Nemačko vojno groblje na Košutnjaku
Nemačko vojno groblje (izvorno: Groblje nemačkih heroja 1915) je naziv za nekadašnje groblje koje se nalazilo na rubu Košutnjaka prema Banovom brdu, između decembra 1915. i kraja Drugog svetskog rata, a podignuto je po naređenju nemačkog feldmaršala Augusta fon Makenzena.
Danas su očuvana samo tri objekta bivšeg groblja: spomenik pripadnicima 208. pruskog rezervnog pešadijskog puka, kamena klupa namenjena kajzeru Vilhelmu II, spomenik poginulim srpskim vojnicima sa dvojezičnim epitafom na nemačkom i srpskom jeziku: „Ovde počivaju srpski junaci” (nem. Hier ruhen serbische Helden), koji predstavlja jedinstven primer u svetu podizanja spomenika i odavanja priznanja herojstva neprijateljskim vojnicima, kao i delovi ograde groblja.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Borbe na Košutnjaku 1915.[uredi | uredi izvor]
U toku Prvog svetskog rata, združene austrougarske i nemačke snage su 5. oktobra 1915. godine pokrenule novu ofanzivu na Kraljevinu Srbiju. Neprijateljsku grupu armija predvodio je nemački feldmaršal August fon Makenzen i njeni delovi su za svega nekoliko dana uspeli da zauzmu najveći deo Beograda. Međutim, tokom borbi na Topčideru i Košutnjaku, branioci su pružili snažan otpor i tu je svega 36 srpskih vojnika Sedmog pešadijskog puka, zajedno sa dva Britanca i jednim Francuzom, uspelo da čitava dva dana zaustavi prodor 208. pruskog rezervnog pešadijskog puka. U ovom sukobu su izginuli svi branioci, dok je na drugoj strani poginulo preko 200 nemačkih vojnika.[1]
Po prestanku vojnih dejstava na području Beograda, okupacione vlasti su otpočele izgradnju groblja u decembru 1915. godine i odlučile da ovde sahrane 2.600 nemačkih vojnika poginulih na teritoriji Srbije u Prvom svetskom ratu. Feldmaršal Makenzen je bio obavešten o herojsku branilaca na Košutnjaku, zbog čega je naredio da u okviru istog kompleksa bude izgrađena i grobnica za poginule srpske vojnike uz dvojezični epitaf na nemačkom i srpskom jeziku: „Ovde počivaju srpski junaci” (nem. Hier ruhen serbische Helden).[2] U okviru groblja, nalazili su se spomenik poginulim pripadnicima 208. pruskog rezervnog pešadijskog puka, mermerna piramida za pripadnike 22. rezervnog korpusa vojske Austrougarske i kamena klupa za nemačkog cara Vilhelma II (delo vajara Oskara Tarjana), uoči njegove ratne posete Beogradu 1916. godine.
Za uređenje groblja starao se pruski poručnik Hajnrih Šulc.[3] Prilikom izgradnje groblja, korišćen je mermer koji je 1911. godine kupila Beogradska opština za potrebe rekonstrukcije Terazija.[2] Komandant XXII nemačkog rezervnog korpusa je na svečanosti 3. decembra 1916. godine, predao groblje vojnom guverneru Srbije, nakon čega je služeno opelo i sviran Posmrtni marš.[3]
Međuratni period[uredi | uredi izvor]
U mirnodopskom međuratnom periodu, svake godine su na groblju održavane komemoracije i ceremonije, kojima je redovno prisustvovao i kralj Aleksandar I Karađorđević. Uvažavao se Makenzenov potez podizanja spomenika sa epitafom srpskim braniocima, zbog čega je i on sam oslobođen nakon zarobljavanja na kraju rata.
Dana 18. novembra 1928. godine, izvršena je ekshumacija 18 srpskih vojnika sahranjenih na ovom groblju i oni su preneti u spomen-kosturnicu u Jakšićevoj kuli na Beogradskoj tvrđavi. Beogradska opština je sredinom tridesetih godina zamenila oronule drvene krste, novim kamenim pločama sa originalnim natpisima koji su sadržali ime, prezime, čin i jedinicu svakog poginulog vojnika.
Nemački poslanik Viktor fon Heren se zalagao za očuvanje i redovno održavanje groblja.[3]
Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]
Od jeseni 1941. godine, nemačka okupaciona uprava u Srbiji počinje ponovo da koristi groblje i na njemu sahranjuje poginule pripadnike Vermahta i SS-a, koji su stradali na teritoriji okupirane Srbije i delovima Nezavisne Države Hrvatske u borbama sa partizanima i Jugoslovenskom vojskom u Otadžbini.
Kako se groblje počelo širiti, a procene govore o oko 2.000 sahranjenih nemačkih vojnika iz Drugog svetskog rata, došlo se u situaciju da zauzima površinu od preko šest hektara.
Sudbina groblja[uredi | uredi izvor]
Nije poznato kada je groblje sasvim uklonjeno, ali je izvesno do toga došlo nakon oslobođenja Beograda 1944. godine. Pojedini izvori navode da su neki delovi izmešteni na Novo groblje.
Određeni radovi na sanaciji su izvršeni 1985. godine, uoči dolaska nemačkog kancelara Helmuta Kola u Beograd, kada je položio cveće na spomenik srpskim vojnicima.
Do danas su sačuvani spomenik pripadnicima 208. pruskog rezervnog pešadijskog puka, kamena klupa Vilhelma II i spomenik poginulim srpskim vojnicima sa dvojezičnim epitafom na nemačkom i srpskom jeziku. Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Beograd je 2015. godine izradio studiju obnove i uređenja nekadašnjeg kompleksa.[1]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Nemački spomenik srpskim junacima na Košutnjaku”. Radio televizija Srbije. 24. jun 2017.
- ^ a b „Jedinstven spomenik srpskim braniocima”. Politika. 10. 11. 2018.
- ^ a b v „Ploče sa Nemačkog vojnog groblja bačene u šipražje”. Politika. 01. 12. 2016.
