Edinburški zamak
Edinburški zamak (engl. Edinburgh Castle) je kraljevska rezidencija i tvrđava u Škotskoj, smeštena na stenovitim brežuljcima iznad Edinburga. Nastao u 11. veku i neprestano dograđivan, zamak je sve do ujedinjenja Škotske i Engleske (1707) bio prestonica škotskih kraljeva, od Malkoma III (1058-1093) do Džemsa VI (1567-1625), koji je ujedinio oba kraljevstva pod svojom vlašću.[1]
Edinburški zamak jedna je od najpoznatijih škotskih turističkih atrakcija. Dvorac Edinburg godišnje poseti oko milion ljudi. Ako se izuzme Londonska kula, dvorac Edinburg je najposećeniji spomenik u Ujedinjenom Kraljevstvu.
Oko 600. godine 300 ljudi se okupilo oko njihovog kralja Ričarda u njegovoj tvrđavi Din Edin. Ovo je prvo pominjanje imena mesta koje danas zovemo Edinburg. 638. godine Din Edin je okupiran od strane Jokširskih anđela. Nakon toga je mesto dobilo naziv Edinburg, koji se održao do danas.
1093. godine Kraljica Margaret, žena Malkolma III je ležala u dvorcu ozbiljno bolesna. Javljeno joj je da je njen muž ubijen kod Alnvika u Nortamberlandu, nakon čega je i ona, slomljena srca, preminula. Nakon što ju je Papa Inoćentije IV 1250. godine proglasio za sveticu, unutar tvrđave je sagrađena kapela posvećena njoj. Ta kapela je najstarija građevina unutar Edinburškog dvorca.
Edvard I, engleski kralj, 1296. napada Škotsku i okupira dvorac Edinburg. U noći 14. marta 1314. godine Ser Tomas Randolf, nećak kralja Roberta Brusa, se sa svojim ljudima popeo preko severne stene na dvorac Edinburg, iznenadio engleski garnizon i povratio dvorac.
Dana 16. maja 1568. godine Meri, kraljica Škota, je otplovila u Englesku, i njen maloletni sin je postao kralj Škotske. Za sobom je ostavila podijeljenu naciju. Ser Vilijam Kirkaldi je bio čuvar dvorca Edinburg. Kada je 1571. godine hteo da podrži proteranu kraljicu, kraljeve pristalice su opkolile dvorac, ali pošto je najbolja artiljerija bila u dvorcu, nisu mogli da prodru unutra. Opsada je trajala dve godine, sve dok Engleska nije poslala namesnika Mortona. U maju 1573. godine, nakon razornog jedanaestodnevnog bombardovanja, istočni zidovi su se srušili, Kirkaldi se predao nakon čega je i pogubljen. Namesnik Morton je skoro odmah počeo obnovu porušenog dvorca. Dvorac je do danas ostao u vlasništvu škotske države.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Poreklo zamka zadire u najdalju prošlost i toliko je isprepletano legendama da se svaka činjenica, po analogiji, može utvrditi jedino upoređivanjem s drugim sličnim brežuljcima u Škotskoj. Stenovite litice na kojima leži današnji zamak (engl. Castle Rock) dizale su se 80 metara nad močvarnom okolinom, bile su bogate izvorima vode, a na vrhu su bili prostrani pašnjaci za stoku. Prva naselja na mestu zamka pojavila su se još početkom bronzanog doba, i održala su se do dolaska Rimljana.[1]
Prvo utvrđenje (11. vek)[uredi | uredi izvor]
Prvi siguran pomen utvrđenja na litici datira iz 11. veka, tokom vlade kralja Malkoma III (1058-1093)[a]. Neosporno je da su Malkom i njegova žena Margaret živeli u zamku. Bogatstvom, tada nepoznatim u Škotskoj,[b] kraljica Margaret je ulepšala građevinu, a posebno svoju sobu, koja je posle njene smrti određena za kraljevske audijencije. Od građevina iz 11. veka očuvana je samo Kapela svete Margarete.[1]
Engleska okupacija i uništenje zamka (1269−1313)[uredi | uredi izvor]
