Alelopatija
Alelopatija (grč. аllelon - naizmeničan, grč. pathos - uticaj) je proces u kom organizam proizvodi hemikalije koje utiču na rast, opstanak i reprodukciju drugih organizama. Ove hemikalije se zajedničkim imenom nazivaju alelohemikalije i predstavljaju sekundarne produkte metabolizma (nisu potrebni za osnovne životne procese kao što su rast i razmnožavanje). Njihov uticaj može biti pozitivan ili negativan (poslednji je značajan i kao vid odbrane biljaka od biljojeda).
Javlja se kod određenih biljaka, algi, bakterija, korala i gljiva.
Etimologija[uredi | uredi izvor]
Termin alelopatije uveo je švajcarski botaničar Ogisten de Kandol (franc. Augustin Pyramus de Candolle) 1832. godine kao bilošku disciplinu koja se bavi biljnim interakcijama, odnosno biohemijskim delovanjem materija, koje proizvode biljke. Dosta kasnije, češko-austrijski botaničar Hans Moliš je 1937. godine iskoristio termin alelopatije da uključi i negativne i pozitivne biohemijske interakcije. Definicija je nakon toga prihvaćena od strane mnogih naučnika, pa se kao takva i danas koristi u naučnoj literaturi.[1] Poslednjih nekoliko decenija intenzivirala su se naučna istraživanja iz oblasti alelopatije, pre svega proučavanja biohemijskih interakcija između biljaka u prirodnom i veštačkom ekosistemu.
Primeri[uredi | uredi izvor]
Crni orah (Juglans nigra) proizvodi alelohemikaliju juglon u korenu, listu i ljusci ploda, koja se ponaša kao respiratorni inhibitor. Toksičnost je selektivnog tipa, tako da na neke vrste utiče fatalno, kao npr brezu (Betula papyrifera), dok na druge nema nikakav uticaj, kao na crveni javor. Takođe izaziva iritaciju kože kod ljudi.
Letnji čempres (lat. Kochia scoparia) može usporiti rast pšenice ako nikne pre nje.
Pirinač (Oryza sativa), posebno varijetet јaponica veoma intenzivno luči alelohemikalije za odbranu od korovskih biljaka, zbog čega se na njemu baziraju mnoga istaživanja u polju prirodnih herbicida.
Kalistemon (Callistemon citrinus) u svom korenu stvara fitotoksin leptospermon koji je enzimski inhibitor. Po ugledu na njega stvoren je komercijalni sintetički herbicid mezotrion koji uništava širokolisne korovske biljke.
Upotreba[uredi | uredi izvor]
Neke od pomenutih biljaka, kao i mnoge druge koje sadrže poželjne fitotoksine, mogu se kombinovati sa usevima i tako na prirodan način kontrolisati rast korova i štetnih mikroorganizama. Neke od ispitivanih biljaka koje daju dobre rezultate kao antiisekticidne-antinematodne su nim (lat. Azadirachta indica)[2], buhač (lat. Chrysanthemum cinerariifolium)[3] i Chrysanthemum coccineum (pod zajedničkim nazivom piretrin (lat. Pyrethrum), kako se naziva i sam insekticid dobijen iz cvetova ovih biljaka), Crna slačica (lat. Brassica nigra), Bela slačica (lat. Sinapis alba) i mnoge druge. Poznato je da sejtan (pšenični gluten) sprečava pojavu mnogih vrsta korovskih biljaka.
Proizvodnja sintetičkih fitotoksina po ugledu na prirodne još uvek je u povoju.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Agrostemin: Alelopatija i Agrostemin, Dr Danilo Gajić, Pristupljeno 12. 9. 2012.
- ^ Nim - lekovito drvo iz Indije, Pristupljeno 12. 9. 2012.
- ^ „Agroinfotel: Buhač prirodni insekticid, 18. 12. 2011., Pristupljeno 12. 9. 2012.”. Arhivirano iz originala 17. 09. 2013. g. Pristupljeno 12. 09. 2012.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Janjić, Vaskrsija; Radmila Stanković-Kalezić; Radivojević, Ljiljana (2008). „Pregledni radPrirodni proizvodi sa alelopatskim, herbicidnim i toksičnim delovanjem”. Acta herbologica. 17 (1): 1—22. UDK 581.135:581.524.13:632.95.024.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
