Kontaminacija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Termalni oksidanti prečišćavaju industrijske tokove vazduha.
Problem otpada na obali Gvajane, 2010

Kontaminacija je zagađenje ili trovanje životne sredine i živih organizama otrovnim supstancama ili korišćenjem materijala koji narušavaju zdravlje korisnika.[1] Kontaminirana hrana, zemlja, voda, vazduh ili zatvoreni prostori mogu ozbiljno ugrožavati opstanak živih organizama. Najteži oblik kontaminiranosti nastaje izlaganjem životne sredine ili organizama velikim količinama snažno radioaktivnih supstanci ili hemijskim otrovima. Zagađenje može imati oblik bilo koje supstance (čvrste, tečne ili gasne) ili energije (kao što su radioaktivnost, toplota, zvuk ili svetlost). Zagađivači, komponente zagađenja, mogu biti ili strane supstance/energije ili prirodni zagađivači. Iako zagađenje životne sredine može biti uzrokovano prirodnim događajima, reč zagađenje generalno implicira da zagađivači imaju antropogeni izvor — to jest, izvor stvoren ljudskim aktivnostima. Zagađenje se često klasifikuje kao tačkasto ili ne-tačkasto zagađenje. U 2015. zagađenje je usmrtilo 9 miliona ljudi širom sveta.[2][3]

Izvori i uzroci[uredi | uredi izvor]

Zagađenje plaže naftom
Zagađenje vazduha koje proizvode brodovi može da promeni oblake, utičući na globalne temperature.

Zagađenje vazduha dolazi iz prirodnih i ljudskih (antropogenih) izvora. Međutim, globalno ljudski zagađivači iz sagorevanja, građevinarstva, rudarstva, poljoprivrede i ratovanja su sve značajniji u jednačini zagađenja vazduha.[4]

Emisije motornih vozila su jedan od vodećih uzroka zagađenja vazduha.[5][6][7] Kina, Sjedinjene Države, Russia|Rusija, Indija[8] Meksiko i Japan su svetski lideri u emisiji zagađenja vazduha. Glavni stacionarni izvori zagađenja su hemijska postrojenja, elektrane na ugalj, rafinerije nafte,[9][10] petrohemijske fabrike, aktivnosti odlaganja nuklearnog otpada, spalionice, velike farme stoke (mlečne krave, svinje, živina, itd.), fabrike PVC-a , fabrike za proizvodnju metala, fabrike plastike i druge teške industrije. Poljoprivredno zagađenje vazduha dolazi od savremenih praksi koje uključuju čistu seču i spaljivanje prirodne vegetacije, kao i prskanje pesticida i herbicida.[11]

Svake godine se generiše oko 400 miliona metričkih tona opasnog otpada.[12] Samo Sjedinjene Države proizvode oko 250 miliona metričkih tona.[13] Amerikanci čine manje od 5% svetske populacije, ali proizvode otprilike 25% svetskog ,[14] i proizvode približno 30% svetskog otpada.[15][16] Godine 2007, Kina je pretekla Sjedinjene Države kao najveći svetski proizvođač ,[17] dok je još uvek daleko iza po glavi stanovnika zagađenja (na 78. mestu među svetskim nacijama).[18]

Industrijska oblast, sa elektranom, južno od centra Jangdžoua, Kina

Neki od češćih zagađivača zemljišta su hlorovani ugljovodonici (CFH), teški metali (kao što su hrom, kadmijum – koji se nalazi u punjivim baterijama i olovo – koji se nalazi u olovnoj boji, avionskom gorivu i još uvek u nekim zemljama u benzinu), MTBE, cink , arsenik i benzol. Godine 2001. serija izveštaja u štampi koja je kulminirala u knjizi pod nazivom Sudbonosna žetva otkrila je široko rasprostranjenu praksu recikliranja industrijskih nusproizvoda u đubrivo, što je rezultiralo kontaminacijom tla raznim metalima. Obične opštinske deponije su izvor mnogih hemijskih supstanci koje ulaze u zemljište (i često podzemne vode), koje potiču iz širokog spektra prihvaćenog otpada, posebno supstanci koje su tamo ilegalno odbačene, ili sa deponija pre 1970. godine koje su možda bile pod malom kontrolom u SAD ili EU. Bilo je i nekih neobičnih oslobađanja polihlorovanih dibenzodioksina, koji se obično nazivaju dioksini radi jednostavnosti, kao npr. TCDD.[19]

Emisije gasova staklene bašte[uredi | uredi izvor]

Istorijske i projektovane emisije CO2 po zemljama (od 2005. godine).
Izvor: Uprava za energetske informacije.[20][21]

Ugljen-dioksid, iako je vitalan za fotosintezu, ponekad se naziva zagađenjem, jer povišeni nivoi tog gasa u atmosferi utiču na klimu Zemlje. Narušavanje životne sredine takođe može da istakne vezu između oblasti zagađenja koje bi se normalno klasifikovale posebno, kao što su voda i vazduh. Nedavne studije su istraživale potencijal dugotrajnog porasta nivoa atmosferskog ugljen-dioksida da izazove blago, ali kritično povećanje kiselosti okeanskih voda, i moguće efekte toga na morske ekosisteme.

