Mornarička biblioteka u Puli

Mornarička biblioteka u Puli
Marine-Bibliothek
Zgrada Hidrografskog zavoda u Puli, u kojoj je radila Biblioteka
Osnivanje	1802. Venecija Austrougarska
Zatvaranje	1918. Kraljevina Italija
Lokacija	Venecija (1802-1865/66) Pula (1865/66-1918) Hrvatska
Vrsta	biblioteka
Kolekcija	6.757 naslova (20.371 svezaka)

Mornarička biblioteka u Puli (hr. Mornarička knjižnica (Marine-Bibliothek) koja se danas nalazi u Domu hrvatskih branitelja, od 1992. godine je spomenik kulture Republike Hrvatske. Osnovana je u Veneciji 1802. godine, a Pulu je preseljena šezdesetih godina 19. veka kada je luka u Puli postala glavna ratna luka carske i kraljevske Ratne mornarice.

Mornarička biblioteka od svog osnivanja pa do danas poseduje vredne knjige, enciklopedije i časopise koji ukazuju na razvoj naučne misli vezane za pomorstvo u istorijskom razdoblju od dva veka. Tokom godine kako su se menjale vlasti i države, veći deo bibliotečkog fonda je prebačen na drugu stratešku važnu lokaciju što je donekle osiromašivalo Mornaričku biblioteku. Naime pred kraj Drugog svetskog rata, 1944. godine Nemačka vojska je vozom preselila celokupni fond Mornaričke biblioteke na područje Češke; odakle je po završetku rata od 1949. do 1950. godine preseljena u Ratni arhiv u Beču. Nakon mnogo godina pregovora 1975. Republika Austrija je vratila veći deo bibliotečkog fonda koji danas upotpunjuje zbirku koja je nekada postojala, a deo fonda, zajedno s inventarnim knjigama, ostao je u biblioteci Austrijskog državnog arhiva (Bibliothek des Österreichischen Staatsarchivs) u Beču.

Nazivi biblioteke na hrvatskom i italijanskom

Mornarička knjižnica (Marine-Bibliothek) - Carska i kraljevska Mornarička knjižnica (K. u. k. Marine-Bibliothek)

Zaštita

Na očuvanje Mornaričke biblioteke kao kulturnog dobra uticalo je to što je je 1992. godine Mornarička biblioteka u Puli uneta u registar kao spomenik kulture Republike Hrvatske

Položaj

Mornarička biblioteka u Puli, kao četvrto odeljenje Idrografskog zavoda u Puli bila je smeštena u novoizgrađenoj zgradi na jednom od najlepših mesta u gradu na Monte Zaru, nadomak samoga gradskog središta, sa lepim pogledom koji se pruža prema pulskom zalivu i luci. Oko nje je podignut park koji je postao jedan od najlepših u Puli. Godinama su brodovi ratne mornarice iz svojih naučnih misija po celom svetu donosili raznovrsnu floru kojom je uređivan park.

Karta Pule iz 1866. na kojoj se u središnjem delu nalazi uzvišenje Monte Zaro sa zgradom Hidrografskog zavoda i velikim parkom koji ga okružuje.

Istorija

Osnivanje Mornaričke biblioteke

Za osnivanje biblioteke zaslužan je nadvojvoda Karlo od Austrije (1802)

Mornarička (biblioteka) knjižnica (ital. K. u. k. Marine-Bibliothek), odnosno Biblioteka carske i kraljevske Mornarice osnovana je 1802. godine u Veneciji, pri vrhovnoj komandi austrijske Ratne mornarice, na predlog nadvojvode Karla od Austrije (1771–1847), ministra mornarice i rata, koji je kao podršku 18. jula 1803. godine poslao prvih 14 dela u 20 tomova, iz oblasti artiljerije i mornarice. Nadvojvodi Karlu su se ubrzo pridružili oficiri mornarice koji su više godina uplaćivali deo svojih plata za popunu biblioteke knjigama, a kasnije je država (Habzburška monarhija) preuzela njeno finansiranje i snabdevanje.

U ratu protiv Francuske 1805. godine Austrija je izgubila Veneciju, a sa njom i ovu biblioteku (koja je imala oko 700 tomova), ali je povratkom Venecije u posed Austrije 1814. godine, austrijska mornarica u mletačkom Arsenalu pronašla biblioteku sa fondom od 135 dela u 474 toma. Predala je biblioteku Mornaričkom koledžu (Collegio di Marina), kasnije nazvanom da služi mornaričkim oficirima. Mornarički kadetski koledž (Marine-Kadetenkolleg).

