Sudetski Nemci

Vidi još: Češki, moravski i šleski Nemci

Sudetski Nemci

Distribucija nemačkog stanovništva u sudskim okruzima prema popisu stanovništva iz 1930.
Ukupna populacija
1919. – 3.500.000 1939. – 2.940.000 1946. – 30.000–200.000
Regioni sa značajnom populacijom
nemački, češki, slovački
Religija
katolicizam

Sudetski Nemci ili Sudetonemci (nem. Sudetendeutsche, ali i Deutschböhmen – „češki Nemci“, Deutschmährer – „moravski Nemci“, ili Deutschschlesier – „šleski Nemci“) su nemačka manjina koja je za Čehe bila oduvek geografski i istorijski netačan pokazatelj, koji se koriste od kasnih 1930-ih godina 20. veka od strane nemački nacionalisti u severozapadnom pograničnom regionu Češke. Ovaj termin se primenjivao na nemačko stanovništvo, koje je od srednjeg veka živelo u pograničnom području, koje se (opet netačno i jednostavno) naziva Sudetima. Sa porastom separatizma u vreme Prve čehoslovačke republike, koju je politički predstavljala Sudetska nemačka stranka, termin Sudeti Sudetska Nemačka počeo je proizvoljno da se primenjuje na celokupno pogranično područje naseljeno nemačkom manjinom. Pod uticajem atmosfere iz perioda, snažnih proklamacija čeških medija i čeških političara počela je da se koristi ova jezička kovanica od 1930-ih.

Iako se za pristalice Sudetske nemačke stranke izraz sudetski Nemci može koristiti sasvim logično, primena ovog izraza na antifašiste koji govore nemački ili osobe jevrejskog porekla je problematična. Čini se potpuno besmisleno na ovaj način etiketirati češke Nemce iz unutrašnjosti republike. Iz gore navedenih razloga, mnogi autori koriste manje naglašeni izraz češki Nemci da bi opisali stanovništvo Češke Republike koje govori nemački, a koji se može primeniti i na sadašnji i na stariji period, koji prethodi nacionalno i politički napetom periodu prve polovine 20. veka.

Viševekovni suživot

Faze nemačke kolonizacije istoka od 8. do 14. veka

Nemci u Šumavi

Der Ackermann aus Böhmen („ Boemski orač“), rukopis iz 15. veka, Univerzitet u Hajdelbergu

Sudeti (češ. i slov. Sudety, nem. Sudetenland, polj. Kraj Sudetów) su u geografskom smislu samo deo podprovincija Krkonoše-Jesenice koja je u političkom smislu deo u Češkoj, južnoj i severnoj Moravskoj, oko polovini Češke Šlezije, osim istočnog dele teritorije Češke i Šlezije), koja je etnički raznolika, jer su mnogo vekova na njoj živeli zajedno Nemci, Česi i Poljaci. Granične planine oko današnje Češke (Novohradske planine, Šumava, Slavkovska šuma, Krušne planine, Lužičke i Jizerske planine) prolaze kroz gotovo čitavu Sudetsku oblast, Krkonoše, planine Orlicke i Hrubы i Nizkы Jesenik), pa otuda donekle pogrdna oznaka za stanovnike „skopčaci“ (ljudi sa brda).

Germanska plemena naseljavala su ovu teritoriju pre dolaska Slovena, na primer Markomani, koji su proterivali keltska plemena sa ove teritorije. Tokom seobe naroda, većina Nemaca napustila je ovu teritoriju.

Nemačka naselja, uglavnom retka, nastaju duž granice u doba vladavine poslednjih Pšemislovića , posebno od sredine 13. veka, pod Pšemislom Otakarom II. Kolonisti su došli na poziv čeških monarha da obrađuju, revitalizuju mala ili potpuno nenaseljena pogranična područja Češke i ojačavaju moć monarha nad plemstvom. Česi su živeli uglavnom u nizinama duž reka i nisu imali iskustva za život u planinskim predelima. Novi Nemci su naselili to područje, oplodili zemlju i uglavnom su ovde uspešno bavili poljoprivredom.