U februaru 2007. godine, izveštaj Međuvladinog panela za klimatske promene (IPCC), koji predstavlja rad 2.500 naučnika, ekonomista i kreatora politike iz više od 120 zemalja, potvrdio je da su ljudi primarni uzrok globalnog zagrevanja od 1950. godine. Ljudi imaju načine za smanjenje emisije gasova staklene bašte i izbegavanje posledica globalnog zagrevanja, zaključuje se u velikom klimatskom izveštaju. Ali da bi se promenila klima, prelazak sa fosilnih goriva kao što su ugalj i nafta treba da se desi u roku od decenija, prema konačnom ovogodišnjem izveštaju Međuvladinog panela UN-a za klimatske promene.[22]

Efekti[uredi | uredi izvor]

Ljudsko zdravlje[uredi | uredi izvor]

Pregled glavnih uticaja nekih uobičajenih vrsta zagađenja na zdravlje ljudi.[23][24][25]

Loš kvalitet vazduha može ubiti mnoge organizme, uključujući i ljude. Zagađenje ozonom može izazvati respiratorne bolesti, kardiovaskularne bolesti, upalu grla, bol u grudima i zagušenje. Zagađenje vode uzrokuje približno 14.000 smrtnih slučajeva dnevno, uglavnom zbog kontaminacije vode za piće neprečišćenom kanalizacijom u zemljama u razvoju. Procenjuje se da 500 miliona Indijaca nema pristup odgovarajućem toaletu,[26][27] Preko deset miliona ljudi u Indiji se razbolelo od bolesti koje se prenose vodom 2013. godine, a 1.535 ljudi je umrlo, većinom dece.[28] Skoro 500 miliona Kineza nema pristup bezbednoj vodi za piće.[29] Analiza iz 2010. procenjuje da je 1,2 miliona ljudi svake godine prerano umrlo u Kini zbog zagađenja vazduha.[30] Visok nivo smoga sa kojim se Kina suočava već duže vreme može da ošteti tela civila i izazove različite bolesti.[31] SZO je 2007. procenila da zagađenje vazduha uzrokuje pola miliona smrtnih slučajeva godišnje u Indiji.[32] Studije su procenile da bi broj ljudi ubijenih godišnje u Sjedinjenim Državama mogao da bude preko 50.000.[33]

