Etiopska visoravan
| Etiopska visoravan | |
|---|---|
 Etiopska visoravan | |
| Koordinate | 12° 32′ 00″ N 41° 23′ 08″ E / 12.53333° S; 41.38556° I 12° 32′ 00″ N 41° 23′ 08″ E |
| Geografija | |
| Države |  ,  |
| Geologija | |
| Starost stena | 75 miliona godina |
Etiopska visoravan (stariji naziv Abisinska visoravan) je veliki plato ispresecan planinskim masivima koji se proteže od Eritreje, Etiopije, do severne Somalije i Roga Afrike. Etiopska visoravan predstavlja najviši i površinom najprostraniji plato na čitavom Afričkom kontinentu, a visina retko pada ispod 1.500 m, dok se planinski vrhovi uzdižu do 4550 m.[1] Zbog toga, Etiopsku visoravan često zovu Krov Afrike, a ponekad i Eritrejska visoravan.
Geografske osobine[uredi | uredi izvor]
Visoravan je podeljena Velikom rasednom dolinom na severozapadni i jugoistočni deo, na kome se nalaze brojna slana jezera.
Severozapadni deo prostire se kroz etiopske regije; Tigraj i Amhara, u njemu se nalazi Nacionalni park Semijen sa Semijenskim planinama na kojima je najviši vrh Etiopije — Ras Dašan (4.620 m). Na severozapadu se nalazi i Tana, izvorište Plavog Nila.
Na jugoistočnom delu visoravni, najviši vrhovi nalaze se u zoni Bale u etiopskoj regiji Oromija, to su planine Bale u Nacionalnom parku Bale, i gotovo su jednako visoke kao one u Semijenu, sa vrhovima iznad 4.000 m, kao što su Tulu Demtu (sa svojih 4.337 m, to je drugi najviši vrh u Etiopiji) i Batu (4.307 m).
Etiopska visoravan je počela da se uzdiže pre 75 miliona godina, kad je magma iz zemljine utrobe uzdignula široku kupolu drevnih afričkih stena (afrički kraton). Tada je nastala i Velika rasedna dolina koja je podelila područje Etiopske visoravni na tri dela, i odvojila Južnoarapske planine Arabijskog poluostrva koje je geološki deo drevnog etiopskog planinskog sistema, rasedom koji je ispunilo Crveno more i Adenski zaliv i odvojio Afriku od Arabije.
Ekosistem visoravni[uredi | uredi izvor]
Budući da je Etiopska svisoravan u neposrednoj blizini ekvatora, to daje čitavoj visoravni neočekivano umerenu klimu. Kako je visoravan oivičena visokim planinama, one služe kao barijera za monsunske vetrove s Indijskog okeana, za vreme sezone kiša, od juna do sredine septembra.
Ove jake kiše uzrokovale su letnje poplave Nila, fenomen koji je u doba antike zbunjivao Grke.
Etiopska visoravan ima sličnu floru i faunu poput ostalih planinskih područja Afrike, a to je specifičan afroplaninski živi svet.
Neke od endemičnih vrsta Etiopske visoravni su gelada pavijan, etiopski vuk, etiopski kozorog, planinska nijala, Crocidura phaeura, Crocidura harenna, Crocidura macmillani, Tachyoryctes macrocephalus.
Istorija[uredi | uredi izvor]
.jpg)
U južnim delovima Etiopske visoravni nekada se nalazilo Kraljevstvo Kafa,[2][3][4] srednjovekovna država ranog modernog doba, odakle je biljka kafe izvožena na Arabijsko poluostrvo. Zemlja bivšeg kraljevstva je planinska sa šumom. Zemlja je veoma plodna, sposobna za tri žetve godišnje. Termin kafa potiče od arap. قهوة (qahwah)[5] i vodi poreklo iz Kafe.[5][6]
Fizička geografija[uredi | uredi izvor]
Gorje je podeljeno na severozapadni i jugoistočni deo Glavnim etiopskim rascepom[7][8][9] koji sadrži niz slanih jezera. Severozapadni deo, poznat kao Abesinski masiv,[10] pokriva regione Tigraj i Amhara, i uključuje planine Semien, čiji je deo označen kao Nacionalni park planine Simien.[11][12][13] Njen vrh, Ras Dašen (4.550 m), najviši je vrh Etiopije. Jezero Tana, izvor Plavog Nila, takođe se nalazi u severozapadnom delu Etiopske visoravni.
Jugoistočni deo je poznat kao masiv Harar.[10] Njegovi najviši vrhovi nalaze se u zoni Bale u etiopskoj regiji Oromija. Planine Bale, takođe proglašene nacionalnim parkom, visoke su skoro kao one u Semienu. Opseg obuhvata vrhove preko 4.000 m. Među njima su planina Tulu Demtu (4.337 m), koja je druga najveća samostalna planina u Etiopiji, i planina Batu (4.307 m).
