kiš u Pančevu.