Lubartov zamak
| Lubartov zamak | |
|---|---|
 | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Luck,  Ukrajina |
| Vrsta spomenika | Zamak |
| Vreme nastanka | sredina 14. veka |
Lubartov zamak (ukr. Замок Любарта), Lucki zamak (ukr. Луцький замок) ili Gornji zamak (ukr. Верхній замок) je najistaknutija znamenitost Lucka u Ukrajini.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
U Lucku je 1075. godine sagrađen drveni zid, za vreme opsade Boleslava II Smelog. Godine 1149. je Luck opsedao i Jurij Dolgoruki koji nije uspeo da ga zauzme, a 1255. je u zidine ušao unuk kana Džočija Kuremsa.[1] Sadašnji Lubartov zamak koji se uzdiže iznad reke Stir je izgrađen sredinom 14. veka, oko 1340-ih, kao utvrđeno sedište Gediminovog sina Lubarta, poslednjeg vladara ujedinjene Galicije–Volinije. Za izgradnju zamka su korišćeni i neki delovi ranijih zidina. Odbio je opsade brojnih vladara među kojima su Kazimir III od Poljske 1349, Vladislav II Jagelo 1431. i Žigmund Kenstutajtis 1436. godine. U zamku je održana Lucka konferencija 1429. na kojoj su učestvovali Žigmund Luksemburški, Vasilij II Slepi, Vladislav II Jagelo, Vitold i vojvoda Vlaške.[2] Tokom vladavine Vitolda je zamak dodatno ojačan zbog zaštite od artiljerije i pucnjave. Glavni ulaz, sada zazidan, je bio sa zapada i graničio se sa mostom preko spoljašnjeg šanca. Tri glavne kule, sada nazvane Lubart, Švitrigaila i Biskup su podignute tokom 16. i 17. veka. Zidovi zamka su nekada zatvarali katedralu Svetog Jovana, palatu velikih vojvoda i episkopsku palatu. Od njih danas postoji samo neoklasična palata biskupa. Unutar zidina zamka je 2. jula 1941. ubijeno 1160 Jevreja,[3] ali ni danas ne sadrži nikakav spomenik ili obeležje tog događaja. Lubartov zamak je pored tog naziva poznat i kao Lucki zamak i Gornji zamak jer je u 14. veku postojao još jedan gradski zamak, poznat kao Donji zamak, koji je sagradila porodica Čartorijski, koji je danas ruševina. Lubartov zamak se nalazi na novčanici od 200 ukrajinskih grivni.
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Gornji zamak[uredi | uredi izvor]
Gornji dio Lubartovog zamka u cijelini je u obliku jednakostraničnog trougla sa ispupčenim stranicama, na čijim se vrhovima nalaze kule koje su međusobno udaljene oko 100 m. Visina zidova je oko 12 m iznad okna. Debljina zidova dostiže do 3 m, s tim da gornji dio ima debljinu od 0,8 m. Ukupno je za zamak utrošeno do 5 miliona cigli. Tokom šesto godina svog postojanja, nivo poda dvorišta zamka porastao je za oko 3,8 m. Zidovi i kule su zidani u gotskom zidanom sistemu. Veličine cigle variraju u zavisnosti od perioda izgradnje. Uopšteno, zidovi zamka su dimenzija (28-30)h(12,5-15)h(7,5-9,5) cm. Na zidovima su istaknute borbene galerije sa puškarnicama. Zidovi su ponekad pokriveni krovom od šindre. U blizini kule Ulaza i Vladiče, na konzolama se drže erkeri sa mašikulama - otvorima za granatiranje zone dna zida.