Većina većih gradova u zemlji nalazi se na nadmorskoj visini od oko 2000–2500 m, uključujući Adis Abebu, glavni i najveći grad Etiopije, i istorijske prestonice kao što su Gondar i Aksum.
Geologija[uredi | uredi izvor]
Etiopsko gorje počelo je da se uzdiže pre 75 miliona godina,[14] pošto je magma iz Zemljinog omotača podigla široku kupolu drevnih stena Arabijsko-nubijskog štita. Otvaranje Velike rasedne doline podelilo je kupolu Etiopske visoravni na tri dela; planine južnog Arabijskog poluostrva su geološki deo drevnih etiopskih visoravni, razdvojenih rascepom koji je stvorio Crveno more i Adenski zaliv i odvojio Afriku od Arabije.
Pre oko 30 miliona godina počela je da se formira poplavna bazaltna visoravan, nagomilavajući slojeve na slojevima obimnih tokova bazaltne lave hranjenih pukotinama. Većina tokova bila je toleitska, osim tankog sloja alkalnih bazalta i manjih količina felzitnih (visoko silicijumskih) vulkanskih stena, kao što je riolit. U fazama jenjavanja bazaltne epizode, dogodile su se i velike eksplozivne erupcije koje su formirale kalderu.
Etiopsku visoravan je na kraju podelila Velika raseona dolina dok se afrička kontinentalna kora razdvojila. Ovaj rift je doveo do velikih alkalnih bazaltnih štitnih vulkana počevši od pre oko 30–31 miliona godina.[15]
Severna Etiopska visoravan sadrži četiri uočljive planacione površine, od kojih je najstarija nastala najkasnije u periodu ordovicija.[16] Najmlađa površina nastala je u kenozoiku, delimično prekrivena etiopsko-jemenskim kontinentalnim poplavnim bazaltima..[16] Suprotno onome što je sugerisano za veći deo Afrike, površine zaravni u severnoj Etiopiji ne izgledaju kao ni pediplani, ni ečplani.[16]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Henze, Paul B. (2000). Layers of Time. New York: Palgrave. str. 2.
- ^ G.W.B. Huntingford (1955). The Galla of Ethiopia; the Kingdoms of Kafa and Janjero. London: International African Institute. str. 104.
- ^ Huntingford, Galla of Ethiopia, p. 136
- ^ Huntingford, Galla of Ethiopia, p. 105
- ^ a b Oxford English Dictionary, 1st ed. "coffee, n." Oxford University Press (Oxford), 1891.
- ^ Weinberg, Bennett Alan; Bealer, Bonnie K. (2001). The World of Caffeine: The Science and Culture of the World's Most Popular Drug
. New York: Routledge. str. 25. ISBN 978-0-415-92722-2. Pristupljeno 18. 11. 2015.
- ^ G. Corti. „The Ethiopian rift valley: geography and morphology”. CNR-IGG. Pristupljeno 2013-08-02.
- ^ Bonini, Marco; Corti, Giacomo; Innocenti, Fabrizio; Manetti, Piero; Mazzarini, Francesco; Abebe, Tsegaye; Pecskay, Zoltan (2005). „Evolution of the Main Ethiopian Rift in the frame of Afar and Kenya rifts propagation”. Tectonics. 24 (1). Bibcode:2005Tecto..24.1007B. S2CID 129603556. doi:10.1029/2004TC001680.
- ^ Corti, G.; Continental rift evolution: from rift initiation to incipient breakup in the Main Ethiopian Rift, East Africa, Earth-Science Reviews, v. 96, p. 1–53
- ^ a b Mairal, M., Sanmartín, I., Herrero, A. et al. Geographic barriers and Pleistocene climate change shaped patterns of genetic variation in the Eastern Afromontane biodiversity hotspot. Sci Rep 7, 45749 (2017). https://doi.org/10.1038/srep45749
- ^ „Simien National Park”. UNESCO World Heritage Centre. United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization. Pristupljeno 12. 9. 2021.
- ^ „Ethiopian World Heritage site, Simien National Park no longer in danger”. UNESCO World Heritage Centre. United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization. 4. 7. 2017. Pristupljeno 12. 9. 2021.
- ^ The characteristics, length of stay and motivation of foreign tourists who visit Simien Mountains National Park, World Heritage Site, Ethiopia
- ^ „Africa: Physical Geography | National Geographic Society”. www.nationalgeographic.org. Arhivirano iz originala 24. 03. 2022. g. Pristupljeno 2021-06-16.
- ^ January 2005: The Ethiopian Large Igneous Province
- ^ a b v Coltorti, M.; Dramis, F.; Ollier, C.D. (2007). „Planation surfaces in Northern Ethiopia”. Geomorphology. 89 (3–4): 287—296. Bibcode:2007Geomo..89..287C. doi:10.1016/j.geomorph.2006.12.007.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- „World Weather Information Service – Addis Ababa”. World Meteorological Organisation. Arhivirano iz originala 22. 10. 2013. g. Pristupljeno 31. 3. 2019.
