Портал:Istorija/Izabrani 27 2013
Ustanak u Srbiji je jula 1941. godine podigla Komunistička partija Jugoslavije protiv nacističkih okupatora.
U početku su vršene diverzije i sabotaže po gradovima i na komunikacijama. Pristupanjem četnika ustanku, krajem avgusta, dolazi do bitke za Loznicu i oslobođenja prvog grada. Tek septembra 1941, kada je ustalo selo, Srbija se našla u požaru ustanka. Partizani i četnici zaposedali su gradove koje su posadne nemačke jedinice napuštale. Oružani ustanak ubrzo zahvata veći deo okupirane Srbije. Oslobođene su velike terotorije u zapadnoj i istočnoj Srbiji. Na tlu zapadne Srbije stvorena je najveća slobodna teritorija u okupiranoj Evropi poznata kao „Užička republika“. Vlast u njoj je bila dualna; partizanski centar ove slobodne teritorije nalazio se u Užicu, a četnički na Ravnoj gori.
Razvojem ustanka, među ustanicima postaje veći očitiji ideološki raskol između dvije frakcije. Na jednoj strani su pripadnici Četničkih odreda Jugoslovenske vojske ili četnici koji sebe smatraju lojalnim izbjegličkoj kraljevskoj vladi te se bore za obnovu predratnog poretka. Na drugoj strani su pripadnici Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Jugoslavije ili partizani koji se zalažu za uvođenje socijalizma i preuređenje poratne Jugoslavije na federativnim osnovama. Četnički vođa Mihailović krajem oktobra napušta ustanak, i stupa u pregovore sa kvislinškom vladom i sa Nemcima radi uništenja partizana.
Okupator je ubrzo okupio veće snage i strašnim terorom ugušio ustanak u Srbiji, ali je ostatak partizanskih snaga prešao u Bosnu, gde su formirali Prvu proletersku brigadu. Nakon sloma ustanka, Srbija je uglavnom bila pacifikovana teritorija, sve do povratka partizana i presudne bitke za Srbiju 1944. U međuvremenu, četnici pokazuju sve manje sklonosti za borbu protiv nemačkih okupatora, a sve više za borbu protiv partizana i otvorenu kolaboraciju. Uprkos tome, Mihailović je uspeo da se nametne kao jedini legalni predstavnik izbegličke vlade, koja je naložila da se sve snage otpora stave pod njegovu komandu.
...dalje...