Jevrejsko groblje u Zemunu
| Jevrejsko groblje u Zemunu | |
 | |
Informacije
| |
|---|---|
| Lokacija |  Beograd
|
| Status | završena |
| Sagrađena | 1739. godine |
| Vlasnik | Grad Beograd |
Jevrejsko groblje u Zemunu je groblje koji se nalazi u okviru Zemunskog groblja. Osnovano je 1739. godine i kao takvo jedno je od najstarijih jevrejskih groblja u Srbiji.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
U Zemunu je postojala aškenaska i sefardska jevrejska opština.[1]
Jevreja je u Zemunu bilo već u 17. veku. Za vreme borbi za Beogradu, Austrijanci su sve zemunske Jevreje 1688. godine deportovali u Osijek, gde se formira prvi logor u Sremu za Jevreje.[2] Zemunsko jevrejsko groblje je jedno od najstarijih u ovom delu Srbije i na njemu je sačuvan znatan broj spomen-obeležja. Na jednom starom spomeniku može se razaznati da potiče iz 1746. godine.[3]
Računa da su prve aškenaske i sefardske porodice od 1717. godine boravile u Beogradu kao delu Austrije, koji su 1739. godine morale da napuste i pređu u Austriju, odnosno Nemačku. Oko dvadesetak porodica se nastanilo u pograničnom Zemunu, gde su svi Jevreji sačinjavali opštinu koja je imala sudije i crkvene oce, školu i sinagogu, kao i posebno groblje, koje se nalazilo u severozapadnom delu današnjeg zemunskog grobljanskog kompleksa.[3]
Opšte informacije[uredi | uredi izvor]
Zemunsko jevrejsko groblje se nalazi u starom delu Zemuna. Prva sahranjivanja su zabeležena u periodu osnivanja zemunske opštine 1740. godine.
Spomenici koji su smešteni na desnoj strani od ulaza na groblje, datiraju iz s početka 19. veka. Niko od sahranjenih na tom mestu nema živih potomaka.
Na najstarijem delu groblja se nalazi jedini sačuvani spomenik predaka Teodora Hercla, koji su bili starosedeoci Zemuna. Spomenik njegovog dede, Simona Hercla je centralno mesto okupljanja cionista iz celog sveta.[4]
Na najvišoj zaravni groblja, sa koje se pruža pogled na celo groblje, danas se nalazi spomen-obeležje na njih 574 pripadnika Zemunske jevrejske opštine, odnosno 90% članova jevrejske zajednice u Zemunu,[5] koji su nasilnim putem izgubili život u Drugom svetskom ratu. Kenotaf je izrađen u obliku zarubljene trostepene piramida od sivog kamena sa čije su sve četiri strane, po azbučnom redu, zapisana imena nastradalih (187) u koncentracionim logorima kod Jasenovca i Stare Gradiške.[6] Spomenik je postavila jevrejska zajednica u Zemunu 1948. godine.[7] Kod spomenika se održavaju komemorativni skupovi, prvenstveno 27. jula, na dan kada su godine zemunski Jevreji deportovani u logore (1942). Tada se, uz propisani verski obred i govor, pročitaju i imena pokojnika,[6] u znak sećanja na nevine žrtve.[5]
Jevrejsko groblje u Zemunu je tokom Drugog svetskog rata služilo za masovno sahranjivanje žrtava iz logora na Starom Sajmištu. Svakoga dana posle 22 sata iz logora na Starom Sajmištu, na groblje su dovožena mrtva ili polumrtva tela. U blagoj udolini groblja, Savez boraca Drugog svetskog rata je 1956. godine postavio spomenik „Žrtvama fašističkog terora 1941–1945“. Poseban deo groblja označeno je kao mesto na kome su sahranjivani utopljenici. Većina je ubijena u Novom Sadu, tokom Novosadske racije, a zatim bačena u Dunav.[7][8]
Tridesetak delova spomenika sa najstarijeg dela groblja je premešteno 1978. i postavljeno u tri reda.[7]
Na jednom delu groblja nalazi se grobnica u koju su sahranjivani muslimani iz Bosne, pripadnici Handžar divizije, regrutovani za slanje na Istočni front, koji su umrli prirodnom smrću tokom boravka u sabirnom prihvatilištu kod Železničke stanice u Zemunu.[7]
Zemunsko groblje na Gardošu je kulturno dobro i spomenik kulture, a jevrejski deo groblja je najstariji kulturno-istorijski spomenik Zemuna.[9]
Područje Jevrejskog groblja u Zemunu poseduje veoma bogatu i raznoliku dendrofloru, koju čine mnogobrojne lišćarske, četinarske i žbunaste vrste drveća. Drveće je uglavnom skoncentrisano oko pešačkih staza u vidu obostranih drvoreda i istovremeno predstavlja i spoljašnju granicu groblja.[10]
Kamena obeležja na groblju imaju karakteristične oblike, od drevnih (zavetne ploče) do modernih i reprezentativnih, kao što je spomenik na grobnici privrednika Gabrijela Polgara (1915). Na njima se pominju prezimena: Brandajs, Levi, Salamon, Koen, Goldštajn, Hiršl, Hajm, Šer, Veksler i drugi. Među njima su književnik i publicist Oto Bihali-Merin (1993) i brat Pavle (1941), industrijalac Mavro Binder (1927), Moses Albahari (1897) i lekar Isak Isahar (1912).[11] Na istaknutom mestu je piramida s zapisom Žrtvama fašizma 1941 – 1945. Ona podseća na 540 pripadnika zemunske Jevrejske opštine, koji su život izgubili u logorima Jasenovac i Stara Gradiška. Ovde počiva i akademik Ivan Klajn (1937—2021).[12]
Galerija[uredi | uredi izvor]
.JPG)
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Medić 2006, str. 313.
- ^ Medić 2006, str. 308.
- ^ a b Dabižić 2007, str. 187.
- ^ Zemunsko groblje na Gardošu - Tri vere pod istim kamenom 011info.com 28. 3. 2024.
- ^ a b Fogel 2015, str. 19.
- ^ a b Dabižić 2007, str. 189.
- ^ a b v g Film 2015.
- ^ Život posle smrti - Jevrejsko groblje Zemun joz.rs
- ^ Dabižić 2008, str. 5.
- ^ Jevrejsko groblje u Zemunu krije bogatu istoriju ove zajednice: Pogledajte fotografije i uđite u "vremeplov" telegraf.rs 8. 11. 2023.
- ^ M. Dabižić – „Zemunsko groblje“, Zavod za zaštitu spomenika kulture Beograda. 2015. ISBN 978-86-89779-24-0.
- ^ „Sahrane i kremacije u Beogradu, 5. april 2021.”. Dan u Beogradu (na jeziku: srpski). 2021-04-03. Pristupljeno 2021-04-07.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Medić, Milena (2006). Despotović, Ljubica, ur. „Jevreji u Vojvodini - kratka istorija” (PDF). Kultura - polis. Novi Sad: Udruženje za političke nauke Srbije. 4—5. ISSN 1820-4589. Arhivirano iz originala (PDF) 28. 03. 2019. g. Pristupljeno 10. 11. 2018.
- Vasiljević, Branka (3. 6. 2018). „Spomenik istorije i kulture pod otvorenim nebom”. Politika onlajn. Beograd: Politika novine i magazini d. o. o. Pristupljeno 10. 11. 2018.