Zbog rata za ujedinjenje Italije 1848. godine, koledž je premešten u Trst, gde je 1851. godine transformisan u Pomorsku akademiju. U Trsta je 1850. godine verovatno čitav fond ove biblioteke premešten iz Venecije. Tada je do izražaja došla njegova funkcija centralne biblioteke austrijske mornarice, koja je sakupljala dela iz oblasti pomorskih nauka, nauka o moru i dela opšteg obrazovnog sadržaja. Naredne 1852. godine sve knjige Centralne biblioteke Mornarice su postale sastavni deo fonda Mornaričke biblioteke, a kataloški brojevi su prvi put dodati svim knjigama. Naredne 1852. godine sve knjige Centralne biblioteke Mornarice su postale sastavni deo fonda Mornaričke biblioteke, a kataloški brojevi su prvi put dodati svim knjigama.

Godine 1854. novoosnovana pomorska opservatorija (poznata kao Zvezdarnica u Trstu) preuzela je deo fonda. Tokom 1855. godine biblioteka je pripojena Mornaričkoj opservatoriji, sa ciljem da Mornarička opservatorija obezbedi pomorske karte, knjige, instrumente za astronomska posmatranja i obuku oficira i podoficira.

Nadvojvoda Ferdinand Maksimilijan je u sklopu modernizacije mornarice i poboljšnja obrazovanje mornaričkih pitomaca, 1860. godine osnovao Hidrografski institut u Trstu, čiji je jedan od glavni zadatak bio i upravljanje Pomorskom bibliotekom.

Tokom 1860. ova biblioteka je uključena u novoosnovanu hidrografsku ustanovu (Hydrographische Anstalt) u Trstu. Naime kako je Nadvojvoda Ferdinand Maksimilijan nameravao je da modernizuje mornaricu i poboljša obrazovanje mornaričkih pitomaca, on je sa tom namerom 1860. godine osnovao Hidrografski institut u Trstu, čiji je glavni zadatak bio upravljanje Pomorskom bibliotekom. Mornarička biblioteka trebalo je da ima najvažnija dela pomorske struke, kako bi omogućila svim granama mornarice da prošire znanje i napreduju u razvoju, i trebalo je da bude namenjena za potrebe celokupne mornarice. Pored knjiga, biblioteka je raspolagala i skladištem nautičkih karata, hidrografskih pomagala i instrumenata za potrebe prirodnih nauka. Direktor ustanove bio je dr Šaub.

Od samoga osnivanja to je bila centrala naučna i stručna biblioteka namenjena potrebama Mornarice, koja je posedovala knjige i periodiku iz oblasti pomorstva. Od 6. avgusta 1803. godine kada je izdat prvi katalog sa 58 navedenih dela u 96 tomova, naredne 1804. godine bibliotečki fond je već posedovao 159 dela u 561 tom sa knjigama iz oblasti pomorstva, opšta istorije, fizike, hemije i drugih naučne oblasti važnih za mornaricu.

Pored studijske biblioteke, Mornarički koledž je imao i prvu Mornaričku biblioteku, sa fondom od 131 dela u 582 toma. Naknadno je fond obogaćen sa još 59 dela u 157 tomova kao i instrumenatima iz pomorskog fonda i pomorskim kartama.

Preseljenje bibliolteke u Pulu

Mornarička baza u Puli u koju je 1865/66. preseljena Mornarčka biblioteka iz Venecije

Šezdesetih godina 19. veka, kada je zbog strateškog položaja Pula postala glavna ratna luka carske i kraljevske Ratne mornarice, donate je odluka o preseljenju Mornaričke biblioteka iz Venecije. u Pulu. Preseljenje je obavljeno u periodu od 1865. do 1866. godine.

Kada je 1866. ukinut Hidrografski zavod u Trstu, svi njegovi delovi preseljeni su u Pulu, uprkos planovima za dodeljivanje Pomorskoj akademiji u Rijeci. Na osnovu reorganizacije i statuta iz 1869. godine, Hidrografski zavod je dobio četiri odeljenja, od kojih je jedno bila Mornarička biblioteka, sa najvrednijim delima iz oblasti pomorstva i stručnih nauka koja se odnose na pomorstvo, radi praćenja naučnog i tehničkog napretka u oblasti pomorstva, hidrografije i srodnih nauka.