Polazni toranj je petospratna paralelepipedna konstrukcija. Visina je 28 m, tlocrtne dimenzije 11,9×12,05 m. U južnom dijelu se nalazi spiralno stepenište, koje je bilo povezano sa kneževskom palatom. Zid okolskog dvorca počinje od ugla kule. U dnu kulu podržavaju moćni kontrafori, podignuti početkom 19. vijeka, koji se prema vrhu blago sužavaju. Između njih je lučni ulaz u zamak. Iznad ulaza se nalaze dva portala sa lučnim završetkom. Ovo su nekadašnji ulazi u dvorac, a iste je nekada zatvarao pokretni most. Drugi nivo kule ima polucilindrične svodove, a treći i četvrti imaju krstaste svodove. Samo oni razbijaju generalno simetričnu strukturu glavne fasade kule. U srednjem dijelu fasade vire četvrtasti zupci i nalaze se iznad međuvijenca. Gornji vijenac ima arkaturni motiv i okružuje obod kule. Ispod njega su dvije rupe. Vrh ima moćne merlon zube renesansnog oblika. Zadnja fasada kule, koja se otvara u dvorište zamka, je jednostavnije konstrukcije. Centralni prolaz ima gotičku završnu obradu. Srednji nivoi kule, sa izuzetkom gornjeg, imaju po jedan prozor, uokviren belokamenom renesansnom letvicom.
Stirova kula, kao i Ulazna kula, ima oblik pravougaonog paralelepipeda, spolja oslonjenog na kontrafore. Visina je 28 m, dimenzija u planu je 10k10 m. Takođe ima dva spoljna kraka: istočni (kraći) je ostatak istočnog odbrambenog prstena, južni (duži) je ostatak dvorca Okolni. Ima dva ulaza sa belokamenitim portalima: donji je dugo bio zazivan, pa je korišćen ulaz drugog reda. Odavde postoji veza sa gornjim nivoima spiralnim stepeništem koje prolazi kroz zid. Na zidovima se mogu vijeti ornamentalna vrsta cigle. Petostepena kula se završava potkrovljem sa ogradom. Generalno, debljina zidova se smanjuje naviše: na donjem sloju dostiže 3 m, a na gornjem (potkrovlju) - 75 cm.Iz trećeg sloja postoje izlazi na borbena područja zidova. U zidovima različitih spratova postoje puškarnice, neki od prozora imaju gotičke okvire, drugi - renesansni. Nadvratnici unutrašnjih vrata su lučni.[4]
Arhitektura Suverene kule je još sažetija. Visina te kule je 14 m, njena dimenzija u planu je 8,75k8,50 m. Debljina zidova na donjem nivou je do 3 m, na gornjem - oko 1 m. Kula je bez ukrasa. Sa trećeg nivoa su izlazi na bojna polja zidina. Svod iznad drugog nivoa je cilindričan. Mostovi od puškarnica sa lučnim završetkom. Kula je pokrivena šatorskim krovom od šindre, iznad kojeg se na nozi uzdiže metalna figura „Klikuna“.
-
Ulazni toranj -
Vladičina kula -
Stirova kula -
Lukovi iznad ulazne kapije -
Prelaz između Ulazne i Vladičine kule -
Prelaz između Vladičine i Stirove kule
.JPG)
.jpg)
Okolni zamak[uredi | uredi izvor]
Iako je Okolni zamak odavno prestao da postoji, prema istraživanjima, 55% od njega, uključujući kule, zidove i zgrade zamka iz 18. vijeka, i dalje postoji kao dijelovi kuća u Lucku. Sačuvan je i raspored ulica u nekadašnjem Okolniku. Zgrade i dvorišta koja su bila unutra odavno su nestala sa terena zamka, sa izuzetkom nekoliko objekata.[5]
Godine 2006. obavljeni su radovi na restauraciji dijela zidina Okolnika, koji su išli od Ulazne kule Gornjeg zamka do zgrade iz 16. vijeka, koja je i danas očuvana.
Kula zamka knezova Čortorijskog okruga je pravougaoni paralelepiped pokriven krovom od šindre. Između kule i južnog ugla jezuitskog koledža, zid zamka ima puškarnice. Sa kule se izlazi na bojnu galeriju ovog dela Okolnika. Postoji i izlaz u suprotnom smeru - do zida zamka, koji se nastavlja ka jugu. Sada je ovaj izlaz delimično zazidan i ostavljen u vidu prozora. Posebnost očuvanih delova Okolskog dvorca su temeljni lukovi i ornamentalno zidanje pojedinih delova zidova, gdje su korišćene opeke različitih boja.
