Branko Vukelić (špijun)
Branko Vukelić | |
|---|---|
 Branko Vukelić | |
| Puno ime | Branko Vukelić |
| Datum rođenja | 1904. |
| Mesto rođenja | Osijek, Austrougarska |
| Datum smrti | januar 1945. |
| Mesto smrti | Abaširi, Japansko carstvo |
Branko Vukelić (Osijek, 1904 — Abaširi, januar 1945) je bio jugoslovenski špijun koji je radio u špijunskom krugu Riharda Zorgea u Japanu.
Biografija[uredi | uredi izvor]
Porodica Vukelić je daljim poreklom iz okoline Prilepa u Makedoniji. Iz Makedonije se sele oko 1522. godine. U 16. veku ih izvori pronalazi u Herceg-Novom od roda Bjelopavlića. Iz Herceg-Novog se sele po Hercegovini, Bosni i do Dalmacije i Like, do Gorskih Kotara.[1]
Rođen je u Osijeku 1904. godine. Njegov otac, Milivoj, je bio oficir u austrijskoj vojsci u Lici, a majka Vilma je bila Jevrejka.[2][3] Vukelić je kao dečak svedočio streljanju Srba koji su ratovali na ruskom frontu, usled čega je razvio antagonizam prema apsolutističkim monarhijama i počeo da posmatra Sovjetski Savez kao bolje državno rešenje.[3]
Vukelićeva porodica se preselila u Zagreb gde je pohađao srednju školu.[4] Kao učenik gimnazie u Zagrebu, Vukelić je pripadao naprednoj grupi „Darvinov klub", gde je čitana levičarska literatura.[5] Krenuo je na fakultet u Zagrebu, ali je bio primoran da pređe u Pariz gde je došao u kontakt sa komunizmom. Završio je prava na Univerzitetu Sorbona.
Nakon diplomiranja, usled velike svetske depresije, uspostavio je kontakt sa komunistima kao način da dobije posao tokom krize.[4]
U Japanu[uredi | uredi izvor]
U 1933. godini Vukelić je poslat u Japan kao sovjetski agent nakon što ga je regrutovala članica Kominterne pod imenom Olga.[6] Radio je sa Rihardom Zorgeom u tzv. Zorgeovom prstenu, zajedno sa Maksom Klauzenom, Ozaki Hotsumi i Mijagi Jokotom.[7] Vukelić je bio zaposlen od strane francuskog lista Havas[8], i srpske novine Politika kao specijalni dopisnik.[4][9]
U Jokohamu je stigao 11. februara 1933, i javio se Rihardu Zorgeu, vođi sovjstske špijunske mreže. Iako je ovo bila sovjetska operacija, Vukelić je verovao da on služi Kominterni.[10]
Prvi brak sa Edit raspao se nakon serije afera, nakon čega je oženio Jošiko Jamasaki, svoju japansku prevoditeljicu.[11] ovaj brak je smatran pretnjom za operaciju, pa ga Zorge nije odobrio, ali je Vukelić odlučio da se oženi bez odobrenja. Nakon ovog neslaganja centar u Moskvi je odlučio da se operacija nastavi a da Vukelić ostane u prstenu.[12]
Vukelićeve glavne aktivnosti su bile skupljanje informacija. Skupljao je informacije iz japanskih novina i magazina, kao i iz ambasada i novinarskih kontakata[13][14] a bio je nadležani za fotografski posao.[15]
Zorgeov špijunski prsten je probijen 1944. godine. Iako je Zorge pokušao da opovrgne Vukelićevo i Mijagijevo učešće[16], Vukelić je osuđen na doživotnu robiju zajedno sa Klauzenom.[17] Bio je utamničen u Sugamo, a odatle je prebačen u Abaširi (Hokaido)u julu 1944. Vukelić nije preživeo hladnu zimu a Jošiko je bila informisana o njegovoj smrti 15. januara 1945.[18] Iako potvrgnut teškom mučenju, u zatvoru nije odao bilo kakve inforamcije o svojim saznanjima i aktivnostima.[18]
Od aprila 1933. do novembra 1940. napisao je 56 članaka za „Politiku“. Ove izveštaje je prikupio njegov sin Hiroši Jamasaki Vukelić i objavio ih 2014. pod nazivom „Pisma iz Japana“.COBISS.SR 291367943[19]
Sovjetsko priznavanje[uredi | uredi izvor]