Bibliotečki fond se stalno uvećavao, pa se nakon izgradnje zgrade Hidrografskog zavoda u Monte Zari 1871. godine biblioteka, je dobila mesto na njenom prvom spratu. Te godine objavljeno je prvo izdanje kataloga Mornaričke biblioteke. Potom je sledilo objavljivanje kataloga 1884., 1895. i 1905. godine, koji su služili za upoznavanje korisnika sa sadržajem bibliotečke građe. Nakon objavljivanja kataloga 1905. godine, štampana su još četiri dodatka koja su izlazila od 1908. do 1914. godine.

Mornarička biblioteka u Puli smatrala se glavnom bibliotekom mornarice, tako da je1874. referentna biblioteka Mornaričkog odseka u Beču potpala je pod upravu Pomorske biblioteke u Puli sa fondom između 500 i 1.000 tomova.

Tokom 1871. i 1872. pomorske biblioteke, kojima je upravljala Pomorska biblioteka, počele su da se uvode na većim brodovima mornarice. U periodu od 1899. do 1901. bilo je 12 brodskih biblioteka, a knjige su se pozajmljivale prema određenom postupku.

U novu zgradu Pomorskog tehničkog komiteta, biblioteka se preselila 1882. godine. U ovoj zgradi bila je razmeštena u osam soba sa knjigama, jednom ostavom, jednom čitaoniciom i četiri kancelarije.

Biblioteka je u Puli delovala unutar naučnih i stručnih ustanova carske i kraljevske Ratne mornarice – Hidrografskog zavoda (1869–1885), i Mornaričko-tehničkog odbora (1885–1918).

Pravila iznajmljivanja knjiga:
Knjige su se mogle pozajmljivati na period od dva meseca, a u službene svrhe na četiri meseca. Jedna osoba je mogla pozajmiti najviše četiri knjige odjednom, a i više uz dozvolu lučkog admirala.

U biblioteci je dominirala pomorsko-vojna i tehnička literatura, pa je car Franja Josip (nem. Franz Joseph, nekada prevođeno kao Franja Josif; 1830 — 1916), 1900. godine odobrio izdvajanje Pomorske biblioteke od Hidrografskog instituta i njeno pripajanje Mornaričkom tehničkom komitetu.

Izdavaštvo biblioteke:
Zaposleni u Mornaričkoj biblioteci uređivali su i izdavali mesečnik „Komunikacije u oblasti nauke o moru“, koji je izlazio od 1883. do 1915. godine, i sastavljali i izdavali godišnjake Jahrbuch der meteorologischen und erdmagnetischen Beobachtungen i Almanach für die K. u. K. Kriegs-Marine, i knjige: Nautisch-technisches Worterbuch der Marine četvorojezični „Nautičko-tehnički rečnik mornarice“ i Gedenkblatter der K. u. K. Kriegs-Marine.

Od 1896. godine, sva izdanja mornarice morala su biti dostavljena mornarici biblioteka u duplikatu. Početkom 1870. godine knjižni fond biblioteke iznosio je 13.943 tomova, a 1904. godine iznosila je 14.944 dela u 43.574 tomova.

Sve knjige su bile obeležene pečatima različitih oblika i natpisima institucija kojima je pripadala je biblioteka od 1802. do 1918. godine. Na pečatima su korišćeni grbovi Ratne mornarice i monarhije. Kada je biblioteka postala deo Mornaričkog tehničkog komiteta knjige su bile obeležene pečatom ovalnog oblika sa grbom Monarhije i natpisom K. u. k. Marine-tehnisches Comite. Marine-Bibliothek i dve vrste pečata sa tekstom K. u. k. Marine-Bibliothek Pola

Kada je pred karaj Prvog svetskog rata 1918. godine Pulu osvojila italijanska vojska, ona je zajedno sa gradom preuzela ovu biblioteku (jedan deo bibliotečkog fonda ostao je u Puli a druge deo fonda odnesen je u Italiju). Te 1918. godina biblioteka je raspolagala sa 18.472 naslova knjiga i periodike.

Mornarička biblioteka, sa delom knjiga koje su ostale u Puli uključena je u Biblioteku Mornaričke komande (Biblioteca del Comando Militare Marittimo) u Puli kao jedna od dve zbirke koje su spojene 1925. godine, sa ukupnim fondom od oko 50.000 tomova.

