Istočni lovci-sakupljači
 | Ovom članku je potrebna lektura teksta. To podrazumeva ispravku gramatičkih, pravopisnih i interpunkcijskih grešaka ili tona. |
Istočni lovci-sakupljači, istočnoevropski lovci-sakupljači ili istočni evropski lovci-sakupljači, su nazivi korišćeni u arheogenetici za posebnu predačku komponentu koja potiče od mezolitskih lovaca-sakupljača iz istočne Evrope.[1] Često je u upotrebi skraćenica ILS. Tokom mezolita, ILS su naseljavali oblast koja se prostirala od Baltičkog mora na severozapadu, Urala na severoistoku i Pontsko-kaspijske stepe na jugu.[2]
Uz skandinavske lovce-sakupljače (SLS) i zapadne lovce-sakupljače (ZLS), Istočni lovci-sakupljači (ILS) su činili jednu od tri glavne genetske skupine u postglacijalnom periodu rane holocenske Evrope.[3] Granica između ZLS i ILS išla je otprilike od donjeg Dunava, na sever duž zapadnih šuma Dnjepra prema zapadnom Baltičkom moru.[4]
Prema studiji koju su Vang i saradnici objavili 2019, ILS su 9% svojih gena nasledili od drevnih Severnih Evroazijata (DSE) i 91% od skupine koja je srodna zapadnim lovcima-sakupljačima, ali se razlikovala od njih.[5] Tokom neolita i ranog eneolita, deo ILS se u Pontsko-kaspijskoj stepi, mešao sa kavkaskim lovcima-sakupljačima (KLS), čime je nastao novi genetski klaster poznat kao zapadni stepski stočari (ZSS), dok je kultura koju su ZSS stvorili poznata kao kultura jamnog groba.[6] Pretpostavlja se da su populacije blisko povezane sa nosiocima kulture jamnog groba krenule u masovnu seobu koja je dovela do širenja indoevropskih jezika u veliki deo Evroazije.
Najzastupljenija haplogrupa Y-DNK kod istočnih lovaca-sakupljača je bila haplogrupa R (R1b1 i R1a1), dok je haplogrupa U njihova najzastupljenija mtDNK haplogrupa.
Studije[uredi | uredi izvor]
Hak i saradnici su u studiji iz 2015. objavili otkriće da su dva praistorijska muškarca iz Istočne Evrope pripadala genetskom klasteru Istočnih Lovaca-sakupljača (ILS). Jedan od njih je muškarac iz Samare (potiče iz 5650-5550 godine p. n. e.) koji imao Y-DNK haplogrupu R1b1a1a* i mtDNK haplogrupu U5a1d, dok je drugi iz Karelije (potiče iz 5500-5000. p. n. e.) bio nosilac Y-DNK haplogrupe R1a1 i mtDNK haplogrupe C1g. Autori studije su takođe identifikovali genetski klaster Zapadnih Lovaca-sakupljača (ZLS) i klaster Skandinavskih Lovaca-sakupljača (SLS), koji je mešavina ZLS i ILS, što su 2016. potvrdili Lazaridis i saradnici.[7]
Prema Haku i saradnicima ILS su bili mešanog drevno-severno-evroazijatskog i zapadnolovačko-sakupljačkog porekla, a nosioci kulture jamnog groba su bili mešavina ILS i populacije koja je „srodna bliskoistočnom stanovništvu”. Tokom 3. milenijuma p. n. e. nosioci kulture jamnog groba su počeli da se šire po celoj Evropi, što je značajno uticalo na genetski pejzaž kontinenta, a takođe je najverovatnije dovelo do širenja indoevropskih jezika u Evropi.[8]
Prema Metisonu, ILS su se možda mešali sa „jermenolikom bliskoistočnom populacijom”, verovatno već u eneolitu, što je dovelo do nastanka populacije koja je stvorila kulturu jamnog groba (5200-4000. p. n. e.).[9] Prema Lazaridisu i saradnicima ILS su 75% bili poreklom od DSE, a ZLS mešavina ILS i gornjopaleolitskih Kromanjonaca čiji su ostaci otkriveni u pećini Grot du Bišon u Švajcarskoj.[10]
Džons i saradnici su 2017. objavili studiju u kojoj je utvrđeno da su nosioci mezolitske kundske i narvske kulture istočnog Baltika bili mešavina ZLS i ILS, s' tim da su bili srodniji ZLS. Utvrđeno je da se uzorci iz ukrajinskog mezolita i neolita nalaze između ZLS i ILS, što ukazuje na genetski kontinuitet u oblasti Dnjeparskih brzaka u periodu od 4.000 godina. Ukrajinski uzorci pripadali su isključivo mtDNK haplogrupi U, koja je otkrivena u oko 80% svih evropskih uzoraka lovaca-sakupljača.[11]
Nosioci kulture grebenaste keramike iz oblasti istočnog Baltika imali su 65 % istočnolovačko-sakupljačkog porekla, za razliku od lovaca-sakupljača koji su u daljoj prošlosti živeli u toj oblasti, koji su bili srodniji ZLS. Prema rezultatima genetskih analiza uzoraka sa arheoloških nalazišta koja su pripadala ovoj kulturi, Y-DNK jedne osobe je pripadala haplogrupi R1a15-YP172, dok su od četiri uzorka mtDNK dva pripadala haplogrupi U5b1d1, jedan je pripadao U5a2d i jedan U4a.
