Kronić palata

Kronić palata
Kronić palata
	Kronić palata
Opšte informacije
Mesto	Sombor
Opština	Sombor
Država	Srbija
Vrsta spomenika	palata
Vreme nastanka	1903
Tip kulturnog dobra	zaštićeni spomenik kulture

Kronić palata je velelepno zdanje u Somboru, u Zapadnobačkom okrugu, podignuto početkom 20. veka. Palata je nekada bilo porodično zdanje dr Stevana Kronića, danas je to Privredni sud u Somboru. Zdanje Kronić palate ima status zaštićenog spomenika kulture.^[1]

Lokacija[uredi | uredi izvor]

Kronić palata se nalazi na jednom od somborskih venaca – Vencu vojvode Živojina Mišića. Pročelje zgrade gleda na Venac i prema Čitaoničkoj ulici, a bočne fasade na dve susedne ulice Kosovsku i Blagojevićevu ulicu.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Imućni somborski advokat i zemljoposednik dr Stevan Kronić podigao je početkom 20. veka, na Vencu vojvode Živojina Mišića, porodično zdanje klasične lepote u stilu eklekticizma, koje su Somborci kasnije prozvali Kronić palatom.

Arhitektonski projekat zgrade je sačinio je 1903. godine patrijaršijski arhitekta Vladimir Nikolić, prema zamislima Kronićeve supruge Jelene, koja je vodila poreklo iz ugledne, uticajne i bogate somborske porodice Vujić. Dr Jovan Kronić je zatražio od gradskih vlasti iste godine dozvolu za gradnju da bi ono bilo delimično dovršeno četiri godine kasnije, a potpuno tek nakon šest godina. Na gradilištu je radilo i po sto građevinskih radnika koje je nadgledao preduzimač Karlo Bernard.^[1]

Uoči Prvog svetskog rata, Stevan Kronić je naglo i potpuno materijalno propao, usled ogromnih troškova za zidanje, kao i raskošnog života svoje porodice.

Podizao je bankarske zajmove koje nije vraćao, pa mu je sudskim putem oduzeta zemlja i veći deo ostale pokretne i nepokretne imovine, ali ne i Kronić palata.

Nakon smrti Stevana Kronića 1920. godine palata je ostala u vlasništvu porodice, sve do smrti Jelene Kronić 1927. godine.

Nakon toga Kronić palata je pretvorena u đački dom ili Strogo vaspitni zavod "Stefaneum" (nazvan po imenu dr Stevana Kronića), koji je vodio baron Vladimir Rajačić, zet dr Stevana Kronića. Dom je bio pod državnim nadzorom i preporukom, a predstavljao je jedan od najsavremenijih muških đačkih domova u Kraljevini Jugoslaviji.^[1]

Dom je imao centralno grejanje, kupatila, zimsku baštu, hol, salu za muziku, ambulantu, igralište, radio, trpezariju, kuhinju, dvorište sa ružičnjakom i zelenilom, te ladnjacima ili senicama, a svaki đak je imao svoj radni sto pod ključem. Pitomci su za sav ovaj luksuz mesečno morali unapred da plate visoku cenu pa su ovde boravila, samo deca iz imućnih porodica.^[1]

Troškovi održavanja zgrade bili su sve veći, priliv novca sve manji. Miroslava Kronić, ćerka dr Stevana Kronića i njen suprug Vladimir Rajačić rešili su da zdanje ipak prodaju.

Ugledni somborski apotekar Đorđe Đurica Antić je 1938. godine kupio zdanje Kronić palate ali ju je poklonio novoj partizanskoj vlasti ubrzo po oslobođenju.

U vreme okupacije, od 1941. do 1944. godine, u zgradi Kronić palate bio je smešten mađarski Okružni sud, sa sudskim zatvorom u podrumu.

Neposredno nakon oslobođenja ovde su nove partizanske vlasti smestile svoj preki vojni sud i zatvor. U dvorištu i podrumu zgrade vršena su mučenja, pa i ubistva zatvorenih, ili su zatočenici odavde bili vođeni na streljanje izvan grada.

Posle 1945. godine u Kronić palati se nalazio Poljoprivredi sud, pa Radnički dom, sa Radničkim univerzitetom i sedištem Sreskog veća Saveza sindikata Jugoslavije, čiji se grb još uvek nalazi na vrhu pročelja zgrade, zatim Zadružna štedionica, Komunalna banka, Udruženje penzionera i Kulturno-prosvetna zajednica.

Sedamdesetih godina 20. veka gradska vlast je dozvolila da u podrumu zdanja bude smešten prvi somborski disko-klub, koji je ovde radio nekoliko godina.