Zamak je prvi put pao u ruke Engleza 1173. U vreme Aleksandra III (1244-1266), njegova supruga, takođe Margareta, sestra engleskog kralja Henrija III, opisala je zamak kao mesto tužno i usamljeno, bez drveća i s nezdravom klimom zbog blizine mora. Smrću Aleksandra III, koji nije ostavio naslednike, počeo je period nereda u Škotskoj, koji je iskoristio Edvard I Engleski da nametne Škotima novog kralja, Džona Beliola. Kada se Škotska pobunila, Englezi su 1269. zauzeli Edinburški zamak posle 8 dana opsade i smestili u njega garnizon, koji je brojao 347 ljudi. Uzimajući u obzir tadašnje uslove (sto ljudi je predstavljalo već znatnu silu) , ovaj broj potvrđuje veličinu i značaj utvrđenja u 13. veku.[1]
Obnova kralja Davida II (1357−1371)[uredi | uredi izvor]
Po drugi put u engleskim rukama, zamak je oslobođen tek 1313. godine, posle napada pod vođstvom nećaka Roberta Brusa, koji je u međuvremenu u Skonu izabran za kralja Škotske. Dobivši ponovo tvrđavu, Škoti su je sravnili sa zemljom kako bi izbegli da ona opet postane neprijateljev oslonac, što se i dogodilo prilikom novog engleskog napada. David II (1341-1371), sin Roberta Brusa, za koga su Škoti po treći put oslobodili zamak od engleskog osvajača, našao se tako na gomili ruševina. Spasena je jedino Kapela svete Margarete.[1]
Pošto je bio zarobljen i punih 10 godina zatočen u Londonskoj Kuli, David II se tek 1357. vratio (isplativši ogroman otkup) i posvetio obnovi zamka. Najpre su obnovljene odbrambene zidine, kojima je dodata nova Davidova Kula, čije se ruševine danas nalaze na ulazu u tvrđavu. Iako gradnja nije bila dovršena, David se uselio u zamak, gde je i umro 1371. Letopisi govore da je gradnja trajala više od 10 godina, a s obzirom da je visina tvrđave na kraju ostala relativno skromna, može se zaključiti da je finansijsko stanje Kraljevine Škotske u to vreme bilo prilično oskudno.[1]
Dinastija Stjuarta (1406−1650)[uredi | uredi izvor]
Dinastiju Brusa nasledili su početkom 15. veka kraljevi iz dinastije Stjuarta, koji su vodili poreklo od dvorskih upravitelja (engl. stewart) kralja Davida II. Džems I (1406-1437), Džems II (1437-1460) i Džems III (1460-1488) obnovili su Kraljevsku Palatu u zamku u stilu renesanse. Džems III takođe je ojačao tamnice u zamku, gde je zatvorio mlađeg brata, koji je pokušao da ga svrgne uz podršku Engleza. Džems IV (1488-1513) preselio je kraljevsku rezidenciju u Holirudsku opatiju i oženio se kćerkom Henrija VII, Margaretom Tjudor. Arhitekti ser Džemsu Hamiltonu poverio je izgradnju Velike Dvorane u Edinburškom zamku.[1]
U vreme Džemsa V (1513-1542), u Evropi su se desila dva značajna događaja: razvoj vatrenog oružja i protestantska reformacija. Zbog razvoja vatrenog oružja i artiljerije u Evropi, kralj Džems V potpuno je preuredio tvrđavu u novom, bastionskom stilu (sa niskim i širokim zemljanim bedemima, pogodnim za odbranu topovima) i otvorio u zamku topionicu, koja je izrađivala artiljerijska oruđa, među kojima i čuvenih sedam sestara. Reformacija, koja je u njegovo vreme zahvatila i Škotsku, dovela je do uništavanja ukrasa, slika i crkvenih utvari u škotskim crkvama i pretvaranja Kapele svete Margarete u ostavu.[1]
Izgled zamka[uredi | uredi izvor]
Srednjovekovne građevine[uredi | uredi izvor]
Svi ratovi, rušenja i obnove kroz koje je zamak vekovima prolazio (naročito samouništenje 1314. i opsada 1573. godine), zajedno sa potrebom jedne tvrđave da ide ukorak s vremenom, dali su dvorcu neujednačen izgled, koji je plod preplitanja malobrojnih sačuvanih srednjovekovnih građevina sa građevinama niklim posle kraja 16. veka. Najstariji delovi zamka su Kapela svete Margarete (iz 11. veka) i ostaci ruševina Davidove kule (izgrađena 1357-1371), otkriveni 1913. unutar Bedema Polumeseca. Neki delovi Velike Dvorane (engl. Great Hall) i Kraljevog Boravišta (engl. Kings Lodgings), kraljevskih palata podignutih u vreme Džemsa IV (1488-1513), zadržali su odlike kasne gotike.[1]
Kapela svete Margarete[uredi | uredi izvor]
