Robert Tolinger

Robert Tolinger
Spomen bista Robertu Tolingeru u Kikindi
Lični podaci
Datum rođenja	(1859-00-00)1859.
Mesto rođenja	Hluboka na Vltavi, Austrougarska
Datum smrti	20. februar 1911.(1911-02-20) (51/52 god.)
Mesto smrti	Šabac, Kraljevina Srbija

Robert Tolinger (Hluboka na Vltavi kod Čeških Budjejovica, 1859 — Šabac, Kraljevina Srbija, 1911) bio je češki kompozitor i horovođa.

Biografija

Djetinjstvo i školovanje

Ni najnovija opsežna istraživanja njegovog života i rada nisu pružila više podataka o godinama djetinjstva i o školovanju. Zna se da je, poslije završene osnovne škole i dva razreda u Šabačkoj gimnaziji, 1874. godine upisan na Praški konzervatorijum gdje, u klasi profesora Francisa Hegenbarta, uspješno završava petogodišnje studije violončela.

Mladost, ženidba i život u Kikindi

Odmah po završetku studija, 1879. godine, Tolinger se otisnuo u svijet. Stigao je u Zagreb, ali u Zemaljskoj operi nije mogao da zadovolji svoje dirigentske ambicije. Stoga je, poslije osmomjesečnog boravka u Zagrebu, gde je pretežno muzicirao kao violončelista, prihvatio poziv Pjevačkog društva „Gusle“ i, u maju 1880. godine, obreo se u Velikoj Kikindi.

Deset godina boravka ovog češkog muzičara u Kikindi popularno se nazivaju Tolingerovo doba. Pjevačko društvo „Gusle“ je dostiglo najviši nivo horskog pjevanja, a sam Tolinger je ovde komponovao najbolje kompozicije. Kao vrstan violončelista, često je nastupao i dobijao laskava priznanja, kako domaće, tako i strane štampe.

U samoj Kikindi, koja je bila konglomerat zemljoradničkog, trgovačkog i zanatlijskog življa, primljen je veoma srdačno i uz uvažavanje i poštovanje. Glavni animator ukupnog kulturnog života bio je advokat Milan Petrović koji je, istovremeno, bio i predsjednik Pjevačkog društva „Gusle“.

Stekavši veliki broj prijatelja i opšte simpatije varoške sredine, 1881. godine Tolinger se oženio sedamnaestogodišnjom Anom, kćerkom kikindskog sveštenika Konstantina Rajkovića. Zbog ovog braka, prešao je u pravoslavnu veru, a kum na vjenčanju je bio Milan Petrović.

Za kratko vrijeme, oko Tolingera i „Gusala“, okupio se veliki broj obožavalaca muzike i pjevanja, pretežno omladine. Tolinger je imao ideju da osnuje i muzičku školu, ali ona, u to vrijeme, nije bila ostvarljiva. Stoga je on individualno radio sa talentovanim učenicima, predajući im klavir, violinu, violončelo i solo pjevanje.

Pod Tolingerovim vođstvom, Hor Pjevačkog drustva „Gusle“ je, i van Kikinde, sticao je pristalice i dobijao priznanja. Hor je gostovao u Temišvaru, Segedinu, Subotici, Vranjevo, Novom Sadu, Melencima, Bečkereku, Molu, Vršcu i drugim mjestima.

Istovremeno, Tolinger se trudio da svojim Kikinđanima obezbjedi gostovanje kvalitetnih srpskih pjevačkih društava. Uz njegovo posebno angažovanje i zalaganje, posle dugog čekanja na odobrenje, polovinom 1889. godine u Kikindi gostuje Beogradsko pjevačko društvo, sa Stevanom Mokranjcem, Tolingerovim poznanikom i potonjim pobratimom.

U januaru 1886. godine, kao organ Pjevačkog društva „Gusle“, u Kikindi je počeo da izlazi Muzički časopis „Gudalo“, čiji je pokretač i idejni tvorac bio Tolinger. Za godinu dana izlaženja, štampano je deset brojeva „Gudala“ i uz svaki - po jedna Tolingerova kompozicija. Ovaj jedinstveni muzički časopis imao je, za ono vrijeme, veliki broj pretplatnika i pomagao je mnogim pjevačkim društvima da obnove repertoar i podignu kvalitet horskog pjevanja.

Od svih Tolingerovih aktivnosti, najveći značaj ima kompozitorski rad. Za vrijeme boravka u Kikindi, napisao je preko 20 pjesama za muški, ženski i mješoviti hor, oko 135 dječijih pjesmica, više solo pjesama, jednu liturgiju, mnoštvo duhovnih kompozicija, više klavirskih kompozicija, kao i kompozicija za druge instrumente. Od većih djela, komponovao je operetu Veseli mornari, jednu simfoniju, manju kantatu Ciganin, veliku kantatu Kosovka, itd. Jedno od njegovih najboljih djela svakako je kantata Kosovka, koja je napisana za hor, soliste i klavir, četvororučno, sa završnicom za dva hora. Napisana je 1888/1889. godine, povodom 500-godišnjice Kosovske bitke. Ovo je jedno od prvih djela ovakve vrste u srpskoj muzici.

