Čarls Edvard Stjuart

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Čarls Edvard Stjuart
Lični podaci
Datum rođenja(1720-12-31)31. decembar 1720.
Mesto rođenjaRim, Papska država
Datum smrti31. januar 1788.(1788-01-31) (67 god.)
Mesto smrtiRim, Papska država
Porodica
SupružnikLouise of Stolberg-Gedern
PotomstvoCharlotte Stuart, Duchess of Albany
RoditeljiDžejms Frensis Edvard Stjuart
Maria Clementina Sobieska
DinastijaDinastija Stjuart

Čarls Edvard Stjuart (Rim, 31. decembar 1720 − Rim, 31. januar 1788) bio je drugi jakobitski pretedent na presto Velike Britanije i Irske iz dinastije Stjuart. Bio je sin Džejmsa Frensisa Edvarda Stjuarta i Marija Klementina Sobjeska. Karlo je najpoznatiji kao poticatelj jakobitske bune iz 1745, u kojoj je vodio pobunu kako bi vratio svoju obitelj na prijestolje Velike Britanije. Buna je završila porazom nakon bitke kod Kalodena, što je u biti dokrajčilo jakobitski pokret. Jakobiti su podržavali Stjuarte nadajući se verskoj toleranciji za rimokatolike i jer su verovali u božansko pravo kraljeva. Čarlsov beg iz Škotske nakon ustanka učinio ga je romatičnom figurom herojskog neuspeha u kasnijim prikazima.[1] Godine 1759. bio je umiješan u francuske planove za invaziju na Britaniju, od čega se odustalo nakon britanskih pomorskih pobeda. [2]

Mladost[uredi | uredi izvor]

"Princ Karlo Edvard Stuart, 1720.788. Najstariji sin princa Jakova Franje Edvarda Stuarta" Autor William Mosman, oko 1750.

Karlo se rodio u palati Muti u Rimu, 31. decembra 1720.[3], gde je njegovu ocu papa Kliment XI dodelio rezidenciju. Proveo je gotovo celo detinjstvo u Rimu i Bolonji. Bio je sin Staroga Pretendenta, Džejmsa, sina proteranog kralja Džejmsa II i VII i Marije Klementine Sobjeske, unuke Jana III Sobjeskog, najpoznatijeg po pobedi nad Osmanlijama u bici kod Beča, 1683.

Imao je privilegovano detinjstvo u Rimu, gde je dobio katolički odgoj u svojoj porodici. Kao legitimni nasljednici prestola Engleske, Škotske i Irske - prema jakobitskom verovanju - porodica je živela uz određeni ponos, i tvrdu veru u u božansko pravo kraljeva. Ponovno sticanje prestola Engleske i Škotske bila je stalna tema razgovora u domu, što se osobito odražavalo na raspoloženju njegovog oca.[4]

Njegov deda, Džejms II od Engleske i VII od Škotske, vladao je zemljom od 1685. do 1688.[3] Svrgnut je kad je Parlament pozvao nizozemskog protestanta Vilijama III i njegovu ženu princezu Mariju, stariju kći kralja Džejmsa, da ga zamene tokom Slavne revolucije 1688. Mnogi protestanti, uključujući brojne istaknute parlamentarce, su bili zabrinuti da kralj Džejms namerava da vrati Englesku na katoličku stranu. Sve od Džejmsovog egzila, jakobiti su nastojali vratiti Stujarte na presto Engleske i Škotske, koje su se 1707. ujedinile u Veliku Britaniju. Čarls Edvard imao je ključnu ulogu u potrazi za ovim ciljem.

