Knjižarsko udruženje u Beogradu

Knjižarsko udruženje u Beogradu je jugoslovenska knjižarska organizacija osnovana 6. marta 1921. godine u Beogradu. Jedna je od prvih i najstarijih knjižarskih organizacija u istoriji jugoslovenskog knjižarstva. Udruženje je bilo osnovano sa ciljem da ujedinjeni knjižari štite i pomažu knjižarsku trgovinu i upute je boljim putem, da štiti knjižare i njihove interese, kao i da upre put širenju kulture i nauke. Na taj način su se ugledni knjižari, među kojima je bilo i poznatih izdavača, izborili za viši položaj u društvenom i kulturnom miljeu. Knjižarsko udruženje je 1921. godine brojalo 66 članova, i to iz svih krajeva Jugoslavije, a najviše iz Beograda, Zagreba i Ljubljane. Godine 1922, taj broj se popeo na 174 člana, a već naredne godine je na trećoj redovnoj skupštini Udruženja saopšteno da Knjižarsko udruženje ima 202 člana, od kojih su 199 vlasnici knjižara. Godine 1926, broj članova je porastao na 246. Iako uspešno u početku, Udruženje je posle nekoliko godina zapalo u krizu kada je usled političkih previranja u zemlji došlo do sukoba među članovima. Godine 1933. Knjižarsko udruženje u Beogradu, Klub knjižara u Zagrebu, Sekcija knjižara u Ljubljani i Sekcija knjižara u Novom Sadu sazivaju skupštinu na kojoj je osnovan Savez knjižarskih organizacija. Savez će poboljšati položaj knjižara i biti aktivan sve do 1941. godine, kada je zabeležen poslednji sačuvani akt. Knjižarsko udruženje organizovalo je i prodajne izložbe knjiga koje su u Paviljonu „Cvijeta Zuzorić“ održane 1931. i 1932. godine. U isto vreme kada su bile održane izložbe u Beogradu, priređeni su i „Dani knjige“u Šapcu i u Tuzli. „Dani knjige“ održavani su sve do rata 1941. godine i imali su zapaženu ulogu u širenju i popularisanju srpske knjige.

Počeci

Geca Kon, jedan od osnivača Knjižarskog udruženja u Beogradu

Nakon osnivanja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine, u pravnom sistemu nove države nije bio jasno definisan položaj knjižara. Naime, Ministarstvo trgovine i Trgovačka komora smatralo je knjižarstvo kao svaku drugu trgovinu, a da bi neko postao knjižar, od njega nije tražena nikakva kvalifikacija, čak ni uslov da je državljanin Jugoslavije. Istaknuti knjižari, a naročito beogradski, nisu mogli da se pomire sa ovakvim stanjem, te je Toma Jovanović još 1921. godine pokrenuo pitanje obnavljanja nekadašnjeg udruženja knjižara u Kraljevini Srbiji. U tome su ga podržali i drugi knjižari jer su bili svesni da su po svojoj prosvetno – kulturnoj ulozi dužni da vrše neposredni uticaj na kulturno jedinstvo naroda, pa su se složili da u martu 1921. godine osnuju Knjižarsko udruženje, čije je sedište bilo u Beogradu. Osnivači Udruženja su bila dvanaestorica najuglednijih knjižara: Toma Jovanović, Dragutin Ćuković, Geca Kon, Svetislav B. Cvijanović, Armin H. Švarc, Dragutin Gavrilović, Dragutin Valožić, Nikola Živković, Sv. Debeljević, Zdravko Spasojević, Bora Dimitrijević i Dušan Slavić. Osnivači su 6. marta 1921. godine usvojili i Pravila Knjižarskog udruženja u Beogradu, koja je Trgovačka komora odobrila pet dana kasnije. Prema članu 3. Pravila, zadatak Knjižarskog udruženja bio je, između ostalog, „da pomaže širenje i prodaju srpskohrvatskih i slovenskih knjiga; da pomaže izdavanje srpskohrvatskih i slovenskih knjiga; da pomaže domaće pisce otkupom njihovih dela; da obezbedi pravo književne i izdavačke svojine; da se stara da knjigu može prodavati samo knjižar; da pravilima i uputstvima reguliše odnose između izdavača i prodavca knjige; da se stara o stručnoj spremi knjižarskog podmlatka; i da piscima knjiga, koji sami svoja dela izdaju, omogući da ta dela prodaju samo preko knjižara.“ Pravila su bila iscrpna, ambiciozno zamišljena i obuhvatala su sve poslove i odnose vezane za knjigu. Iako se činilo da će se konačno uspostaviti red u svetu knjižarstva, prve teškoće u radu Udruženja javile su se 1924. godine.