Posljednje godine Tolingerovog boravka u Kikindi obilježene su konfliktima i razočarenjima. Dr Milan Petrović se povukao iz Pjevačkog društva, čiji je rad zamro, a ubrzo prestaje da izlazi i časopis „Gudalo“. Nove Tolingerove kompozicije se više ne štampaju. Sve to je bila uvertira za bračni brodolom. Od žene Ane, Tolinger se razveo 1887. godine, da bi se ona preudala za vjenčanog kuma Milana Petrovića. Tolingerovi su imali kćer Pavu, koja je pripala majci. Nakon toga, umjetnik se povlači u samoću svoje sobice, iz koje rijetko izlazi. Pokušavajući da promijeni boravište, nekoliko puta je odlazio na Cetinje i bio priman kod kneza Nikole. Posljednju platu u Kikindi je primio za septembar 1890. godine.

Život na Cetinju

Prvog novembra 1890. godine, započinje njegov rad na Cetinju. Kulturni život se ovdje odvijao u Zetskom domu, u čijem okrilju su radili Štamparija, Biblioteka, Arhiv, Muzej, Društvo književnika, Dobrovoljno pozorišno društvo, Pjevačko društvo, Vojni duvački orkestar, dječiji horovi i mnogobrojni vokalni i instrumentalni solisti. Tolinger je postavljen za učitelja pjevanja i muzike u Gimnaziji, Bogoslovsko-učiteljskoj školi i Ženskom institutu, sa godišnjom platom od 600 fiorina u zlatu.

U crnogorskoj prestonici, koja je imala 200 kuća i nešto više od 1000 stanovnika, Tolinger se uglavnom posvetio prosvjetno-pedagoškom stručnom radu, a znatno manje drugim oblicima muzičkog stvaranja. Pisao je samo prigodne kompozicije za potrebe škole i sredine, a povremeno se bavio reproduktivnom umjetnošću kao pijanista-pratilac i solista na violončelu. Dirigovanjem se bavio uzgredno, sa đačkim horovima, na školskim i vanškolskim zabavama i proslavama.

Ohrabren laskavim kritikama posle prvih javnih nastupa, Tolinger pokušava da pokrene izdavačku produkciju i štampanje svojih kompozicija za klavir pod nazivom Sa Lovćena, ali od toga brzo odustaje zbog malog broja pretplatnika.

Nakon toga, Tolinger se potpuno posvetio pedagoškom radu. O rezultatima najbolje svjedoče zvanični izvještaji: "Učenici Gimnazije i Bogoslovije, svi bez izuzetka, pjevaju po notama i sa iznenađujućom tačnošću ne samo da ispunjavaju takt, već i izražavaju i izdvajaju najraznovrsnije Andante fuge kontrapunkta. Sve je tako i u Djevojačkom institutu".

Uspješni nastupi Tolingerovih učenika inicirali su osnivanje Društva Gorski vijenac, 1894. godine, sa ciljem da se u njemu njeguje instrumentalna muzika. Tako je postojeći duvački orkestar obogaćen grupom gudača i dobio je status pravog dvorskog orkestra.

Godine 1893, Tolinger se ponovo sreo sa svojim velikim prijateljem Stevanom Mokranjcem, pošto je Beogradsko pjevačko društvo gostovalo na Cetinju u znak zahvalnosti svom počasnom članu Knezu Nikoli. Istovremeno, počinje njegovo druženje sa poznatim etnomuzikologom Ludvigom Kubom, koji je više puta dolazio na Cetinje.

Tolinger je na Cetinju proveo sedam godina. Kao čovjek nemirnog duha i većih umjetničkih ambicija no što je ova sredina mogla da mu pruži, odlučio je da se vrati u Češku. Napusti je Cetinje u julu 1897. godine. Za svoju djelatnost u crnogorskoj prestonici, odlikovan je Ordenom II stepena 1893, i Oredenom III stepena Danilovog reda, 1895. godine, na Sv. Nikolu.

Povratak u Češku i odlazak u Šabac

Po povratku u Češku, Tolinger se nastanjuje u Pragu. Imao je želju da, preko koncertnih turneja, sa manjom grupom izvođača, upozna Evropu sa ljepotama srpske muzike. Ovaj veliki projekat, koji je pripreman sa jednim koncertnim preduzećem, nije realizovan usljed pomanjkanja sredstava.