Godine 1734, Čarls Edvard je posmatrao francusku i špansku opsadu Gaete, što je bilo njegovo prvo viđenje rata. Njegovom ocu je uspelo da zadobije obnovljenju podršku francuske vlade 1744, nakon čega je Čarls Edvard putovao u Francusku s jedinim ciljem zapovedanja francuskom vojskom koja bi vodila invaziju na Englesku. Do invazije nije nikada došlo, jer je flotu raspršila oluja. Dok se flota ponovno okupila, britanska flota je primetila diverziju koja ih je zavarala, pa je ponovno zauzela svoje položaje u Engleskom kanalu.[5] To ipak nije omelo Čarlsa Edvarda da nastavi svoju potragu za povratkom Stjuarta na prestolje.

„Četrdeset-peta”[uredi | uredi izvor]

Prikaz jakobitske zastave iz 1745.
Princ Čarls na bojnom polju

U decembru 1743, Čarlov otac imenovao ga je princom regentom, dajući mu ovlašćenje da deluje u njegovo ime. Osamnaest meseci kasnije, bio je na čelu pobune koju su podržali Francuzi, s namerom da se njegov otac postavi na presto Engleske i Škotske. Čarls je prikupio sredstva za opremanje dva broda: Elizabet, starog ratnika sa 66 topova i Du Teillay (ponegdje i Doutelle), gusarski brod sa 16 topova, koji su uspješno iskrcali Čarla i sedam saboraca kod Eriskaya, 23. jula 1745. Čarls se nadao podršci francuske flote, ali je ona bila teško pogođena olujom, pa je bio prepušten prikupljanju vojske u Škotskoj.

Jakobitski pokret još uvek su podržavali brojni gorštački klanovi, i katolički i protestantski. Čarls se nadao toplom dočeku od tih klanova, kako bi započeo jakobitski ustanak širom Britanije. Podigao je očevu zastavu kod Glenfinana, i prikupio dovoljne snage za pohod na Edinburg. Grad se, pod kontrolom edinburškoga lorda prepozita, Archibalda Stewarta, ubrzo predao. Dok je boravio u Edinburgu, umjetnik Allan Ramsay naslikao je Čarlov portret,[6] koji se čuva u zbirci grofa od Wemyssa u Gosford House.

Pobijedio je jedinu vladinu postrojbu u Škotskoj u bici kod Prestonpansa, 21. rujna 1745. Vladine snage vodio je general sir John Cope, čija je katastrofalna obrana od jakobitske vojske ovjekovječena u pjesmi "Johnnie Cope". Do novembra, Karlo je krenuo prema jugu, na čelu ljudstva od oko 6.000. Zauzevši Carlisle, njegova je vojska napredovala sve do Swarkestone Bridgea u Derbiširu. Ovde se, uprkos Čarlsovim prigovorima, njegovo veće odlučilo vratiti u Škotsku, imajući u vidu nedostatak engleske i francuske potpore i glasine o okupljanju velikih vladinih snaga. Jakobiti su ponovno krenuli na sever, pobijedivši u bici kod Falkirk Mjura, ali ih je kasnije progonio sin kralja Džordža II, vojvoda od Kamberlenda, koji ih je sustigao u bici kod Kalodena, 16. aprila 1746.

Bitka kod Kalodena između jakobita i "crvenih mundira".

Zanemarujući savet jednoga od svojih generala, lorda Džordža Marija, Čarls se odlučio za bitku na ravnom, otvorenom, močvarnom tlu, gde su njegove snage bile izložene nadmoćnom vladinom vatrenom oružju. Čarls je zapovedao svojom vojskom s položaja iza svojih linija, odakle nije mogao da vidi što se događa. Nadajući se da će Kamberlendova vojska napasti prva, postavio je svoje ljudstvo izloženo britanskoj kraljevskoj artiljeriji. Uvidevši grešku, brzo je naredio napad, ali je njegov glasnik bio ubijen pre nego što je naredba dostavljena. Jakobitski napad, usmeren u središte musketne i topovske paljbe, bio je nekoordinisan i bez uspeha.