Članovi

Udruženja bili su: redovni, pomažući, dobrotvori, utemeljači i počasni. Redovni članovi su mogla da budu muška i ženska lica koja imaju registrovanu knjižarsku firmu ili koja samostalno rade kao poslovođa knjižara, a imaju jugoslovensko državljanstvo. Knjižari – redovni članovi mogli su da dobiju knjige u komision i bili su dužni da za primljene knjige u komision u određenom roku pravilno vrše obračun, da za prodate pošalju vlasniku novac, a da neprodate vrate u ispravnom stanju, ili da ih po dogovoru sa izdavačemzadrže u komisionu. Knjižaru koji bi se ogrešio o ovo pravilo usledila bi kazna, a udruženje je pismenim putem obaveštavalo o tome sve knjižare. To se takođe odnosilo i na izdavače koji ne bi poštovali pravila. Svaki izdavač je bio obavezan da za biblioteku Knjižarskog udruženja pošalje po dva primerka svojih izdanja, od kojih bi jedan primerak koristila knjižarska omladina, a drugi bi služio Udruženju za povremene izložbe domaćih knjiga. Član Knjižarskog udruženja gubio je pravo članstva ako ne plati članarinu za godinu dana, ako se ne pridržava Pravila i ako je kažnjavan, ako izgubi građanska prava, ako izgubi državljanstvo i ako padne pod stečaj. Među članovima i osnivačima udruženja su bili ugledni knjižari kao što su Geca Kon, Dragutin Valožić, Toma Jovanović, Dragutin Ćuković, Svetislav B. Cvijanović, Armin H. Švarc, Dragutin Gavrilović, Nikola Živković, Sv. Debeljević, Zdravko Spasojević, Bora Dimitrijević i Dušan Slavić. Međutim, najzaslužniji za razvoj srpskog, posebno beogradskog knjižarstva je bio Geca Kon.

Geca Kon

U vertikali srpskog, a samim tim i beogradskog knjižarstva osobena uloga pripada Geci Konu, koji je uveo evropski duh u promociji knjiga i svojom trudoljubivošću. Na početku veka 1901. godine niko nije mogao da nasluti da će knjižarnica čoveka koji je „ušao u srpsko podanstvo” biti idejavodilja u oblikovanju duha epohe i slike vremena. Tihi knjižar i nadasve znalac struke Geca Kon je obogatio srpsku kulturu nebrojenim naslovima, koji su postali stub naroda i svekolikog života srpskog. Umešno je povezao političku biblioteku sa istoriografskom, nametnuo je značaj štampanja pravnih propisa kao izvora admi nistrativnog života (nezaobilazno do 1925), uveo lepu literaturu kao karijatidu mentaliteta, a Slobodana Jovanovića uveo u red mislilaca i stubova srpstva. Njegova knjižarska „vodenica” mlela je sva dragocena dela stvarajući od njih biljure, nepatvorene kristale. Kon je rođen u Čongradu, 2. avgusta 1873. godine, odakle su mu se roditelji preselili u Zemun, gde je završio i osnovnu školu, a zatim ga roditelji upućuju da uči knjižarsku struku u trgovačkoj školi. Gimnaziju je mladi Geca učio u Novom Sadu. U ono vreme je gimnazisti knjiga bila najveća duševna hrana. Preko knjige Kon je zavoleo i knjižarski rad, radi čega napušta gimnaziju i stupa u knjižaru Arse Pajevića u Novom Sadu. Konova želja da se što temeljnije usavrši u knjižarskom poslu dovela ga je u Beograd, gde nalazi posao u knjižari i antikvarnici kod Fridriha Breslauera, koja u ono vreme beše lepo uređena.