Ginter i saradnici su 2018. analizirali 13 uzoraka Skandinavskih Lovaca-sakupljača i otkrili da su svi delom poreklom od ILS, međutim SLS iz zapadne i severne Skandinavije su imali veći udeo ILS porekla (oko 49%) od onih iz istočne Skandinavije (oko 38%). Autori su predložili teoriju prema kojoj su SLS mešavina ZLS koji su se doselili u Skandinaviju sa juga i ILS koji su kasnije doseljeni u Skandinaviju sa severoistoka duž norveške obale. ILS i ZLS su imali manju učestalost alela SLC45A2 i SLC24A5, koji izazivaju depigmentaciju, i OCA/Herc2, koji utiče na boju očiju, nego SLS.[12]
Prema Mitniku stanovnici južnih područja istočnog Baltika, posebno nosioci kundske i narvske kulture, bili su najsrodniji Zapadnim lovcima-sakupljačima, dok su nosioci kulture grebenaste keramike bili bliže srodni Istočnim lovcima-sakupljačima. Stanovnici severnih i istočnih delova Baltika su imali veći udeo istočnolovačko-sakupljačkog porekla nego stanovnici južnih delova.[13]
Genomska istorija Istočne i Jugoistočne Evrope[uredi | uredi izvor]
Studija je obuhvatila i analizu velikog broja uzoraka iz praistorijske Istočne Evrope. Sakupljeno je 37 uzoraka iz mezolitske i neolitske Ukrajine (9500-6000. p. n. e.). Utvrđeno je da se oni nalaze između Istočnih Lovaca-sakupljača i Skandinavskih Lovaca-sakupljača (koji su mešavina ILS i ZLS), ali se udeo zapadnolovačko-sakupljačkog porekla u ovoj populaciji povećao tokom neolita. Drugim rečima, bili su Istočni Lovci-sakupljači sa manjom primesom Zapadnih Lovaca-sakupljača, koja se vremenom povećala. Uzorci Y-DNK muškaraca pripadali su isključivo haplogrupi R (naročito potkladama R1b1 i R1a) i haplogrupi I (naročito potkladi I2). Njihova mtDNK je pripadala skoro isključivo haplogrupi U (naročito potkladama U5 i U4).[14]
Analiziran je veliki broj skeleta sa arheološkog nalazišta groblje Zvejneki, koji su uglavnom pripadali nosiocima kundske i narvske kulture sa istočnog Baltika. Skeleti iz ranijih faza su pripadali osobama zapadnolovačko-sakupljačkog porekla, međutim, skeleti iz kasnijih faza su pripadali osobama koje su imale pretežno istočnolovačko-sakupljačko poreklo. Njihov Y-DNK pripadao je skoro isključivo haplotipovima haplogrupa R1b1a1a i I2a1, dok je mtDNK pripadao isključivo haplogrupi U (naročito potkladama U2, U4 i U5).[14]
Takođe su analizirani i skeleti četrdeset osoba sa tri mezolitska lokaliteta koja su pripadala kulturi Lepenskog Vira sa Balkana (Đerdapska klisura). Procenjeno je da su ove osobe imale 85% gena nasleđenih od ZLS i 15% od ILS. Haplotipovi Y-DNK muškaraca iz Đerdapske klisure pripadali su isključivo haplogrupama I (uglavnom I2a) i R (R1b1a), dok je njihova mtDNK uglavnom pripadala haplogrupi U (naročito potkladama U5 i U4).[14]
U eneolitu, nosioci kulture Tripolje-Kukuteni imali su oko 20% lovačko-sakupljačkog porekla (mešanog ILS i ZLS).[14]
Genomska istorija Sibira[uredi | uredi izvor]
Narasimhan je u svojoj studiji iz 2019. objavio teoriju o postojanju još jedne predačke genetske komponente koju je nazvao zapadni sibirski lovci-sakupljači (ZSLS). Prema njegovim nalazima, oni su imali 30% istočnolovačko-sakupljačkog, 50% drevno-severno-evroazijatskog i 20% istočnoazijskog porekla.[15]
Fizički izgled[uredi | uredi izvor]
Pretpostavlja se da su ILS imali uglavnom smeđe oči i svetlu kožu,[12][16] odnosno „svetla koža se javljala sa visokom učestalošću”, dok su se „plave oči javljale sa srednjom učestalošću”.[17] ILS iz Karelije su prema Ginteru[12] imali veliku verovatnoću da imaju smeđe oči i tamnu kosu, a pigmentacija kože im je bila srednjeg fenotipa. Utvrđeno je da je još jedan ILS iz Samare bio svetle puti, i da postoji velika verovatnoća da je bio plavook sa svetlom nijansom kose, sa izračunatom verovatnoćom od 75% da je kosa bila plava (to jest žuta).[18]
Alel rs12821256 KITLG gena koji kontroliše razvoj melanocita i sintezu melanina,[19] a koji je povezan sa plavom kosom, prvi put je pronađen u uzorku koji potiče od praistorijskog čoveka iz kompleksa arheoloških nalazišta na Afontovoj gori u Sibiru, iz 15000 godine pre nove ere. Ovaj alel je takođe otkriven u uzorku tri Istočna Lovca-sakupljača iz Samare, Motala i Ukrajine.[14]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Haak, Wolfgang; et al. (2015). „Massive migration from the steppe was a source for Indo-European languages in Europe”. Nature. 522 (7555): 207—211. ISSN 1476-4687. PMC 5048219
. PMID 25731166. doi:10.1038/nature14317.
- ^ Anthony 2019b, str. 27.
- ^ Kashuba 2019: „Ranije aDNK studije ukazuju na postojanje tri genetske skupine u ranoj postglacijalnoj Evropi: Zapadni Lovci-sakupljači (ZLS), Istočni Lovci-sakupljači (ILS), i Skandinavski Lovci-sakupljači (SLS). SLS su nastali mešanjem ZLS i ILS.”
- ^ Anthony 2019b, str. 28.
- ^ Wang 2019.
- ^ Haak, Wolfgang; Lazaridis, Iosif; Patterson, Nick; Rohland, Nadin; Mallick, Swapan; Llamas, Bastien; Brandt, Guido; Nordenfelt, Susanne; Harney, Eadaoin; Stewardson, Kristin; Fu, Qiaomei (1. 6. 2015). „Massive migration from the steppe was a source for Indo-European languages in Europe”. Nature. 522 (7555): 207—211. ISSN 1476-4687. PMC 5048219 . PMID 25731166. doi:10.1038/nature14317.
- ^ Lazaridis 2016, Istočni Lovci-sakupljači (ILS) su 3/4 bili poreklom od DSE... Skandinavski Lovci-sakupljači (SLS) su mešavina ILS i ZLS; a ZLS su mešavina ILS i gornjopaleolitskih Kromanjonaca čiji su ostaci otkriveni u pećini Grot du Bišon u Švajcarskoj.
- ^ Haak 2015.
- ^ Mathieson 2015.
- ^ Lazaridis, 2016.
- ^ Jones 2017.
- ^ a b v Günther 2018.
- ^ Mittnik 2018.
- ^ a b v g d Mathieson 2018.
- ^ Narasimhan 2019.
- ^ Hanel, Andrea; Carlberg, Carsten (2020). „Skin Colour and Vitamin D: An update”. Experimental Dermatology. 29 (9): 864—875. PMID 32621306. S2CID 220335539. doi:10.1111/exd.14142. "Interestingly, eastern and Scandinavian hunter-gatherers had light skin,[48] in contrast to Baltic hunter-gatherers who kept their dark skin only until 3800 years ago when farming was introduced in this region by the Bronze Age expansion of people of Russian steppe origin.[56, 57]"
- ^ Population genomics of Mesolithic Scandinavia: Investigating early postglacial migration routes and high-latitude adaptation S8 Text. Functional variation in ancient samples., doi:10.1371/journal.pbio.2003703.s013
- ^ Population genomics of Mesolithic Scandinavia: Investigating early postglacial migration routes and high-latitude adaptation S8 Text. Functional variation in ancient samples., doi:10.1371/journal.pbio.2003703.s013
- ^ Sulem, Patrick; Gudbjartsson, Daniel F.; Stacey, Simon N.; Helgason, Agnar; Rafnar, Thorunn; Magnusson, Kristinn P.; Manolescu, Andrei; Karason, Ari; Palsson, Arnar; Thorleifsson, Gudmar; et al. (decembar 2007). „Genetic determinants of hair, eye and skin pigmentation in Europeans”. Nature Genetics. 39 (12): 1443—1452. ISSN 1546-1718. PMID 17952075. S2CID 19313549. doi:10.1038/ng.2007.13.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Anthony, David W. (2019b). „Ancient DNA, Mating Networks, and the Anatolian Split”. Ur.: Serangeli, Matilde; Olander, Thomas. Dispersals and Diversification: Linguistic and Archaeological Perspectives on the Early Stages of Indo-European. BRILL. str. 21—54. ISBN 978-9004416192.
