Stari nadgrobni spomenici u Ljevaji
| Stari nadgrobni spomenici u Ljevaji | |
|---|---|
 Spomenici na seoskom groblju | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Ljevaja |
| Opština | Opština Gornji Milanovac |
| Država |  Srbija |
Stari nadgrobni spomenici u Ljevaji (Opština Gornji Milanovac) obuhvataju stare spomenike na seoskom groblju i njegovoj neposrednoj blizini. Posebnu celinu čini skupina od šest krajputaša na seoskom putu Takovo−Donji Branetići.[1] Sačuvani spomenici odlikuju se znatnim varijetetom formi[2] i predstavljaju dragocen izvor za proučavanje narodnog kamenoreza 19. veka veka.[3]
Ljevaja[uredi | uredi izvor]
Selo Ljevaja nalazi se u centralnom delu opštine Gornji Milanovac. Prostire se u dolini istoimene rečice. Ljevaja se graniči sa atarima sela Sinoševići, Vrnčani, Donji Branetići, Ozrem i Ločevci.[4] Naselje se sastoji iz dva „kraja”: Gornjeg (Vilimonovići) i Donjeg (Čalukovići).[5]
Ljevaja pripada raseljenim selima. Prvi put se pominje u turskom defteru iz 1528. godine. Od Prvog srpskog ustanka veka započinje ponovno naseljavanje stanovništvom iz Bosne i okoline Užica, a nešto kasnije i okolnih sela.[5]
U Ljevaji je rođen vojvoda Rako Levajac, učesnik Prvog i Drugog srpskog ustanka.
Seoska slava je Druge Trojice.[4]
Stari nadgrobni spomenici[uredi | uredi izvor]
Seosko groblje[uredi | uredi izvor]
Groblje se nalazi sa desne strane rečice Ljevaje. Do njega se može doći sa dve strane - takovske i vrnčanske. Na groblju je sačuvan veći broj starih nadgrobnika, od kojih su mnogi izvaljeni i prepušteni propadanju. Spomenici iz 19. veka uklapaju se u opšte stilske i tehničke odlike kamenoreza takovskog kraja,[3] a sačuvani natpisi čine dragocen izvor za proučavanje geneze stanovništva ovog sela.[6]
Najstariji spomenici su u vidu omanjih nadgrobnih belega sa urezima krsta.[2] Za njima slede masivni kameni „krstaši”, od kojih je na nekoliko uklesan neobičan antropomorfni prikaz „čoveka nasmejanog lika”, tipičan za ovaj kraj Srbije.[7] Najviše je spomenika u obliku stuba sa ili bez pokrivke, sa prikazima umnoženih, klinastih i zrakastih krstova. Nešto mlađeg datuma su stubovi koji se završavaju lučno ili piramidalno, kao i vertikalne ploče na postolju nadvišene krstom.[3]
Na znatnom broju spomenika nastalih pre 1888. godine prepoznaje se stil takovskog kamenoresca Jovana Tomića.[3] Nadgrobnici su u vidu stubova četvrtastog preseka, sa ili bez pokrivke, isklesani od tamnog branetićskog kamena. U vrhu spomenika uvek su prikazani umnoženi krstovi na postolju − simboli Raspeća Hristovog. Ispod, u pravougaonim, lučno nadsvođenim nišama najčešće su uklesani tekstovi epitafa. Na pojedinim spomenicima prikazane su stojeće figure pokojnika odevene u narodnu nošnju tog vremena.[3] Preostali likovni sadržaji (ptica, cvet, olistala grana) jednostavnije su izrade jer krupnozrni konglomerat nije bio pogodan za sitnije i finije ureze.[3]
Kenotafi − krajputaši i usamljeni nadgrobnici[uredi | uredi izvor]
U Ljevaji su krajputaši locirani na dva mesta: šest na putu Takovo−Donji Branetići[1] i dva u neposrednoj blizini seoskog groblja. Neki od spomenika pronađeni su terenskim ispitivanjem u sklopu projekta Vikimedije Srbije „Nadgrobni spomenici i krajputaši”.
Spomenik poginulim i umrlim vojnicima u ratu 1915.[uredi | uredi izvor]
Suprotno uvreženom mišljenju da su krajputaši jedini kenotafi, na seoskim grobljima mogu se pronaći spomenici posvećeni vojnicima sahranjenim neznano gde ili daleko od zavičaja,[3] kao i obeležja na kojima se zbirno navode imena poginulih i u ratu umrlih vojnika iz jedne familije.