- „Klimatafel von Addis Abeba (Adis Ababa) / Äthiopien” (PDF). Baseline climate means (1961–1990) from stations all over the world (na jeziku: nemački). Deutscher Wetterdienst. Pristupljeno 31. 3. 2019.
- „Station Addis Abeba” (na jeziku: francuski). Météo Climat. Pristupljeno 31. 3. 2019.
- Jon Abbink, 'Käfa ethnography', in S. Uhlig, ed., Encyclopaedia Aethiopica (Wiesbaden: Harrassowitz), vol. 3, 2007, pp. 327–329.
- Jon Abbink, 'Käfa history', in S. Uhlig, ed., Encyclopaedia Aethiopica, (Wiesbaden: Harrassowitz), vol. 3, 2007, pp. 322–324.
- Jon Abbink, 'Gaki Sherocho, Käfa king'. In: E.K. Akyeampong & H.L. Gates Jr., eds, Dictionary of African Biography, vol. 2, pp. 410–411. New York: Oxford University Press.
- Werner Lange (1982). History of the Southern Gonga (Southeastern Ethiopia). Wiesbaden: Franz Steiner.
- Amnon Orent, " Refocusing on the History of Kafa prior to 1897: A Discussion of Political Processes", African Historical Studies, 3 (1970)
- Richard Pankhurst (1997). The Ethiopian Borderlands. Lawrenceville: Red Sea Press.
- „The Oromo of Ethiopia 1500-1800” (PDF).
- Bahru Zewde (2001). A History of Modern Ethiopia (second izd.). Oxford: James Currey. ISBN 0-85255-786-8.
- "With the Armies of Menelik II, emperor of Ethiopia" Arhivirano 2014-04-14 na sajtu Wayback Machine, translated by Richard Seltzer
- G.W.B. Huntingford (1955). The Galla of Ethiopia; The Kingdoms of Kafa and Janjero. London: International African Institute.
- Richard Pankhurst (1968). Economic History of Ethiopia. Addis Ababa: Haile Selassie I University.
- Keir, Derek; Ebinger, C. J.; Stuart, G. W.; Daly, E.; Ayele, A. (2006). „Strain accommodation by magmatism and faulting as rifting proceeds to breakup: Seismicity of the northern Ethiopian rift”. Journal of Geophysical Research: Solid Earth. 111 (B5). Bibcode:2006JGRB..111.5314K. S2CID 55519927. doi:10.1029/2005JB003748. hdl:2158/1077238.
- Agostini, Andrea; Bonini, Marco; Corti, Giacomo; Sani, Federico; Manetti, Piero (2011). „Distribution of Quaternary deformation in the central Main Ethiopian Rift, East Africa”. Tectonics. 30 (4). Bibcode:2011Tecto..30.4010A. S2CID 128995264. doi:10.1029/2010TC002833.
- School of Earth and Environment. „Geology of the Main Ethiopian Rift”. University of Leeds. Pristupljeno 2011-12-19.
- Ebinger, C. J. and M. Casey; Continental breakup in magmatic provinces: An Ethiopian example, Geology, v. 29 no. 6 p. 527-530
- Corti, G.; Continental rift evolution: from rift initiation to incipient break-up in the Main Ethiopian Rift, East Africa, Earth-Science Reviews, v. 96, p. 1–53
- Hynes, H.B.N. (2002). „Ethiopian Rift Valley Lakes”. www.euronet.nl. Pristupljeno 2008-03-16.
- Asrat, Asfawossen; Demissie, Metasebia; Mogessie, Aberra (1. 3. 2012). „Geoheritage conservation in Ethiopia: the case of the Simien Mountains”. QUAGEO. 31 (1): 7—23. Bibcode:2012QGeo...31a...7A. S2CID 59029620. doi:10.2478/v10117-012-0001-0. hdl:10593/3553
. - „Relationship between Topographic Variables and Land Cover in the Simien Mountains National Park, a World Heritage Site in Northern Ethiopia”.
- Craig, Evan W; Stanley, William T; Kerbis Peterhans, Julian C; Bryja, Josef; Meheretu, Yonas (3. 7. 2020). „Small terrestrial mammal distributions in Simien Mountains National Park, Ethiopia: a reassessment after 88 years”. Journal of Mammalogy. 101 (3): 634—647. doi:10.1093/jmammal/gyaa040 .
- A Glimpse at Biodiversity Hotspots of Ethiopia (PDF). Ethiopian Wildlife & Natural History Society. str. 29. Arhivirano iz originala (PDF) 2012-04-16. g.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Etiopska planinska šuma
- Etiopski planinski pašnjaci i šume
- „Ethiopian montane forests”. Terrestrial Ecoregions. World Wildlife Fund.
- „Ethiopian montane grasslands and woodlands”. Terrestrial Ecoregions. World Wildlife Fund.
- „Ethiopian montane moorlands”. Terrestrial Ecoregions. World Wildlife Fund.
- Ethiopian Wolf Conservation Programme
| Međunarodne | |
|---|---|
| Ostale | |