Krize i sukobi

Već 1924. godine uočljiva je kriza u samom radu Knjižarskog udruženja. Politička zaoštravanja u zemlji postepeno su se prenosila u sve sfere života, pa su tako najpre knjižari iz Zagreba hteli da se izdvoje, a potom je došlo i do razmimoilaženja između članova Upravnog odbora i članstvo je krenulo da se osipa. Knjižarsko udruženje nije uspelo da zadrži svoje članove i čak 95% knjižara 1929. godine nije bilo učlanjeno u Udruženje. Odnosi su tada bilo veoma zaoštreni i bilo je kritika na račun tadašnjeg predsednika Upravnog odbora Gece Kona. Godina 1930. bila je godina velike krize u istoriji Knjižarskog udruženja. Sazivani su sastanci beogradskih knjižara i traženi načini na koje bi se izašlo iz krize i oživeo rad Udruženja, koje je bilo skoro prestalo sa radom jer više nije mogao da se održi dotadašnji način vođenja poslova. Takvo stanje u Udruženju stvaralo je netrepljivosti i izazvalo neslaganje među članovima, što je nateralo predsednika Gecu Kona da da ostavku. Iako je Udruženje i nakon tih događaja nastavilo sa radom, bile su to mučne godine traženja nekakvog jedinstvenog puta u knjižarstvu. Posle mnogih sukoba, ali i pregovaranja, i sa željom da svaki dalji rad Udruženja obuhvati knjižare i sve one iz cele zemlje koji su vezani za knjigu, i na inicijativu beogradskih knjižara, osnovan je Savez knjižarskih organizacija 8. oktobra 1933. godine. U novi savez ušle su četiri knjižarske organizacije: Knjižarsko udruženje u Beogradu, Klub knjižara u Zagrebu, Sekcija knjižara u Ljubljani i Sekcija knjižara u Novom Sadu. Nekoliko dana pred zasedanje skupštine, Geca Kon je u obraćanju knjižarima izneo svoje čuveno viđenje knjižarstva: „Knjižari nisu samo trgovci. (...) I mi imamo svoju višu misiju: formirati kroz knjige jedan viši tip čoveka, koji će duhovni život stavljati iznad svega, trudeći se da od sebe izgradi potpunog, pravog čoveka sa mislima i idejama, koje će primenjivati u društvu, a ne smatrati ih kao raskoš.“ Ipak, surevnjivosti među članovima često su imale za posledicu lične napade i neslaganja.

Značaj

Knjižarsko udruženje ne samo da je pored svih unutrašnjih nesuglasica uspelo da ukaže na probleme knjižarskog staleža i knjižarstva uopšte, kao i da se izbori sa svoj status i status svojih članova, već je uspelo i da skrene pažnju centralnih ličnosti na sebe, što pokazuje i činjenica da je Geca Kon 21. juna 1929. godine bio primljen u audijenciju kod kralja Aleksandra I Karađorđevića, sa kojim je razgovarao o knjižarskim prilikama u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca.

Literatura

• „Jugoslovensko knjižarstvo: 1918 – 1941“, Durković – Jakšić Ljubomir, Narodna knjiga, Beograd, 1979.
• „Srpsko knjižarstvo: zbornik radova iz istorije srpskog knjižarstva“, prir. Petar Jonović, Novi Sad, Prometej, Biblioteka Matice srpske. 1997. ISBN 978-86-7639-287-2.
• „Staro srpsko knjižarstvo“, Velimir Starčević, Službeni glasnik, Beograd, 2011.
• „ Knjiga o Geci Konu”, Velimir Starčević:, Beograd: Prosveta, 1992.

Spoljašnje veze

• Dani knjige u Tuzli
• Biografija Gece Kona Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. april 2022)
• Gece Kon
• Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca