Rio Negro
| Rio Negro | |
|---|---|
 Rio Negro | |
 Karta Amazonije, reka Rio Negro je označena | |
| Opšte informacije | |
| Dužina | 2.250 km (1.400 mi)[1] [2] km |
| Basen | 691.000 km2 |
| Pr. protok | 28.400 m3/s (1.000.000 cu ft/s)[3] m3⁄s |
| Plovnost | 700 km od ušća |
| Vodotok | |
| Izvor | Gvajanske planine[4] |
| Ušće | Amazon, ispod Manausa[3][5][6] |
| Geografske karakteristike | |
| Država/e |  Kolumbija,  Venecuela,  Brazil |
| Pritoke | Rio Branko, Vaupes |
| Reka na Vikimedijinoj ostavi | |
Rio Negro (šp. Río Negro, port. Rio Negro — „Crna reka“) reka je na severu Južne Amerike duga 2.253 km (sa pritokom Uaupes dužina joj je 2.400 km). Ona je druga najveća pritoka Amazona.
Izvire u jugoistočnom delu Gvajanskih planina. Rio Negro dalje teče ka jugoistoku, presecajući ekvator, i uliva se u Amazon uzvodno od grada Manausa.
Crne vode[uredi | uredi izvor]
Zbog značajnog prisustva organskih kiselina koje u reku donose kiše sa peskovitih trulišta, vode reke Rio Negro su crne boje i relativno providne. U njima nema hranljivih sastojaka, razvoj larvi komaraca tu nije moguć, pa stoga oko reke nema malarije. Posle ulivanja u Amazon, vode reke Amazon su primetno mlečno braon boje u narednih četrdesetak kilometara. Rio Negro je najveća reka u svetu ovog tipa.[7]
Gornji tok[uredi | uredi izvor]
Izvor reke nalazi se u Kolumbiji u departmanu Gvajinija, gde je tok poznat pod imenom Gvajinija.[8] Teče u pravcu severoistoka kroz rezervat Pujnavaj, gde prolazi pored nekoliko manjih naselja poput Bruhasa, Santa Roze i Tabakvena. Nakon otprilike 400 km reka predstavlja granicu između Kolumbije i Venecuele.
Prolazeći pored kolumbijski naselja Tonina i Makanal, Rio Negro skreće na jugozapad. Na daljem toku protiče kroz veneculeski grad Maroa, a oko 120 km nizvodno prima reku Kasikijaru, sa desne strane. Kasikijara formira bifurkaciju povezujući basene reka Amazon i Orionoko.
Srednji tok[uredi | uredi izvor]
Reka dalje nastavlja istočnim pravcem kroz venecuelski grad San Karlos de Rio Negro, najveće naselje na toj reci i kolumbijski San Felipe. U ovom delu toka reka prima brojne pritoke sa obe strane, proširuje se i formira broja rečna ostrva, karakteristična za amazonski sliv. Nakon 260 kiloematara pograničnog toka, Rio negro protiče kraj Pijedra de Kokuja, prekambrijskog monadnoka na tromeđi Brazila, Kolumbije i Venecuele.
Nakon ušća reke Mari, korito Rio Negra se širi na brojnim mestima. Kod mesta Misau Boa Vista uliva se reka Isana, a kod San Žoakima, utiče najveća pritoka Rio Negra — Vaupes. Reka odatle skreće prema istoku, prima nekoliko manjih pritoka i protiče kraj trgovačkog grada Sao Gabrijel de Kašoejra. U rečnom koritu nizvodno od pomenutog grada javljaju se brojni brzaci i slapovi, odakle Rio negro postepeno ulazi u donji tok.
Donji tok[uredi | uredi izvor]
Južno od Manausa, Rio Negro se uliva u reku Amazon. Nakon ušća reke Mari, korito Rio Negra se širi na brojnim mestima. Za vreme kišne sezone, reka plavi okolno zemljište u širini i do 30 km. Od aprila do oktobra, formiraju se brojne lagune sa ostrvima i uskim kanalima, bogate živim svetom.
Blizu mesta Karvoejro, uliva se jedna od većih pritoka - Rio Branko. Odatle Rio Negro skreće ka jugoistoku i njeno korito se širi sve do grada Manausa. Južno od Manausa, Rio Negro se uliva u reku Amazon.
Anavilhanas nacionalni park koji obuhvata 350.018 hektara predstavlja jedinicu konzervacije koja je u svojoj osnovi bila ekološka stanica stvorena 1981. i štiti delove Anavilhanas reke arhipelaga u ovom delu reke.[9] Ispod arhipelaga susreće se sa Solimoes rekom kako bi oformila Amazon reku.