Restauracija zidova Čortorijskog tornja odvijala se 2019-2020. godine u okviru projekta „Novi život starog grada“, koji je uključivao popravku podruma, fasade jezuitskog manastira, tornja Čortorijskog sa odbrambenim zidom, kao i dobro uređenost okolnih područja.[6][7] Tokom restauratorskih radova u maju 2020. godine pronađeni su podrumi tornja. Za podzemne prostorije ranije se nije znalo, a u istorijskoj literaturi nema opisa ovih prostorija.[8] U proljeće 2021. godine obnovljene su i ujedinjene tamnice Čortorijevog tornja i jezuitskog kolegijuma[9], a 2023. godine otvorene za posjetioce.[10].
Obnovljen je i obližnji dio zida sa ornamentalnim zidanjem, očišćena je okolina od žbunja, au blizini je izgrađena osmatračnica. Obnovljen je i susjedni zid jezuitskog kolegijuma.[11]
-
Restaurirani dio zida okolskog zamka, 2010. godine -
Ukrasno zidanje zidova Okolnika prije restauracije, 2020. godine -
Restaurirani fragment zida Okolnika, 2021. godine. -
Čortorijiski toranj prije restauracije, 2009. godine -
Restauriran Čortorijski toranj, 2021. godine -
Tamnice zamka Okolni u blizini Čortorijskog tornja
Natpisi na zidovima dvorca[uredi | uredi izvor]
Kroz istoriju zamka, ljudi se nisu suzdržavali da ostave neku vrstu natpisa na spoljnom zidu Gornjeg dvorca. U stvari, svi zidovi između kula su prekriveni natpisima; obično imena ljudi i datumi. Najstariji pronađeni natpis datira iz 1444. godine (ili 1602., 1616. godine). Napravljena je na dijelu zida koji je tada već bio izgrađen. Zapise karakteriše raznovrsnost fontova, metoda grebanja, kaligrafije, onomastike i datiranja. Pažnju privlače natpisi poznatih ljudi. Da, natpis „A.N. KORZENIOVSKI R.P. 1799“ pripada tom Kozenjevskom, koji je dugo radio na arhivi zamka, sastavljenoj u posljednjih 300 godina prije njegovog rada. Ispod Vladarske kule nalazi se cigla u zidu na kojoj je sestra Lesje Ukrainke Olge jednom napisala: „1891 Olga KOSAČ“.[12]
Moderna upotreba[uredi | uredi izvor]
Na drugom spratu Kapija-kule je izložba „Ploča”, gdje je izložen drevni građevinski materijal pronađen tokom arheoloških istraživanja. Postoje cigle, crijepovi i drugi materijal i pribor. Ovde se nalazi i izložba „Čuvar zamka“. Na samom vrhu kule nalazi se osmatračnica sa koje se pruža pogled na stari grad i njegove znamenitosti. Klub istorijske rekonstrukcije nalazi se u Upravljačkoj kuli, izložbe nije otvorena za posjetioce. Izložba „Zatvor” nalazi se na donjem nivou Vladičinog tornja. Malo više je "Oružje zamka", gdje je arsenal zamka 15-17 vijeka predstavljen za uvid. Jedini muzej zvona u Ukrajini nalazi se na dva gornja nivoa kule. Postoji velika zbirka zvona sa Volinja i drugih delova Ukrajine, iz Poljske, Austrije, Rumunije, Rusije. Najstariji datira iz 1647. godine.
Galerija[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Romanovskaя V.B., Kvačadze O.B. Političeskie osnovы pravovogo statusa čeloveka po srednevekovomu pravu gorodov Rusi i Zapadnoй Evropы XI-XIV vv.: sravnitelьno-pravovoй analiz”. Genesis: istoričeskie issledovaniя. 3 (3): 255—279. mart 2015. ISSN 2409-868X. doi:10.7256/2409-868x.2015.3.14807
.