Biblioteka između dva svetska rata

Raspadom Austrougarske Monarhije 1918., kratko vreme Mornaričku biblioteku je preuzelo Nacionalno veće Slovenaca, Hrvata i Srba. Kada su Istra i Pula 1920. postale deo Kraljevine Italije, manji deo fonda Mornaričke biblioteke odnesen je u Italiju, a deo fonda je uključen u Biblioteku vojno pomorske komande (ital. Biblioteca del Comando Militare Marittimo) u Puli, kao jedna od dve zbirke koje su spojene 1925. godine, sa ukupnim fondom od oko 50.000 tomova.

Biblioteka u Drugom svetskom ratu

Dom hrvatskih branitelja u Puli, u koji je 1996. godine smeštena Mornarička biblioteka, nakon što je 1992. godine proglašena za spomenik kulture Republike Hrvatske.

Nakon kapitulacije Italije u Drugom svetskom ratu (1943), Pulu je zaposela nemačka vojska, koja je zadnjih godina rata (1944). celokupni fond biblioteke sa ukupno 52.485 tomova vozom odvezla u dvorac Eisgrub i Feldsberg, na područje današnje Češke.

Biblioteka nakon završetka Drugoj svetskog rata

Nakon završetka Drugog svetskog rata biblioteka je u periodu od 1949. do 1950. premeštena u Beč i skladištena u Ratni arhiv Austrije.

Nakon 1949. započeti su pokušaji Jugoslavenskih vlasti da se Hrvatskoj i Mornaričkoj biblioteci u Puli vrati njen fond knjiga. Konačno, nakon više od dve decenije 1975. godine Republika Austrija je prikupila veći deo biblioteke (oko 6 .700 dela u 20.000 svezaka i vratila ih u Pulu.

Knjige su dodeljene Naučnoj biblioteci, danas Univerzitetskoj biblioteci u Puli. Međutim deo fonda (oko 11.000 svezaka) ostao je u Biblioteci austrijskog državnog arhiva u Beču pod nazivom Priručna mornarička biblioteka.

Nakon što je Mornaričke biblioteka 1992. godine proglašena za spomenik kulture Republike Hrvatske, četiri godine kasnije, tačnije 1996. preseljena je u Dom hrvatskih branitelja.

Fond Mornaričke biblioteke

Broj naslova

Mornarička biblioteka u Puli poseduje 6.757 naslova u 20.371 svezaka, od kojih su 13.000 svezaka monografije, a oko 7.000 svezaka časopisi, godišnjaci i novine. Od svih časopisa oko 800 svezaka su časopisi iz oblasti nauke o moru.

Poreklo fonda

Biblioteka poseduje naučne i stručne publikacije su iz celoga sveta, koje su objavljene u periodu od 16. veka pa do 1918. godine. Najviše ih je iz Evrope, a ostale su iz Sjedinjenih Američkih Država, Rusije, Japana i Južne Amerike.

Jezici na kojima je pisan fond

Najveći deo fonda je pisan na nemačkom jeziku i to oko 60% ili oko 12. 000 svezaka.

Oko 15% fonda je na francuskom i približno toliko na engleskom jeziku.

Na italijanskom jeziku je oko 7% fonda, a oko 3% fonda je na latinskom i ostalim jezicima (španski, švedski, danski, portugalski, ruski i dr.).

Na hrvatskom jeziku je svega 15 svezaka.

Obalsti

U fondu biblioteke su zastupljene prirodno-matematičke i tehničke nauke. Veliki deo fonda odnosi se na pomorstvo, hidrografiju, okeanografiju i tehničke nauke koje se primenjuju u pomorstvu.

Iz područja humanističkih nauka i opšteobrazovnih područja zastupljeni su rečnici raznih jezika, enciklopedije i leksikoni (npr Diderot – D’Alembertova Encyclopédie), istorijska i geografska dela i putopisi iz gotovo celog sveta.

Manji deo fonda važan je za Pulu, jer ovaj fond čini stotinak naučnih publikacija Hidrografskog zavoda u Puli.

Istorija Hrvatske može se proučavati iz brojnih dela o Austrougarskoj monarhiji.