Glavne pritoke[uredi | uredi izvor]
Spisak glavnih pritoka Rio Negra (od ušća naviše)[6][5][10]
| Leva pritoka | Desna pritoka | Dužina (km) | Veličina basena (km2) | Prosečni protok (m3/s) |
|---|---|---|---|---|
| Donji Rio Negro | ||||
| Taruma-Asu[11][12][13] | 139 | 1.372 | ||
| Kuieiras[14][12][15] | 3.441 | 144,2 | ||
| Apuau | 3.799,1 | 153,6 | ||
| Puduari[16][17] | 3.411,5 | 128,6 | ||
| Kamanau | 11.832,2 | 408 | ||
| Žau | 400 | 18.896,6 | 869,2 | |
| Žauaperi | 554 | 39.823,5 | 1.336,8 | |
| Unini | 530 | 27.433 | 1.501,4 | |
| Branko | 1.430 | 190.789,2 | 5.400 | |
| Žofari | 311 | 12.590,5 | 446,6 | |
| Kauares | 7.332,3 | 296 | ||
| Demini | 39.769,6 | 1.357,9 | ||
| Kuiuni | 400 | 11.776,1 | 491,6 | |
| Igarape Adajra | 3.294,9 | 101,1 | ||
| Ararira | 3.425 | 114,6 | ||
| Erere | 3.251 | 115,7 | ||
| Padauari | 17.384 | 606,8 | ||
| Dara | 3.053,3 | 114,9 | ||
| Urubaši | 250 | 6.855,9 | 311,6 | |
| Ajuana | 4.590,7 | 185,2 | ||
| Unejuši | 12.474,7 | 488,3 | ||
| Tea | 6.365,9 | 201,4 | ||
| Marauja | 6.712 | 255,3 | ||
| Igarape Inambu | 4.618,8 | 140,6 | ||
| Kauaburi | 12.139,3 | 442,9 | ||
| Srednji Rio Negro | ||||
| Marie | 800 | 25.378 | 1.186 | |
| Kurikurijari | 14.202,2 | 916,8 | ||
| Uaupes | 1.375 | 64.370,4 | 4.334,9 | |
| Isana | 696 | 35.675,3 | 2.278,9 | |
| Šie | 8.222 | 488,1 | ||
| Gornji Rio Negro | ||||
| Kazikijari | 354 | 42.478 | 2.575,8 | |
| Gvajinija | 617 | 28.899,5 | 2.432,7 | |
Istorija[uredi | uredi izvor]
Ime reci dao je španski istraživač Fransisko de Orelana, koji ju je otrkio 1541. godine. Sredinom XVII veka Jezuiti su se naselili duž njenih obalameđu brojna indijanska plemena — Manau, Aruak i Truma. Nakon 1700. godine dolina reke Rio Negro bila je stecište razvoja ropstva, a lokalno stanovništvo ozbiljno je desdetkovano usled kontakta sa Evropljanima i bolestima koje su sa sobom doneli. Fauna
Flora i fauna[uredi | uredi izvor]
Naziv Rio Negro u prevodu znači „Crna reka“, što potiče od njene boje, slične jakom čaju. Tamna boja potiče od humusne kiseline kao posledica nepotpunog raspada fenola iz biljaka u peščanom nanosu. Reka je dobila taj naziv jer iz daljine izgleda crno.
Rio Negro ima veoma visok stepen raznovrsnosti živog sveta. Oko 700 vrsta riba je pronađeno u basenu a procenjeno je da ukupan fond iznosi između 800 i 900, uključujući skoro 100 endemičnih i nekoliko neopisanih vrsta. Brojne vrste su veoma cenjene kod akvarista, naročito kraljevska neonka (Раracheirodon axelrodi).[18] Zbog bifurkacije Kasikijare, mnoge ribe se mogu naći i u slivu Orinoka i Amazona, ali samo pojedine su prilagodljive na jedne i druge uslove.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Ziesler & Ardizzone 1979
- ^ Rogério Ribeiro, Marinho; Naziano Filizola, Junior; Jean Michel, Martinez; Tristan, Harmel (2022). „Suspended sediment transport estimation in Negro River (Amazon Basin) using MSI/Sentinel-2 data”.
- ^ a b Seyler, Patrick; Laurence Maurice-Bourgoin; Guyot, Jean Loup. „Hydrological Control on the Temporal Variability of Trace Element Concentration in the Amazon River and its Main Tributaries”. Geological Survey of Brazil (CPRM). Pristupljeno 24. 7. 2010.
- ^ Tannenbaum, Frank (29. 8. 2012). „TEN KEYS LAT AMER”. Knopf Doubleday Publishing Group. Pristupljeno 9. 4. 2018 — preko Google Books.
- ^ a b „Amazon basin water resources observation service”.
- ^ a b „Plano estadual de recursos hídricos do amazonas, (perh/am)-rt 03-diagnóstico, prognóstico e cenários futuros do recursos hídricos do estado - tomo III” (PDF). januar 2019. Arhivirano iz originala (PDF) 06. 05. 2021. g. Pristupljeno 14. 07. 2023.
- ^ „Negro River”. Pristupljeno 13. 7. 2017.
- ^ Penn 2001.
- ^ „PARNA de Anavilhanas Área protegida escolhida: Anavilhanas”. Pristupljeno 13. 7. 2017.
- ^ „Rivers Network”.
- ^ Neto 2015.
- ^ a b APA Margem Esquerda do Rio Negro – ISA.