Međutim nisu na tom prostoru živeli samo stanovnici današnje Nemačke, među kolonistima koji su osnovali veliki deo čeških gradova i sela, bili i stanovnici današnje Francuske, Belgije, Holandije, Švajcarske i Austrije, ali su vremenom oni postali Nemci. Suprotno tome, Nimburk su, na primer, naseljavali nemački i holandski kolonisti, koji su bili privilegovani do 15. veka.

Tokom habzburške ere, veliki broj etničkih Nemaca nastanio se na rubnom delu Češke u blizini planina Sudeta i Erca na modernoj češko-nemačkoj granici, pa su postepeno postali poznati kao Sudetski Nemci. Sa obnovljenom etničkom nemačkom dominacijom u Češkoj, nemačka manjina u regionu preselila se u nemačka govorna područja u Austriji i na granicu Nemačke. Veliki broj imigranata poljoprivrednika iz Bavarske i Saksonije preselio se preko granice u Habsburšku Češku i ono što je postalo poznato kao Sudetska oblast koja govori nemački.

Zbog snažne manifestacije katoličanstva u južnoj Nemačkoj i obavezne verske doktrine austrijskih Habsburgovaca, ovi sudetski Nemci su ostali čvrsto katolički. Donoseći sa sobom svoje južnonemačke dijalekte i kulturu, sudetski Nemci su polako evoluirali i postali svoja izolovana i homogena planinska zajednica u naciji, inače većinski slovenskoj. Sudetski Nemci su se usredsredili na poljoprivredu i rudarstvo.

Ove dve etničke grupe, odnosno Česi i Nemci, živeli su na češkom prostoru dugi niz vekova zajedno. Mešajući se međusobno i nemačka kultura je značajno obogatila češku kulturu, pomogla je u njenom stvaranju i postala njen sastavni deo. Situacija oko njihovog suživota počela je da eskalira pojavom nacionalizama kada je Husitska oluje već imale nacionalnu dimenziju, tokom kojih se nemačko stanovništvo u gradovima i na selu suprotstavilo kaležu. U drugoj polovini 15. veka, Bohuslav Hasištejnski je napisao da su Prageri „prijateljski nastrojeni prema strancima, oni samo mrze Nemce, imajući ih za protivnike njihovog razmišljanja u veri“. Tokom 1495. ceh mesara u Olomoucu, koji je imao pretežno nemački karakter, nije želeo da primi nijednog Čeha („Pehm“) u svoj ceh, već samo mesare „dobre nemačke vrste“. Nacionalna trvenja nastavila su se i u 16. veku, na primer u Plzenu, gradsko veće je 1500. godine odlučilo da se gradski zakon ne daje Nemcima „koji ne znaju ništa češki“. U Litomericama je 1514. godine gradsko veće odlučilo da ne dozvoli dolazak Nemaca ili drugih stranaca u grad. U Ustiju nad Labemom , 1516. godine, deputaciju odbornika Litomerice napalo je nemačko stanovništvo grada, proglašavajući ih za „jeretike“.

Češko-nemački odnosi naglo su se pogoršali u drugoj polovini 19. veka u vezi sa širenjem biračkog prava i izbornom agitacijom, kada je jezik postao politički faktor. U aprilu 1897. godine izdati su Badenijevi propisi o jeziku koji su izjednačavali češki i nemački jezik. Nemački poslanici započeli su opstrukcije u Carskom savetu u Beču u znak protesta protiv ravnopravnosti Češke, a tokom leta 1897. u nemačkim oblastima Češke održale su se antivladine i anti-češke demonstracije, koje su ponekad prerasle u pljačku čeških domova. Nakon ostavke badenske vlade u novembru 1897, nacionalni nemiri su se proširili i na Prag.

U maju 1908. godine u Pragu su izbile višednevne ulične borbe između Čeha i Nemaca, u kojima je učestvovalo nekoliko hiljada ljudi, a gomila je napala i nemačko pozorište u Pragu.

