Pruski ustanak

Baltička plemena oko 1200. godine.

Pruski ustanak (engl. Prussian uprisings) bio je oružani otpor baltičkih plemena Prusa nemačkom osvajanju, u periodu 1260-1274.

Pozadina

U nemačkoj ekspanziji na istok, nemački viteški red - Tevtonski vitezovi - počeo je 1230. porobljavanje pruskih baltičkih plemena nastanjenih na teritoriji između donjih tokova Visle i Njemena, koja je kasnije nazvana Istočna Pruska. Nemačkom viteškom redu su se pridružili krstaši, koji su došli sa svih strana na podsticaj pape da bi pokorili i pokrstili paganske Pruse - u stvari, da bi u novoosvojenim oblastima došli do svojih feuda. Prusi su pružili snažan otpor, posebno u velikoj bici na reci Zorge (Dzierzgon), ali su do sredine 13. veka ipak pokoreni. U tom osvajanju Prusi su nemilosrdno istrebljivani i nasilno germanizovani, a njihove oblasti postepeno postaju posedi nemačkih feudalaca.

Ustanak

Posle poraza Nemačkog viteškog reda na jezeru Durbe, severoistočno od Libaua, 13. jula 1260, koji im je naneo litvanski knez Mindaugas, Prusi se u savezu sa Litvancima dižu na oružje protiv nemačkih gospodara. Ustanak je brzo zahvatio sva pruska plemena.

Suprotstavljene snage

U odnosu na svoje protivnike Prusi su bili primitivno naoružani. Nasuprot opremi zapadnih vitezova, najefikasnijoj u ono vreme, glavno oružje Prusa bila je toljaga i koplje za bacanje; od zaštitne opreme imali su jedino šlem i štit, a prsni oklop samo pojedinci. Osvajači su se uz to oslanjali na mnoštvo utvrđenih zamkova (Burgen). Iako su oni do tada bili, uglavnom, od zemlje i drveta (Wallburgen), ipak su predstavljali veliku prepreku za ustanike bez ikakve opsadne tehnike. Nemci su vladali i morem, što im je znatno olakšavalo dotur i popunu.

Operacije

Pruski ustanak može se podeliti na tri perioda. U periodu 1260-1264. ustanici su bili u ofanzivi, uz vrlo efikasnu podršku litvanskog kneza Mindaugasa, koji upada u Prusku 1260. i 1262. Bolje organizovani i opremljeni Litvanci vode borbe na otvorenom polju, a Prusi zauzimaju nemačke zamkove u unutrašnjosti. No, Kenigsberg (Kalinjingrad), glavni oslonac nemačkih vitezova, uzaludno opsedaju. Na podsticaj pape upućena je na ustanike i ona krstaška vojska, koja se skupila protiv Mongola.

U periodu 1264-1269. dolazi do ravnoteže snaga. Na zahtev pape u Pruskoj intervenišu moćni vladari, pored ostalih i češki kralj Otakar II Pšemisl. Izvesno vreme (1266-1267) Pruse pomažu Svatoplukovi sinovi i naslednici. U periodu 1270-1274. ustanak Prusa postepeno jenjava, najpre u oblasti Kenigsberga, a zatim u ostalim pruskim krajevima.

Posledice

Pruski ustanak bio je poslednji pokušaj Prusa da se odupru istrebljenju i germanizaciji, i da izbegnu sudbinu koju su nemački osvajači ranije priredili Baltičko-polapskim Slovenima.

Literatura

• Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 7), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1974), str. 479-480.