Iako aktivnosti Zorgeove grupe nisu bile priznavane do 1960-ih, Vukelić je posthumno odlikovan Ordenom Otadžbinskog rata (prvog stepena), 5. novembra 1964. od strane Prezidijuma Sovjetskog Saveza.[20]
Zaostavština u Adligatu[uredi | uredi izvor]
Njegov radni sto se od 2020. godine nalazi u Udruženju za kulturu, umetnost i međunarodnu saradnju „Adligat”, gde će biti uređen jedan deo muzeja posvećen Branku Vukeliću i porodici Vukelić. Pored Vukelićevog stola u arhivu će se naći pisaća mašina, deo njegove lične biblioteke i sovjetski orden.[2] Brojne publikacije iz Tokija čine deo njegove zaostavštine, koje će biti okosnica japanske zbirke Adligata.[21] Zahvaljujući zalaganju nekadašnjeg ambasadora Japana u Srbiji, Nenadu Glišiću, prenos ličnih stvari Branka Vukelića iz Japana je omogućen.[22]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Poreklo prezimena Vukelić”. Poreklo (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2020-12-26.
- ^ a b Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Kako je nastalo pleme Jamasaki - Vukelić”. www.rts.rs. Pristupljeno 2020-12-26.
- ^ a b Vulićević, Marina. „Za mene je najvažniji filozofski lik moga oca”. Politika Online. Pristupljeno 2020-12-26.
- ^ a b v Gannon 2002, str. 140
- ^ Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Sudbina Branka Vukelića, dopisnika "Politike" iz Tokija i Staljinovog špijuna: Ljubavna srpsko-japanska priča iz najmračnijih vremena”. www.rts.rs. Pristupljeno 2021-07-27.
- ^ Whymant 1996, str. 57
- ^ Russia Information Center, "Russia is spying. Richard Sorge", March 4, 2008, Retrieved on January 7, 2010
- ^ Whymant 1996, str. 271
- ^ Politika Online http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/Otac-je-umro-dva-puta.lt.html, retrieved on January 7, 2010
- ^ Whymant 1996, str. 65
- ^ Gannon 2002, str. 141
- ^ Whymant 1996, str. 133
- ^ Whymant 1996, str. 77
- ^ Gannon 2002, str. 144
- ^ Whymant 1996, str. 70
- ^ Whymant 1996, str. 296
- ^ Whymant 1996, str. 312
- ^ a b „Staljinu dojavio o napadu Nemaca”. NOVOSTI (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2020-12-26.
- ^ Naš dopisnik iz Tokija („Politika“, 26. januar 2016)
- ^ CIA, New Light on Old Spies: A Review of Recent Soviet Intelligence Revelations Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. jun 2010), September 18, 1995, Retrieved on January 7, 2010
- ^ „Sto Branka Vukelića stigao u Srbiju” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 10. 11. 2020. g. Pristupljeno 2020-11-10.
- ^ „PressReader.com - Your favorite newspapers and magazines.”. www.pressreader.com. Pristupljeno 2021-01-04.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Whymant, Robert (1996). Stalin's Spy: Richard Sorge and the Tokyo Espionage Ring. I.B.Tauris. ISBN 978-1-86064-044-5.
- Gannon, James (2002). Stealing Secrets, Telling Lies: How Spies and Codebreakers Helped Shape the Twentieth Century. University of Nebraska Press. ISBN 978-1-57488-473-9.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Interviju sa Hiroši Jamasak-Vukelić
- New Light on Old Spies: A Review of Recent Soviet Intelligence Revelations, CIA Library Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. jun 2010)
- U Japanu somovi predskazuju zemljotres („Politika“, 16. jul 2015)
- Za mene je najvažniji filozofski lik moga oca („Politika”, 3. maj 2018)
- Tajni agent Olga javlja iz Japana („Večernje novosti”, 15. oktobar 2019)
- Vukelić i Zorge spasli Moskvu („Večernje novosti”, 16. oktobar 2019)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Akademske | |