Jakobiti su se probili kroz bajunete crvenih mundira na jednom mjestu, ali ih je ustrijelio drugi red vojnika, a preživjeli su utekli. Cumberlandove su snage počinile brojna zvjerstva loveći pobijeđene jakobitske vojnike, što mu je od gorštaka donelo nadimak "Mesar". Murray je uspio odvesti skupinu Jakobita u Ruthven, namjeravajući nastaviti borbu. Međutim, smatrajući se izdanim, Karlo je odlučio napustiti jakobitsku stvar. Tijekom kampanje, James, vitez de Johnstone, služio je kao ađutant Murrayu, i kratko samomu Karlu. James je donio opis tih događaja iz prve ruke u svojim "Memoarima iz pobune 1745–1746."

Karlov bijeg koji je uslijedio postao je predmetom legendi i zabilježen je u popularnoj narodnoj pesmi The Skye Boat Song (stihovi iz 1884, melodija tradicionalna), te u staroj irskoj pjesmi Mo Ghile Mear autora Seána Cláracha Mac Domhnailla. Krijući se u škotskim vrištinama, vladine su mu snage uvijek bile nadomak. Iako su mnogi gorštaci vidjeli Karla, te mu i pomogli, nitko ga od njih nije izdao za ponuđenih 30.000 funti nagrade.[7] Čarslu su pomagali pobornici kao što su Donald Macleod iz Galtrigilla, kapetan Felix O'Nil iz dinastije O'Neillovih iz Fewsa,[8] i Flora MacDonald koja mu je pomogla pobjeći na otok Skye, vodeći ga prerušena u svoju irsku sluškinju, Betty Burke, u malom čamcu.[9] Na taj je način izbegao zarobljavanje i napustio zemlju na francuskoj fregati L'Heureux, stigavši u Francusku u septembru. Prinčeva mogila označava tradicionalno mesto na obalama Lock nan Uamh u Lochaberu, odakle je krenuo na poslednje putovanje iz Škotske. S poraženim jakobitskim ciljem, Čarls je proveo ostatak života — osim jedne kratke, tajne posete Londonu — na kontinentu.

Kasniji život[uredi | uredi izvor]

Clementina Walkinshaw, Karlova ljubavnica od 1752. do 1760, i majka njegove kćeri Šarlote Stjuart
Karlo Edvard Stjuart kao stariji čovjek. Portret iz 1785. Škotska nacionalna galerija portreta
Šarlota Stjuart, Karlova kći s Clementinom Walkinshaw. Škotska nacionalna galerija portreta
Karlova otuđena žena, princeza Lujza od Stolberg-Gederna

Vrativši se u Francusku, Karlo je imao brojne afere; prva rodica Marie Louise de La Tour d'Auvergne, supruga Julesa, kneza od Guéméné, rodila mu je sina Čarlsa (1748—1749). Iz Francuske je bio proteran 1748, shodno odredbama Ahenskog mira, koji je priveo kraju rat između Britanije i Francuske.[10]

Karlo je nekoliko godina u egzilu živio sa svojom škotskom ljubavnicom, Clemetinom Walkinshaw, koju je upoznao i započeo vezu s njom tijekom pobune 1745. Par je 1753. dobio kćer, Šarlotu. Karlova nemogućnost da se nosi s propašću poduhvata dovela je do njegovih problema s pićem, te su majka i kći napustile Čarlsa, uz prećutni pristanak njegovog oca Džejmsa. Šarlota je imala troje nezakonite djece s Ferdinandom, sveštenikom iz porodice Rohan. Njihov jedini sin bio je Čarls Edvard Stujart, grof Roehenstart. Mnogi od Čarlsovih pristalica sumnjali su da je Clemetina špijunka koju je postavila hanoverska vlada iz Velike Britanije.[11]