Krajputaši kod groblja u Ljevaji[uredi | uredi izvor]
Iznad seoskog groblja, sa desne strane puta ka Vrnčanima, vidljiva su dva spomenika zarasla u gustu vegetaciju. U literaturi nisu evidentirani. Shodno stilskim karakteristikama, moguće je okvirno datovanje u drugu polovinu 19. veka.
Lokalitet Grobovi[uredi | uredi izvor]
Kraj seoskog puta Takovo−Donji Branetići nalazi se grupa od šest spomenika.[6] Lokalitet nije dobro održavan − spomenici su nakrivljeni ka putu, zarasli u vegetaciju, a jedan stub prelomljen je 2020. godine. Shodno očuvanim natpisima, za dva spomenika u obliku stuba pouzdano se zna da su krajputaši, dok su preostali najverovatnije nadgrobni spomenici podignuti licima koja su stradala u blizini i sahranjena na ovom mestu.[1]
.jpg)
.jpg)
Usamljeni nadgrobnik[uredi | uredi izvor]
Nalazi se u šumi ispod seoskog groblja. Stub „oblaš” okrenut je ka zapadu. U niši nadvišenoj prelomljenim lukom prikazan je jednostavan latinski krst. Na spomeniku nema nikakvih natpisa, a poleđina je prazna.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Savović, Saša (2009). Srce u kamenu: krajputaši i usamljeni nadgrobnici rudničko-takovskog kraja. Beograd: Službeni glasnik. str. 318—319. ISBN 978-86-519-0181-5.
- ^ a b Dudić, Nikola (1995). Stara groblja i nadgrobni belezi u Srbiji. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture; Prosveta. ISBN 978-86-80879-07-9.
- ^ a b v g d đ e Nikolić, Radojko (1998). Kamenopisci narodnog obraza : kamenorezaštvo i kamenoresci zapadne Srbije. Čačak: Litopapir.
- ^ a b Vučićević, dr Slobodan (2016). Gornji Milanovac i njegova sela. Beograd: Kulturno-prosvetna zajednica Srbije. ISBN 978-86-7596-190-1.
- ^ a b Stamenković, Srboljub Đ., ur. (2001). Geografska enciklopedija naselja Srbije, Knj. 1, A-Đ. Beograd: Geografski fakultet : Agena : Stručna knjiga. ISBN 86-82657-13-9.
- ^ a b Filipović, Milenko S (2010). Takovo : naselja, poreklo stanovništva, običaji. Beograd: Službeni glasnik : SANU. ISBN 978-86-519-0668-1.
- ^ Krstanović, Božidar; Radonjić Živkov, Estela; Kesić-Ristić, Sanja (2012). Narodno graditeljstvo opštine Gornji Milanovac. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd. ISBN 978-86-6299-006-8.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Radičević, Branko V. (1961). Plava linija života : srpski seoski spomenici i krajputaši. Beograd: Savremena škola.
- Dudić, Nikola (1995). Stara groblja i nadgrobni belezi u Srbiji. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture; Prosveta. ISBN 978-86-80879-07-9.
- Nikolić, Radojko (1998). Kamenopisci narodnog obraza : kamenorezaštvo i kamenoresci zapadne Srbije. Čačak: Litopapir.
- Stamenković, Srboljub Đ., ur. (2001). Geografska enciklopedija naselja Srbije, Knj. 1, A-Đ. Beograd: Geografski fakultet : Agena : Stručna knjiga. ISBN 86-82657-13-9.
- Savović, Saša (2009). Srce u kamenu: krajputaši i usamljeni nadgrobnici rudničko-takovskog kraja. Beograd: Službeni glasnik. ISBN 978-86-519-0181-5.
- Filipović, Milenko S (2010). Takovo : naselja, poreklo stanovništva, običaji. Beograd: Službeni glasnik : SANU. ISBN 978-86-519-0668-1.
- Krstanović, Božidar; Radonjić Živkov, Estela; Kesić-Ristić, Sanja (2012). Narodno graditeljstvo opštine Gornji Milanovac. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd. ISBN 978-86-6299-006-8.
- Vučićević, Dr Slobodan (2016). Gornji Milanovac i njegova sela. Beograd: Kulturno-prosvetna zajednica Srbije. ISBN 978-86-7596-190-1.
- Nikolić, Radojko (2018). Kamena knjiga predaka : o natpisima sa nadgrobnih spomenika zapadne Srbije (PDF) (2. dopunjeno izd.). Čačak: Narodni muzej. ISBN 978-86-84067-63-2.