- Günther, Thorsten (1. 1. 2018). „Population genomics of Mesolithic Scandinavia: Investigating early postglacial migration routes and high-latitude adaptation”. PLOS Biology. PLOS. 16 (1): e2003703. PMC 5760011 . PMID 29315301. doi:10.1371/journal.pbio.2003703.
- Haak, Wolfgang (11. 6. 2015). „Massive migration from the steppe was a source for Indo-European languages in Europe”. Nature. Nature Research. 522 (7555): 207—211. PMC 5048219 . PMID 25731166. doi:10.1038/nature14317.
- Jones, Eppie R. (20. 2. 2017). „The Neolithic Transition in the Baltic Was Not Driven by Admixture with Early European Farmers”. Current Biology. Cell Press. 27 (4): 576—582. PMC 5321670 . PMID 28162894. doi:10.1016/j.cub.2016.12.060.
- Kashuba, Natalija (15. 5. 2019). „Ancient DNA from mastics solidifies connection between material culture and genetics of mesolithic hunter–gatherers in Scandinavia”. Communications Biology. Nature Research. 2 (105): 185. PMC 6520363 . PMID 31123709. doi:10.1038/s42003-019-0399-1.
- Lazaridis, Iosif (25. 7. 2016). „Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East”. Nature. Nature Research. 536 (7617): 419—424. PMC 5003663 . PMID 27459054. doi:10.1038/nature19310.
- Mathieson, Iain (23. 11. 2015). „Genome-wide patterns of selection in 230 ancient Eurasians”. Nature. Nature Research. 528 (7583): 499—503. PMC 4918750 . PMID 26595274. doi:10.1038/nature16152.
- Mathieson, Iain (21. 2. 2018). „The Genomic History of Southeastern Europe”. Nature. Nature Research. 555 (7695): 197—203. PMC 6091220 . PMID 29466330. doi:10.1038/nature25778.
- Mittnik, Alisa (30. 1. 2018). „The genetic prehistory of the Baltic Sea region”. Nature Communications. Nature Research. 16 (1): 442. PMC 5789860 . PMID 29382937. doi:10.1038/s41467-018-02825-9.
- Narasimhan, Vagheesh M. (6. 9. 2019). „The formation of human populations in South and Central Asia”. Science. American Association for the Advancement of Science. 365 (6457): eaat7487. PMC 6822619 . PMID 31488661. doi:10.1126/science.aat7487.
- Saag, Lehti (24. 7. 2017). „Extensive Farming in Estonia Started through a Sex-Biased Migration from the Steppe.”. Current Biology. Cell Press. 27 (14): 2185—2193. PMID 28712569. doi:10.1016/j.cub.2017.06.022 .
- Wang, Chuan-Chao (4. 2. 2019). „Ancient human genome-wide data from a 3000-year interval in the Caucasus corresponds with eco-geographic regions Eurasia”. Nature Communications. Nature Research. 10 (1): 590. PMC 6360191 . PMID 30713341. doi:10.1038/s41467-018-08220-8 .
Za dalje čitanje[uredi | uredi izvor]
- Anthony, David (2019). „Archaeology, Genetics, and Language in the Steppes: A Comment on Bomhard”. Journal of Indo-European Studies. 47 (1–2). Pristupljeno 9. 1. 2020.
- Anthony, David W. (2019b). „Ancient DNA, Mating Networks, and the Anatolian Split”. Ur.: Serangeli, Matilde; Olander, Thomas. Dispersals and Diversification: Linguistic and Archaeological Perspectives on the Early Stages of Indo-European. BRILL. str. 21—54. ISBN 978-9004416192. Nepoznati parametar
|DUPLICATE_ref=ignorisan (pomoć) - Allentoft, Morten E.; Sikora, Martin; Sjögren, Karl-Göran; Rasmussen, Simon; Rasmussen, Morten; Stenderup, Jesper; Damgaard, Peter B.; Schroeder, Hannes; Ahlström, Torbjörn; Vinner, Lasse; Malaspinas, Anna-Sapfo (2015). „Population genomics of Bronze Age Eurasia”. Nature (na jeziku: engleski). 522 (7555): 167—172. ISSN 1476-4687. PMID 26062507. S2CID 4399103. doi:10.1038/nature14507.
- Lazaridis, Iosif (decembar 2018). „The evolutionary history of human populations in Europe”. Current Opinion in Genetics & Development. Elsevier. 53: 21—27. PMID 29960127. S2CID 19158377. arXiv:1805.01579 . doi:10.1016/j.gde.2018.06.007. Pristupljeno 15. 7. 2020.