Nakon poraza, Čarls je ukazao preostalih jakobitskim pristalicama u Engleskoj da bi, prihvaćajući nemogućnost stjecanja engleske i škotske krune ako ostane katolik, bio voljan pristati na protestantizam. Shodno tome, u tajnosti je posjetio London 1750, i primio anglikansku pričest, vjerovatno u jednoj od preostalih "neprisegnutih" kapela. Biskup Robert Gordon, tvrdokorni jakobit, čija je kuća u Theobald's Rowu bila jedna od Karlovih sigurnih kuća za posjet, najvjerovatnije mu je dao pričest, a kao lokacija se još 1788. spominjala kapelica u Gray's Innu [Gentleman's Magazine, 1788.]. To je opovrgnulo prijedlog Davida Humea da je to bila crkva na Strandu.[12] Međutim, vijest o njegovu obraćenju nije se naširoko oglasila, i Karlo se očito vratio rimokatoličkoj vjeri do vremena svoje ženidbe.

Na vrhuncu Sedmogodišnjeg rata, 1759, Čarls je pozvan u Pariz na sastanak s francuskim ministrom inostranih poslova, vojvodom od Choiseula.[13] Karlo nije uspio ostaviti dobar utisak, budući svadljiv i idealističan u svojim očekivanjima. Choiseul je planirao punu invaziju Englesku, uključujući 100.000 vojnika,[14] čemu se nadao dodati i jakobite pod Karlovim vodstvom. Međutim, Karlo je na njega ostavio tako slab utisak, da je odustao od mogućnosti jakobitske pomoći.[15] Planiranu francusku invaziju, što je bila Karlova posljednja realistična šansa za povrat britanskoga prijestolja, u konačnici su zapriječile pomorske pobjede kod zaljeva Quiberon i Lagosa.

Karlov je otac umro 1766. Papa Kliment XIII priznavao je Jakova kao kralja Engleske, Škotske i Irske, kao Jakova III. i VIII., ali Karlu nije dao takvoga priznanja.

Karlo je 1772. oženio princezu Lujzu od Stolberg-Gederna. U početku su živjeli u Rimu, a 1774. preselili su u Firenzu, gdje su 1777. kupili palaču San Clemente, kao svoju rezidenciju. U sjećanja na njega, ona je također poznata kao Palazzo del Pretendente. U Firezi je počeo koristiti titulu "grof od Olbania" kao alias. Ta se titula često koristila za njega u europskim publikacijama, a njegova žena Lujza je gotovo uvijek nazivana groficom od Olbania.

Lujza je 1780. napustila Karla. Tvrdila je da ju je Karlo fizički zlostavljao; u tu su konstataciju suvremenici generalno vjerovali, iako je Lujza već bila umiješana u preljubničku vezu s talijanskim pjesnikom, grofom Vitorijom Alfierijem.[16]

Karlo je 1783. potpisao akt ozakonjenja za svoju nezakonitu kćer, Šarlotu, koju je 1753. rodila Clementina Walkinshaw, kasnije poznata kao grofica od Alberstrofa. Karlo je Šarloti dao i titulu vojvotkinje od Olbania u škotskom plemstvu, i naslov "njezino kraljevsko visočanstvo", ali te počasti nisu Šarloti dali nikakvo pravo u naslijeđu prijestolja. Šarlota je živjela sa svojim ocem u Firenci i Rimu sljedećih pet godina.

Tvrdnje dvojice šarlatana iz 19. veka, Čarlsa i Džona Alena, alias Johna Sobjeskog Stjuarta i Charlesa Edwarda Stjuarta, da je njihov otac, Thomas Allen, bio zakoniti sin Karla i Lujze, su bez ikakve utemeljenosti.

Smrt i pokop[uredi | uredi izvor]

Karlo je umro u Rimu, 31. januara 1788, u dobi od 68 godina, od udara.[17] Prvo je bio pokopan u katedrali u Fraskatiju, gde je njegov brat Henri Benedikt Stjuart bio biskup. Nakon Henrijeve smrti 1807, Čarlsovi ostaci (osim srca) premešteni u kriptu bazilike sv. Petra u Vatikanu, gde su položeni su njegova oca i brata. Majka mu je također pokopana u Bazilici sv. Petra. Srce mu je ostalo u katedrali u Fraskatiju, gde se čuva u maloj urni pod podom ispod spomenika.