Studija Lancet komisije za zagađenje i zdravlje iz oktobra 2017. pokazala je da globalno zagađenje, posebno toksični vazduh, voda, zemljište i radna mesta, godišnje ubiju devet miliona ljudi, što je trostruko više od broja smrtnih slučajeva izazvanih AIDS-om, tuberkulozom i malarijom zajedno, i 15 puta više od smrti uzrokovanih ratovima i drugim oblicima ljudskog nasilja.[34] Studija je zaključila da je „zagađenje jedan od velikih egzistencijalnih izazova antropocenske ere. Zagađenje ugrožava stabilnost Zemljinih sistema podrške i ugrožava nastavak opstanka ljudskih društava.”[3]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Pollution – Definition from the Merriam-Webster Online Dictionary”. Merriam-Webster. 2010-08-13. Pristupljeno 2010-08-26. 
  2. ^ Beil, Laura (15. 11. 2017). „Pollution killed 9 million people in 2015”. Science News. Pristupljeno 1. 12. 2017. 
  3. ^ a b Carrington, Damian (20. 10. 2017). „Global pollution kills 9m a year and threatens 'survival of human societies'”. The Guardian. Pristupljeno 20. 10. 2017. 
  4. ^ Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment, 1972
  5. ^ Environmental Performance Report 2001 Arhivirano 2007-11-12 na sajtu Wayback Machine (Transport, Canada website page)
  6. ^ State of the Environment, Issue: Air Quality (Australian Government website page)
  7. ^ „Pollution”. 11. 4. 2007. Arhivirano iz originala 11. 4. 2007. g. Pristupljeno 1. 12. 2017. 
  8. ^ Laboratory, Oak Ridge National. „Top 20 Emitting Countries by Total Fossil-Fuel CO2 Emissions for 2009”. Cdiac.ornl.gov. Arhivirano iz originala 11. 05. 2017. g. Pristupljeno 1. 12. 2017. 
  9. ^ Beychok, Milton R. (1967). Aqueous Wastes from Petroleum and Petrochemical Plants (1st izd.). John Wiley & Sons. ISBN 978-0-471-07189-1. LCCN 67019834. 
  10. ^ American Petroleum Institute (API) (februar 1990). Management of Water Discharges: Design and Operations of Oil–Water Separators (1st izd.). American Petroleum Institute. 
  11. ^ Silent Spring, R Carlson, 1962
  12. ^ "Pollution Arhivirano 2009-10-21 na sajtu Wayback Machine". Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2009.
  13. ^ „Solid Waste – The Ultimate Guide”. Ppsthane.com. Pristupljeno 1. 12. 2017. 
  14. ^ "Revolutionary maps zoom in on greenhouse gas sources Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. maj 2020)". Purdue University. April 7, 2008.
  15. ^ „Waste Watcher” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 10. 05. 2020. g. Pristupljeno 2010-08-26. 
  16. ^ Alarm sounds on US population boom. August 31, 2006. The Boston Globe.
  17. ^ "China overtakes US as world's biggest emitter". Guardian.co.uk. June 19, 2007.
  18. ^ "Ranking of the world's countries by 2008 per capita fossil-fuel CO2 emission rates. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. septembar 2011)". CDIAC. 2008.
  19. ^ Beychok, Milton R. (januar 1987). „A data base for dioxin and furan emissions from refuse incinerators”. Atmospheric Environment. 21 (1): 29—36. Bibcode:1987AtmEn..21...29B. doi:10.1016/0004-6981(87)90267-8. 
  20. ^ World Carbon Dioxide Emissions Arhivirano 2008-03-26 na sajtu Wayback Machine (Table 1, Report DOE/EIA-0573, 2004, Energy Information Administration)
  21. ^ Carbon dioxide emissions chart (graph on Mongabay website page based on Energy Information Administration's tabulated data)
  22. ^ „Global Warming Can Be Stopped, World Climate Experts Say”. News.nationalgeographic.com. Pristupljeno 2010-08-26. 
  23. ^ World Resources Institute: August 2008 Monthly Update: Air Pollution's Causes, Consequences and Solutions Arhivirano 2009-05-01 na sajtu Wayback Machine Submitted by Matt Kallman on Wed, 2008-08-20 18:22. Retrieved on April 17, 2009
  24. ^ waterhealthconnection.org Overview of Waterborne Disease Trends Arhivirano 2008-09-05 na sajtu Wayback Machine By Patricia L. Meinhardt, MD, MPH, MA, Author. Retrieved on April 16, 2009
  25. ^ Pennsylvania State University > Potential Health Effects of Pesticides. Arhivirano 2013-08-11 na sajtu Wayback Machine by Eric S. Lorenz. 2007.
  26. ^ „Indian Pediatrics”. Pristupljeno 1. 5. 2008. 
  27. ^ „UNICEF ROSA – Young child survival and development – Water and Sanitation”. Arhivirano iz originala 03. 12. 2017. g. Pristupljeno 11. 11. 2011. 
  28. ^ Isalkar, Umesh (29. 7. 2014). „Over 1,500 lives lost to diarrhoea in 2013, delay in treatment blamed”. The Times of India. Indiatimes. Pristupljeno 29. 7. 2014. 
  29. ^ "As China Roars, Pollution Reaches Deadly Extremes". The New York Times. August 26, 2007.
  30. ^ Wong, Edward (1. 4. 2013). „Air Pollution Linked to 1.2 Million Deaths in China”. Nytimes.com. Pristupljeno 1. 12. 2017. 
  31. ^ Maji, Kamal Jyoti; Arora, Mohit; Dikshit, Anil Kumar (2017-04-01). „Burden of disease attributed to ambient PM2.5 and PM10 exposure in 190 cities in China”. Environmental Science and Pollution Research (na jeziku: engleski). 24 (12): 11559—11572. ISSN 0944-1344. PMID 28321701. S2CID 37640939. doi:10.1007/s11356-017-8575-7. 
  32. ^ Chinese Air Pollution Deadliest in World, Report Says. National Geographic News. July 9, 2007.
  33. ^ David, Michael, and Caroline. „Air Pollution – Effects”. Library.thinkquest.org. Arhivirano iz originala 30. 04. 2011. g. Pristupljeno 2010-08-26. 
  34. ^ Stanglin, Doug (20. 10. 2017). „Global pollution is the world's biggest killer and a threat to survival of mankind, study finds”. USA Today. Pristupljeno 20. 10. 2017. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Kontaminacija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Контаминација&oldid=25292937”