- ^ Rovere, Crespo & Velloso 2002, str. 68.
- ^ Elaíze Farias 2014.
- ^ Röhe, F. 2006, str. 71.
- ^ PES do Rio Negro Setor Norte – ISA.
- ^ Sérgio Henrique Borges et al. 2008, str. 31.
- ^ Hales, J.; Petry, P. „Freshwater Ecoregions of the World”. Arhivirano iz originala 01. 12. 2017. g. Pristupljeno 13. 7. 2017.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Penn, James R (2001). Rivers of the World: A Social, Geographical and Environmental Sourcebook. Santa Barbara: ABC Clio.
- Ziesler, R.; Ardizzone, G.D. (1979). „Amazon River System”. The Inland waters of Latin America. Food and Agriculture Organization of the United Nations. ISBN 978-92-5-000780-9. Arhivirano iz originala 8. 11. 2014. g.
- Goulding, M., Carvalho, M. L., & Ferreira, E. J. G. Rio Negro, Rich Life in Poor Water : Amazonian Diversity and Foodchain Ecology as seen through Fish Communities. The Hague. . SPB Academic Publishing. 1988. ISBN 978-90-5103-016-7.
- Saint-Paul, U., Berger, U., Zuanon, J., Villacorta Correa, M. A., García, M., Fabré, N. N., et al. (2000). "Fish communities in central Amazonian white- and blackwater floodplains," Environmental Biology of Fishes, 57(3), 235-250.
- Sioli, H. (1955). "Beiträge zur regionalen Limnologie des Amazonasgebietes. III. Über einige Gewässer des oberen Rio Negro-Gebietes." Arch. Hydrobiol., 50(1), 1-32.
- Wallace, A. R. (1853). A narrative of travels on the Amazon and Rio Negro, with an account of the native tribes, and observations on the climate, geology, and natural history of the Amazon Valley. London: Reeve.
- Wright, R. História indígena e do indigenismo no Alto Rio Negro. São Paulo, Brazil: UNICAMP & Instituto Socioambiental. 2005. ISBN 978-85-7591-042-9..
- „Amazon basin water resources observation service”.
- APA Margem Esquerda do Rio Negro (na jeziku: Portuguese), ISA: Instituto Socioambiental, Pristupljeno 2016-06-28
- Costa, Joanne; Tapia-Coral, Sandra; Soares, Edison; Mota, Adelaide; Silva, Adriana (decembar 2011), „Conflitos na Área de Preservação Ambiental Tarumã-Açu/Tarumã-Mirim: proteger para quem?” (PDF), Resumos do VII Congresso Brasileiro de Agroecologia, Fortaleza/CE, Pristupljeno 2016-06-28
- Neto, Oswaldo (22. 3. 2015), „Fonte límpida em sítio contribui com a imensidão do igarapé Tarumã-Açu, em Manaus”, A Critica (na jeziku: Portuguese), Arhivirano iz originala 09. 07. 2015. g., Pristupljeno 2016-06-28
- Rovere, Ana Lúcia Nadalutti La; Crespo, Samyra; Velloso, Rui (2002), Projeto geo cidades: relatório ambiental urbano integrado: informe GEO: Manaus (PDF) (na jeziku: Portuguese), Rio de Janeiro: PNUMA; Brasil. Ministério do Meio Ambiente. Secretaria de Qualidade Ambiental nos Assentamentos Humanos; Consórcio Perceria 21, Arhivirano iz originala (PDF) 02. 02. 2017. g., Pristupljeno 2016-06-28
- Ramirez, Henri (2020). Enciclopédia das línguas Arawak: acrescida de seis novas línguas e dois bancos de dados. 3 (1 izd.). Curitiba: Editora CRV. ISBN 978-65-251-0234-4. doi:10.24824/978652510234.4.[mrtva veza]
- Jolkesky, Marcelo Pinho de Valhery. 2016. Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas. Ph.D. dissertation, University of Brasília.
- Elaíze Farias (27. 1. 2014), „Índios do rio Cuieiras (AM) recriam cultura e pedem demarcação”, Amazônia Real (na jeziku: Portuguese), Pristupljeno 2016-06-23
- Röhe, F. (2006), Área de contato entre as distribuições geográficas de Saguinus midas e Saguinus bicolor (Callitrichidae-Primates): a importância de interações e fatores ecológicos, Dissertação de Mestrado — INPA/UFAM
- PES do Rio Negro Setor Norte (na jeziku: Portuguese), ISA: Instituto Socioambiental, Pristupljeno 2016-06-25
- Sérgio Henrique Borges; Yara da Rocha Camargo; Clarice Bassi; Marcelo Paustein Moreira; Simone Iwanaga; Marcelo Garcia (avgust 2008), Plano de Gestão do Parque Estadual Rio Negro Setor Norte (PDF) (na jeziku: Portuguese), I - Diagnóstico da Unidade de Conservação, Manaus, Pristupljeno 2016-06-25
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Negro River RIVER, SOUTH AMERICA (jezik: engleski)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
