Srpsko vojničko spomen-groblje u Sofiji
Srpsko vojničko spomen-groblje u Sofiji jedna je od parcela na na sofijskom groblju Orlandovce, na kojoj su sahranjeni poginuli u balkanskim ratovima od 1912. do 1913. godine i pomrli u zarobljeništvu od 1915. do 1918. godine u Bugarskoj. Naknadno, nakon neuspelog pokušaj da se izgradi kosturnica u Slivenu i Gornjem Pančarevu, 1936. doneta je odluka o preseljenju posmrtnih ostataka srpskih vojnika iz svih mesta širom Bugarske na vojničko groblje u Sofiji.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Tokom Prvog svetskog rata, oko 40.000 srpskih ratnih zarobljenika i interniraca nalazilo se u zarobljeničkim depoima/logorima u Bugarskoj. Nakon završetka Prvog svetskog rata, u Bugarskoj su popisana 5.952 groba interniranih srpskih građana i ratnih zarobljenika umrlih u bugarskom ropstvu, na više od 38 lokacija.
Posle rata Bugarska nije poštovala odredbe članova 116 i 117 Nejskog mirovnog ugovora po kojem je bila dužna da se stara o grobovima srpskih vojnika na bugarskoj teritoriji, nudila je samo polovična rešenja. Takođe, na hiljade srpskih grobova rasejanih po unutrašnjosti Bugarske, posebno vojnička groblja u Slivenu, Jambolu, Ćustendilu, Staroj Zagori, Šumenu, Velikom Trnovu, „nemarom“ državnih organa Kraljevine Jugoslavije nisu popisani, obeleženi i sačuvani.
Obeleženi srpski grobovi danas se u Bugarskoj mogu naći samo u glavnom gradu Sofiji i na severoistoku Bugarske, u gradu Dobrič u južnoj Dobrudži.
Srpsko vojničko groblje u Sofiji ograđeno bodljikavom žicom, sa velikom ulaznom kapijom, i 480 srpskih grobova obeleženih drvenim krstovima na ovom mestu postoji od 1918. godine. Pošto nije bilo čuvara, nakon pet godina sasvim je zapušteno i više nije ličilo na groblje. O tome govori ovaj citat Sekretara jugoslovenskog poslanstva u Sofiji:
Bugarska sirotinja je zimi odvlačila krstače sa grobova, kapija je bila srušena, žice pokidane, a preko grobova su napravljene staze za prolaznike – te je bilo vrlo žalosno pogledati u kakvom se stanju nalaze grobovi onih koji su kao zarobljenici i internirani pomrli.[1]
Jugoslovensko poslanstvo u Sofiji je od 1925. godine nakon prepiske sa Ministarstvom vera Kraljevine SHS u Beogradu obezbedilo sredstava za obnavljanje srpskog ratnog groblja a uz pomoć pesnika i akademika Milana Rakića, prikupljeni su podaci o pokopanim ratnicima na groblju.
U julu 1926. godine Kraljevina Jugoslavija odobrila je Poslanstvu u Sofiji 100.000 dinara „za uređenje i održavanje naših vojničkih grobalja u Bugarskoj“. Izrađen je nov plan groblja i spomenika.
Plan je izrađen na običnom papiru za crtanje u razmeri 1:100, bez datuma i imena autora, na kome je označeno 15 vrsta rastinja koje treba zasaditi. Na parkovskom prostoru zasađena su 24 stabla i nisko rastinje. Naziv plana je na francuskom: „Plan du parc fait au cemetiere de Sofia pour les Hèros Serbes morts pour la patrie. Sačuvan je tehnički crtež, na pausu bez mera i potpisa autora, koji nosi naziv: Izgled srpskog groblja i spomenika u Sofiji, sa izgledom spomenika u R-1:20, i osnovom groblja, ograde, spomenika i grobnice u R-1:200
Konačni (današnji) izgled, Srpsko vojničko groblje u Sofiji, dobilo je nakon izvedenih radova na groblju 1927. godine. Spomenik je svečano otkriven na Vidovdan, 28. juna 1928. godine, polaganjem venaca i odavanjem pošte palim ratnicima.
Od 1937. do 1940. godine izdvojena su minimalna godišnja sredstva u iznosu od 5.000 ili 10.000 dinara, kojima je vojničko groblje u Sofiji održavano i uređivan parkovski prostor oko Vidovdana kada su odavane počasti palima ratnicima.[2]
Danas brigu i staranje o Srpskom vojničkom groblju u Sofiji vodi ambasada Republike Srbije u Bugarskoj.
Izgled[uredi | uredi izvor]
Srpsko vojničko spomen-groblje u Sofiji je manji memorijalni kompleks, koji se prostire na površini od 1.200 m². Sa spoljne strane ograđeno je niskim zidom od kamenih blokova. Na parceli broj 65, na ulazu u kompleks, na betonskim stubovima koji drže gvozdenu kapiju, nalaze se dve mermerne ploče na srpskom i bugarskom jeziku koje treba da označvaju da je tu locirano Srpsko vojničko groblje.
Ulazna staza koja vodi do centralnog dela groblja pruža se sve do spomenik i grobnica. Spomenik na ovom groblju podignut je 1927. godine i rad je beogradskog arhitekte Dušana Mirosavljevića. Na spomeniku je uklesano:
„Ovde počivaju SRPSKI HEROJI poginuli 1912 i 1913 g. i pomrlim u ropstvu od 1915 do 1919 g.“
Levo i desno od centralnog stuba spomenika, na mermernim pločama, upisana su imena srpskih ratnika, među kojima i imena četiri žene, poginulih ili umrlih u bugarskom ropstvu.
Ispred spomenika nalazi se velika grobnica, kvadratne osnove 3 m x 4 m, pokrivena armiranom betonskom pločom ispod koje su smešteni posmrtni ostaci 454 poginula i umrla srpska ratnika u Bugarskoj, koji su 1918. godine bili sahranjeni na ovom groblju.[3]
Parkovski prostor, oko spomenika i grobnice, oplemenjen je zasađenim stablima lipe i topole i niskim rastinjem.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Srpska ratna groblja u Sofiji i Dobriču: Pokopani nebrigom potomaka: Pokopani nebrigom potomaka – Nauka i kultura” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-01-05.
- ^ B. Andrejević, fascikla Ratničko groblje u Sofiji, Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš
- ^ Dalibor Denda, „Srpski ratni zarobljenici u Velikom ratu“ u:Prvi svetski rat, Srbija, Balkan i velike sile, Beograd, (2015). str. 17 – 37.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Arhiv Srbije, fond Ratnička groblja , III-1
- Dalibor Denda, „Srpski ratni zarobljenici u Velikom ratu“ u: Prvi svetski rat, Srbija, Balkan i velike sile, Beograd, 2015.