- ^ Pucek, Zdzisław (1992-10-03). „Book review. K. Kowalski, B. Rzebik-Kowalska, 1991: Mammals of Algeria. Wrocław-Warszawa-Kraków, Ossolineum-Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk. 370 pp”. Acta Theriologica. 37: 140. ISSN 0001-7051. doi:10.4098/at.arch.92-14.
- ^ Timothy Snyder: The Life and Death of Western Volhynian Jewry, 1921-1945. In: Ray Brandon, Wendy Lower: The Shoah in Ukraine. Indiana University Press, 2008, ISBN 0-253-35084-0, ISBN 978-0-253-35084-8, S. 92
- ^ Mandzюk F., Okunevič V. U Lucьkomu zamku, — Lucьk, 2007, — s.27—47
- ^ „Щo take Okolьniй zamok abo яk kolisь viglяdav Lucьk. Rekonstrukcія epohi Renesansu”. Arhivirano iz originala 23 červnя 2010. g. Pristupljeno 5 veresnя 2010. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|access-date=, |archive-date=(pomoć) - ^ „Lucьk pretenduvatime na zvannя «stolicі pіdzemelь» u Єvropі”. www.ukrinform.ua (na jeziku: ukrajinski). Arhivirano iz originala 12 červnя 2021. g. Pristupljeno 2021-06-12. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|archive-date=(pomoć) - ^ „Nove žittя Starogo mіsta: u Lucьku vіdnovili stіni vežі Čartoriйsьkih”. Volinsьkі novini. Arhivirano iz originala 12 červnя 2021. g. Pristupljeno 2021-06-12. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|archive-date=(pomoć) - ^ „U Lucьku pіd vežeю zamku XIV-XV st. viяvili pіdzemnі kіmnati | Gromadsьke telebačennя”. hromadske.ua (na jeziku: ukrajinski). Arhivirano iz originala 12 červnя 2021. g. Pristupljeno 2021-06-12. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|archive-date=(pomoć) - ^ „U Lucьku pіd vežeю zamku XIV-XV st. viяvili pіdzemnі kіmnati | Gromadsьke telebačennя”. hromadske.ua (na jeziku: ukrajinski). Arhivirano iz originala 12 červnя 2021. g. Pristupljeno 2021-06-12. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|archive-date=(pomoć) - ^ „U Lucьku vdalosя z’єdnati dva unіkalьnih pіdzemellя”. Volinsьkі novini. Arhivirano iz originala 12 červnя 2021. g. Pristupljeno 2021-06-12. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|archive-date=(pomoć) - ^ „Stіni, яkі zahiщali Lucьk. Яk restavruюtь drevnі muri”. Volinsьkі novini. Arhivirano iz originala 12 červnя 2021. g. Pristupljeno 2021-06-12. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|archive-date=(pomoć) - ^ „Starі napisi na stіnah zamku”. Arhivirano iz originala 23 travnя 2010. g. Pristupljeno 21 serpnя 2010. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|access-date=, |archive-date=(pomoć)
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Pamяtniki gradostroitelьstva i arhitekturы Ukrainskoй SSR. Kiev: Budivelьnik, 1983—1986. Tom 2, s. 48.
- Tersьkiй S. Іstorія Lucьka. Tom 1. Lučesьk H—XV st. — Lьvіv, 2006. — 251 s.
- Tronevič P. Lucьkiй zamok v іstorії Ukraїni. — Lucьk, 2007.
- Tronevič P. Volinь v sutіnkah ukraїnsьkoї іstorії XIV—XVI st. — Lucьk, 2003.
- Tronevič P. Lucьkiй zamok. — Lucьk, 2003.
- Mandzюk F., Okunevič V. U Lucьkomu zamku, — Lucьk, 2007.
- Lucьk. Arhіtekturno—іstoričniй naris. B.Kolosok, R.Metelьnicьkiй — Kiїv, 1990.