Kako ni Prag nije zadovoljio Tolingerove ambicije, on je prihvatio poziv Šabačkog pjevačkog društva i 1. juna 1902. godine, započeo svoju mnogostruku aktivnost u Šapcu. Radio je kao dirigent i horovođa u Šabačkom pjevačkom društvu i kao profesor muzike u Šabačkoj gimnaziji, gdje je nasledio Milivoja Pokornog, a zatim i u novoosnovanoj Višoj ženskoj školi. Već školske 1903/1904. godine, u Gimnaziji postojano i dobro radi hor od 97 učenika, veliki orkestar od 30 učenika i manji muzički sastav od 17 svirača. I u Ženskoj gimnaziji je, po starom običaju i ugledu na Cetinje, počeo spremati hor talentovanih učenica, što mu je omogućilo da kombinuje program sa učenicima Gimnazije i da stvori i mješoviti hor.

Vrlo brzo Tolinger postaje miljenik šabačke čaršije. Svoju vaspitnu muzičku misiju obavljao je sa zanosom apostola. Ulažući velike napore i ne štedeći sebe, polako i sigurno je uvodio svoje đake u bogatu riznicu muzičke kulture. Istovremeno, uspeo je da reorganizuje Šabačko pjevačko društvo. Kao iskusnom i afirmisanom dirigentu, nije mu bilo teško da, za kratko vreme, od grupe amatera stvori pjevačke zanesenjake i entuzijaste. Nastao je najplodniji period rada Šabačkog pjevačkog društva. Već 23. maja 1903. godine, na takmičenju 23 pjevačka društva iz Srbije i Vojvodine u Beogradu, Šapčani lako osvajaju prvo mjesto, što je osokolilo šabačke pjevače. Sa velikim zadovoljstvom i entuzijazmom oni su, 29. juna 1905. godine, nastupali u Banjoj Luci, na svečanosti povodom osvećenja zastave Banjalučkog srpskog pjevačkog društva „Jedinstvo“, uz učešće još šest društava iz Beograda, Niša, Zagreba, Sanskog Mosta i Prijedora. Krajem iste godine, u Šapcu je gostovalo Akademsko pjevačko društvo „Balkan“ iz Zagreba. U okviru turneje po Srbiji, u Šapcu je, 18. i 19. oktobra 1907. godine, gostovalo Akademsko pjevačko društvo "Obilić" iz Beograda. Godine 1910, u Šapcu je gostovala i novoosnovana Beogradska opera, ali nije naišla na dopadanje među šabačkom publikom.

U samom gradu, nije se mogla zamisliti ni jedna zabava, koncert ili priredba, pa čak ni crkveni obred, bez Šabačkog pjevačkog društva. Članovi Društva su jednostavno obožavali Tolingera, a onda je disciplina dolazila spontano, sama po sebi. O njemu su svi imali lijepo mišljenje, smatrajući ga visoko moralnim čovjekom. Potpuno posvećen struci, zračio je urođenom skromnošću koja je osvajala sve oko njega. Bio je društven i uvijek spreman da pomogne. Na koncertima je često nastupao sa Ružom Vinaver, a znao je da se uključi i u buran noćni kafanski život, sa uživanjem slušajući specificno muziciranje čuvenih Cicvarica. Kada ih je prvi put čuo, pričaju očevici - malo se zbunio, a onda ustao, prišao Baki i oduševljeno mu čestitao.

Tolinger je u Šapcu imao sve uslove za udoban lični život. Stanovao je u kući učiteljice Leposave Krstić, u neposrednoj blizini škole, a o njemu se starala rođaka iz Praga Marija Ruzička.

Imao je čast da koncertira pred Kraljem Srbije Petrom Karađorđevićem, a za dugogodišnji pedagoški rad i djelanje na polju srpske muzike, dodijeljeno mu je više od 25 javnih priznanja.

Smrt

Samopregoran rad negativno se odrazio na njegovo zdravstveno stanje. Još od 1909. godine, povremeno je počeo da izostaje iz škole. U zimu 1911. godine, 20. februara, iznenada je umro od zapaljenja pluća. Sutradan je, uz najveće počasti, sahranjen na Donjošorskom groblju.

Šapčani ga nisu zaboravili. Poslije 20 godina, nad njegovim grobom je podignut spomenik, zahvaljujući prilozima 110 pretplatnika iz cijele Jugoslavije, ali najviše iz Šapca. Da pomenemo samo neke: Šabačko pjevačko društvo, Pjevačko društvo „Gusle“ iz Kikinde, Učiteljska škola iz Šapca, Podrinjska gimnazija, Kolo srpskih sestara iz Šapca, Opština šabačka, Šabačka banka, Šabačka trgovačka banka, Prosvjetno društvo "Karadžić" iz Loznice, Isidora Sekulić, Vladimir Đorđević i brojni Šapčani. Tom prilikom, bratimili su se Šabac i Kikinda.

Literatura

• Šašić, Branko (1998). Znameniti Šapčani i Podrinci (na jeziku: (jezik: srpski)). Šabac: Štampa „Dragan Srnić“. str. 304—309. ISBN 978-86-88159-12-8. Arhivirano iz originala 10. 10. 2017. g. Pristupljeno 16. 4. 2016. CS1 održavanje: Neprepoznat jezik (veza)