Porodično stablo[uredi | uredi izvor]

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
16. Džejms VI od Škotske
 
 
 
 
 
 
 
8. Čarls I Stjuart
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
17. Ana od Danske
 
 
 
 
 
 
 
4. Džejms II Stjuart
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
18. Anri IV
 
 
 
 
 
 
 
9. Henrijeta Marija od Francuske
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
19. Marija Mediči
 
 
 
 
 
 
 
2. Džejms Frensis Edvard Stjuart
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
20. Francesco I d'Este, Duke of Modena
 
 
 
 
 
 
 
10. Alfonso IV od Este, Duke of Modena
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
21. Maria Caterina Farnese
 
 
 
 
 
 
 
5. Marija Modenska
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
22. Hieronymus Martinozzi
 
 
 
 
 
 
 
11. Laura Martinozzi
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
23. Laura Margherita Mazzarini
 
 
 
 
 
 
 
1. Čarls Edvard Stjuart
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
24. Jakub Sobieski
 
 
 
 
 
 
 
12. Jan III Sobjeski
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
25. Zofia Teofillia Daniłowicz
 
 
 
 
 
 
 
6. Jakov Ludvig Sobjeski
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
26. Henri Albert de La Grange d'Arquien
 
 
 
 
 
 
 
13. Marija Kazimira Luiza de La Granž d’Arken
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
27. Françoise de La Châtre
 
 
 
 
 
 
 
3. Marija Klementina Sobjeska
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
28. Wolfgang Wilhelm, Count Palatine of Neuburg
 
 
 
 
 
 
 
14. Filip Vilhelm Palatinski
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
29. Magdalena od Bavarske
 
 
 
 
 
 
 
7. Countess Palatine Hedwig Elisabeth Amelia of Neuburg
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
30. Georg II od Hesen-Darmštata
 
 
 
 
 
 
 
15. Elizabeta Amalija od Hesen-Darmštata
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
31. Sofija Eleonora od Saksonije
 
 
 
 
 
 

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ McLynn 1988, str. 2.
  2. ^ McLynn 1988, str. 449–54.
  3. ^ a b „Charles Edward Stuart – Jacobites, Enlightenment and the Clearances – Scotland's History”. Arhivirano iz originala 10. 11. 2015. g. Pristupljeno 19. 11. 2017. 
  4. ^ „Who was Bonnie Prince Charlie?”. Essortment.com. Arhivirano iz originala 25. maja 2010. g. Pristupljeno 5. maja 2010.  Proverite vrednost paramet(a)ra za datum: |access-date=, |archive-date= (pomoć)
  5. ^ Longmate, str. 149
  6. ^ „Lost Bonnie Prince Charlie portrait found in Scotland”. BBC News. 22. 2. 2014. Pristupljeno 23. 2. 2014. 
  7. ^ Hook & Ross 1995, str. 27
  8. ^ Ó Fiaich, Tomás (1974). „The O’Neills of the Fews”. Seanchas Ard Mhacha. 7 (2): 312. 
  9. ^ „Charles Edward Stewart: The Young Pretender”. The Scotsman. UK. Pristupljeno 5. 5. 2010. 
  10. ^ McLynn 1985, str. 35.
  11. ^ McLynn 2005, str. 78.
  12. ^ Royal Stjuart Journal Number 1, 2009
  13. ^ McLynn 2005, str. 82.
  14. ^ McLynn 2005, str. 81.
  15. ^ McLynn 2005, str. 84.
  16. ^ Mayne, Ethel Colburn (1909). Enchanters of Men (Second izd.). London: Methuen & Co. str. 206. 
  17. ^ Anonymous. „Bonnie Prince Charlie”. History.co.uk. Pristupljeno 2015-11-18. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Čarls Edvard Stjuart na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Чарлс_Едвард_Стјуарт&oldid=27434053”