U proleće 2007. godine, tadašnja somborska gradska vlast je u hodniku Kronić palate postavila spomen-ploču svim nevino stradalim u ovoj zgradi.^[1]

Izgled Kronić palate[uredi | uredi izvor]

Kronić palata se sastoji od suterena, visokog prizemlja i sprata. Osnova kuće sagrađena je u obliku obrnutog ćiriličnog slova P i imala je blago izbačen ispad na pročelju fasade, sa masivnom dvokrilnom i polukružno zasvedenom kapijom, iznad koje su postavljene muze sa knjigom u desnoj i granom u levoj ruci. Iznad kapije nalazi se balkon sa balustradama, na dve moćne i raskošne konzole.^[2]

Posebnu prepoznatljivost zgrade čine dve bočne ugaone kule (kibicfensteri u vidu bočnih ugaonih kula), sa tri uska polukružna prozora i kupolastim mansardama na vrhu, koje podsećaju na rusku crkvenu arhitekturu, a koje su bile izrađene u Budimpešti, te prenete u Sombor. Ovi bočni kibicfensteri kružnog oblika, oslonjeni su na masivne stubove i podržani su vutama. Krovni venac zgrade počiva na konzolama.^[1]

Oba bočna krila imaju po šest pravougaonih prozora u prizemlju i šest polukružnih na spratu. Bogata dekorativna plastika na fasadi bila je delo italijanskih majstora. Sva dekorativna plastika na uličnim fasadama ima isključivo floralne motive, izuzimajući dve ženske figure iznad samih ulaznih vrata u palatu.

Velik hol, osam prostranih soba na spratu i nekad advokatska kancelarija dr Kronića bile su nameštene luksuzno i bogato. Sve prostorije imale su raskošne reljefe i umetnički načinjene štukature. Kronićeva palata imala je i sopstveni arteski bunar, dubok 160 metara, koji je obezbeđivao tekuću vodu u celoj zgradi.

U velikoj meri na ovoj palati postavljeni su dekorativni ukrasi, ali i konstruktivni elementi od kovanog gvožđa. U dvorišnom delu, formu zdanja obrnutog ćiriličnog slova P remeti masivna konstrukcija od kovanog gvožđa, zastakljena providnim kasetiranim staklenim poljima.

Na ovoj konstrukciji od kovanog kvožđa postavljena je kupola u obliku polulopte. Podrumski prozori takođe su zaštićeni ukrasnom rešetkom od kovanog gvožđa. Na vrhu slemena krova, i na vrhu kupole, nalaze se dve ograde izrađene od kovanog gvožđa, koje su do danas neoštećene i koje su zadržale svoju lepotu.^[1]

Prostorije zdanja i njihov izgled[uredi | uredi izvor]

Tokom više od sto godina, zgrada je promenila nekoliko namena, te je svaki put menjano nešto u funkcionalnoj organizaciji, pregrađivane su prostorije, ali se osnovni principi i njihova namena mogu naslutiti. Kada je palata Kronić podignuta, namena palate bila je stambena, podrum je služio za potrebe ostave, u prizemlju je stanovala posluga, a na spratu su bile stambene prostorije porodice Kronić.^[3] Prizemlje zgrade formirano je duž dva hodnika. Prvi hodnik je upravan na ulazna vrata, a drugi je pod pravim uglom na njega. Iz tog drugog hodnika moguće je ući u sve prostorije. Može se pretpostaviti da su u pitanju bile prostorije za stanovanje posluge, i velika kuhinja. Iz pravca ulaznih vrata kada se produži pravo stiže se u veoma dobro osvetljeni hol, sa spiralnim stepeništem i ogradom od kovanog gvožđa. Ono vodi na sprat palate, tj. u hol na spratu. Hol na spratu odvojen je od velikog salona velikim zastakljenim vratima iz nekoliko segmenata.

Na spratu postoji nekoliko salona i soba velikih dimenzija, posebno tri dvorane sa orijentacijom prema zapadu. Jedna od njih, najreprezentativnija poklapa se sa širinom središnjeg rizalita, dok su dve bočne mepravilnog oblika, sa nišama u uglovima i tri uska prozora, a koji se nalaze na kibicfensterima. Ostale prostorije na spratu takođe su velikih dimenzija. Osim centralnog stepeništa, u zgradi je izvedeno još jedno stepenište koje povezuje sve etaže od podruma do tavana.^[3]

Enterijer zgrade[uredi | uredi izvor]

U enterijeru zgrade dominira reprezentativna obrada stolarije, stepenište sa ogradom od kovanog gvožđa, obrada zidova, kao i detalji od kovanog gvožđa. U holu prizemlja i sprata, postavljeni su stubovi sa jonskim kapitelima, i ovi kapiteli izrađeni su od gipsa kao i veliki broj ukrasa unutar palate. Italijanski majstori dekorativne plastike, angažovani na radovima na palati «Kronić», i pored uglavnom floralnih motiva, uneli antičke motive, muze, anđeoske likove i – scene iz lova, kao i trofeje iz lova. Dekorativna plastika u enterijeru rađena je od gipsa, i nalazi se u velikom broju u svim dvoranama u palati.^[3]

Kronić palata danas[uredi | uredi izvor]

Od 1970. godine (pa do danas) ovde je, tokom vremena menjajući svoje nazive, smešten Privredni sud.^[4]

Od 1969. godine ovo zdanje ima status zaštićenog spomenika kulture. Nekada raskošna palata, danas je u posedu republičkog Ministarstva pravde i već godinama ova zgrada, a posebno njena fasada, neumitno propadaju.^[1]