Retka i vredna dela

Među brojnim delima Mornaričke biblioteke nalaze se mnoga vredna i retka dela, pre svega najranija izdanja stručne literature s područja tehničkih i prirodnih nauka (iz 16. i 18. veka) izdanja iz oblasti brodogradnje, mehanike i hemije (iz 17. i 18. veka). U vrlo vredna izdanja spadaju i udžbenici stručnih sadržaja koji su štampani s početka 20. veka u izdanju Mornaričke tehničke škole u Puli i Mornaričke akademije u Rijeci. Među najstarije knjiga spadaju ove iz 16. i 17. veka:

• Orationi militari raccolte per Remigio Fiorentino, da tutti gli historici greci e latini, antichi e moderni. Con gli argomenti che dechiarano l'occasioni, per le quali elle furono fatte. Con gli effetti, che elle fecero ne gli animi di coloro, che l'ascoltarono: dove sommariamente si toccano le historie de tutti i tempi. Con l'aggiunta de molti historici, e orationi. Vineggia (Venecija) 1585. (Vojni govori; najstarija knjiga iz sačuvanog pulskog dela Pomorske biblioteke)
• Adriani, Giovanni Batista. Istoria de'suoi tempi: divisa in libri ventidue. Di nuovo mandata in luce. Venezia 1587. (Naslov dela; Istorija svoga vremena)
• Busca, Gabriele. L'archittetura militare. Nella quale si contenzza ad ogni professore, e seguace della guerra tanto di grande, quanto di basso titolo. Del modo di fotificaticare luochi deboli, cinger cittadi, fabricare fortezze, cosi al minte, come alla piendura, e della marina, a difenderle da qualsivoglia batteria etc. Milano 1619. (Naslov dela: Dela o vojnim utvrđenjima)
• Rohan, Henri II duc de. Mémoires de duc de Rohan, sur les choses adventues en France depuis la mort de Henry le Grand jusqu ŕ la paix faite avec les reformez au mois de Juin 1629. 1646.
• Schott, Caspar. Cursus mathematicus sive absoluta omnium mathematicerum disciplinarum encyclopedia in libros XXVII digesta. Bambergae 1677. (Naslov dela: Tečaj matematike)
• Calligrafia oratoria linguae grecae ad proprietatem, elegatiam et copiam sermonis parandam utilissima. Patavii 1692.
• Gallicius, Josephus. Geometria militaris in qua linearum, planorum ac solidorum quantitates in operibus militaribus existentes considerantur. Omniaque geimetricis demonstartionibus, et ratiocinio triangolarum petractantur. Monachii (München) 1676. (Naslov dela; Vojna geometrija)
• Grienbergeri, Christophori. Catalogus veters affixarum longitudines ac latitudines conferens... Romae 1612.
• Gualdo, Galeazzo. Historia delle guerre di Ferdinando II e Ferdinando III imperatori e, del re Filippo IV di Spagna, contro Gustavo Adolfo re di Svetia e Luigi XIII re di Francia sucesse dall'anno 1630, sino all'anno 1640. Bologna 1641. (Naslov dela: Iz istorije ratovanja)

Vidi još

• Mornarička akademija u Rijeci
• Mornarička zvezdarnica u Puli
• Hidrografski zavod u Puli
• Univerzitetska biblioteka u Puli

Literatura

• Dobrić B. (1999.). Carska i kraljevska mornarica u Puli. Pula: Sveučilišna knjižnica u Puli i društvo „Viribus unitis“ Pula
• Hrvatska enciklopedija.Knjižnica
• Hrvatska tehnička enciklopedija. Mornarička knjižnica u Puli. (2018.).
• Istrapedia. Mornarička knjižnica u Puli.
• Martek, A. (2009.). Znanja i vještine knjižničara u specijalnim arhivskim knjižnicama na primjeru knjižnice Hrvatskog državnog arhiva. Arhivski vjesnik. 52 (1)
• Mornarička knjižnica. Pula Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. фебруар 2021) (2019.).
• Pelc M. (2002.). Pismo – knjiga – slika: uvod u povijest informacijske kulture. Zagreb: Golden marketing.
• Perović B. (2005.). Mornarička knjižnicai austrijska mornarica u Puli. Strategijski značaj Pule kao glavne ratne luke Austro-Ugarske Monarhije. Pula: Sveučilišna knjižnica u Puli.
• Puh E. (1991.). Zvjezdarnica u Puli. Pula: Histria historica br. 3, Editor 10. Pulska Zvjezdarnica. Mornarička knjižnica.
• Pulska zvjezdarnica. Zvjezdarnica nekada.
• Stipičević A. (1985.). Povijest knjige. Zagreb: Nakladni zavod Matice hrvatske.
• Špac, V., Martek, A. (2013.). Specijalne knjižnice i strategija razvoja. Vjesnik bibliotekara Hrvatske. 56 (3).

Спољашње везе

• Mornarička knjižnica Архивирано на сајту Wayback Machine (3. februar 2021) - www.pulainfo.hr (jezik: hrvatski)