Od građevina iz 11. veka očuvana je samo kapela u kojoj je kraljica Margareta, žena Malkoma III (1058-1093), čuvala svoje lično bogatstvo - deo svetog krsta. I kako je odmah po smrti, voljom naroda, proglašena sveticom, kapela je nazvana Kapela svete Margarete (engl. St. Margaret's Chapel), naziv koji nosi i danas.[1]
Kapela je najstarija od svih građevina koje sačinjavaju sadašnji kompleks zgrada u zamku. Usamljena, stoji na najvišem delu visoravni i interesantan je primer normanske arhitekture. Sagrađena je od karakterističnog lokalnog kamena peščara - fristona. Unutrašnjost je u obliku jednog jedinog broda s malom polukružnom apsidom, do koje se dolazi kroz masivan luk ukrašen dubokim geometrijskim motivima.[1]
Posle reformacije, kapela je pretvorena u ostavu. Godine 1853, pošto su porušene zgrade koje su je sa svih strana zaklanjale, bila je obnovljena i, prema tadašnjim saznanjima, preinačena brojnim romaničkim dopunama. Ona je jedini primer najstarijih građevina očuvan do današnjih dana, jer je sve ostalo bilo zbrisano burnim promenama kroz koje je tvrđava prolazila tokom vekova.[1]
Renesansne građevine[uredi | uredi izvor]
Najvažnije građevine, jedine važne za pravi život zamka - kraljevske palate i utvrđenja podignuta između 16. i 17. veka, mogu se smestiti u period čiste škotske renesanse.[1]
Donji grad[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Utvrđenja daju istinsko obeležje čitavom kompleksu. Brežuljak na kome se zamak nalazi podeljen je u dva nivoa: u nižem delu, opasanom zidinama, razbacane su građevine podignute između 17. i 18. veka - Bolnica (engl. Hospital), Guvernerova kuća (engl. Governors House), Kasarna (engl. New Barracks). Zauzimaju mesto na kojem su se nekad nalazile radionice, topionica i vojnička konačišta (donji dvor srednjovekovnog zamka).[1]
Gornji grad[uredi | uredi izvor]
U višem delu, ograđenom posebnim zidom i nazvanom Citadela, nalaze se samo malobrojne srednjovekovne ruševine i kraljevske palate. To je bio centar tvrđave, pored toga što je bio i prvo mesto osposobljeno za odbranu. Tu se nalaze i ruševine crkve posvećene svetoj Mariji i Kapela svete Margarete.[1]
Utvrđenja[uredi | uredi izvor]
Za odbranu zamka služila je snažna odbrambena zavesa, koja se, s jedne strane, oslanjala na masivni polukružni Bedem Polumeseca (engl. Half Moon Battery), a s druge strane na Kapiju Rešetke (engl. Porticullis Gate), kapiju koja zatvara pristup sa jedinog puta koji koji je od Edinburga vodio uzbrdo. Podignuta krajem 16. veka, ona predstavlja najupadljiviju karakteristiku zamka. Sa tek naznačenim bedemima u obliku klešta koji se pružaju ka dolini da bi, zajedno sa širokim rovovima, štitili most na ulazu ka Šetalištu (engl. Esplanade), izgrađenom u 19. veku za vojne parade, Kapija je zaštitni znak čitavog kompleksa. Ovaj deo odbrambenih zidina, postavljenih na jednom od najranjivijih delova tvrđave (jer je za odbranu preostalih delova bilo potrebno samo pojačanje stenovitih litica), predstavlja predznak mnogo ambicioznijeg projekta obnove čitave strukture koji je tek začet u 17. veku, ali nikada nije ostvaren zbog nedostatka novca. Kasnije je strategijska uloga Edimburškog zamka opala: u 18. veku, prema tadašnjim hronikama, u zamku je živelo oko 30 ljudi.[1]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Napomene[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Malafarina, Đanfranko (1982). Najlepše građevine i prostori sveta - Hramovi moći. Beograd: Vuk Karadžić.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Edinburški zamak na Vikimedijinoj ostavi- Informacije o dvorcu
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