Etnička mapa Čehoslovačke iz 1930.

Čehoslovačka i Sudetski Nemci

Sudetski nemački Freikorps

Poseta Vilhelma Fricka Jachimovu

Sudetski Nemci vraćaju češko ime grada Šumperk (Mährisch Schönberg) nakon okupacije 1938. godine

U vreme kada je doneta odluka o osnivanju Čehoslovačke, na granici buduće države živelo je mnogo više Nemaca nego Čeha. Za „češke Nemce“, kojih je tada na ovim prostorima bilo 36,7 odsto, ideja o češkoj nacionalnoj državi, sadržana u Deklaraciji tri kralja iz januara 1918. godine, bila je potpuno neprihvatljiva. Bilo je moguće samo stvaranje multinacionalne države sa zagarantovanim nacionalnim pravima.

Češki Nemci nisu želeli da prihvate da će njima vladati Česi, i mnogi sudetski Nemci - naročito u početku - odbili su da priznaju stvaranje Čehoslovačke , koju su Česi, s druge strane, shvatili kao svoju nacionalnu državu i nisu želeli da prihvate gubitak položaja većinske nacionalnosti od Dunavske monarhije.

Posle 28. oktobra 1918. sudetski Nemci su pokušali da se pozovu na pravo na samoopredeljenje zasnovano na mirovnoj politici Vudroa Vilsona, pa su stvorili zasebne provincije sa pokrajinskom vladom. Pri tome su područja sa većinskim Nemačkim stanovništvom ostale u posleratnoj austrijskoj državi.

Sudetski nemački poslanici iz Carskog saveta osnovali su separatističke jedinice na granici s ciljem pridruživanja Nemačkoj i Austriji u nastajanju . To su bile provincije nemačke Češke (Deutschböhmen) sa centrom u Liberecu i Sudetima sa centrom u Opavi, dok su se ostala pretežno nemačka područja na jugu Češke i Moravske želeli da pripoje Gornjoj i Donjoj Austriji. Po ovim nastojanjima gradovi Brno, Olomouc i Jihlava sa okolinom trebolo je da postanu deo Republike Austrije.

Čehoslovačka vlada nije prihvatala nijedan od ovih separatističkih napora i započela je obezbeđivanje čehoslovačke teritorije vojnom operacijom. Sudetski Nemci pribegli su manje-više pasivnom otporu češkoj vojsci, koja je od 31. oktobra 1918. do 28. januara 1919. postepeno zauzimala granicu . Borbe ili krvavi sukobi događali su se samo sporadično, što je rezultovalo gubitkom više od desetak Nemaca.

Formiran je niz nemačkih manjinskih političkih partija i nacionalističkih krugova, uključujući socijaliste, komuniste i sudetske naciste. Sudetska nemačka socijaldemokratska stranka organizovala je 1919. godine velike demonstracije i opšte radne štrajkove. To su bile demonstracije, na primer, u Liberecu, Moravskoj Trebovi ili Kadanu.

Dana 4. marta 1919. godine skoro svi Sudetski Nemci su mirno demonstrirali, tražeći svoje pravo na samoopredeljenje. Ove demonstracije podržao je jednodnevni generalni štrajk nemačkog stanovništva. U Kadanu je održan mirni protest protiv nemogućnosti učešća na austrijskim parlamentarnim izborima. Međutim, istovremeno, to je trebalo da bude demonstracija prava na samoopredeljenje nacija koju je promovisao američki predsednik Vilson. Kako iznajmljena sala nije bila dovoljna, demonstracije su se preselile na trg i dogodio se sukob između nemačkog stanovništva i čeških vojnika - problem je nastao kada je zastava Češke postavljena na toranj gradske kuće.

Jedna svađa - 26 mrtvih
Nekoliko mladih ljudi iskoristilo je priliku da se ponovo popnu na toranj gradske kuće kako bi zastava Češke ponovo mogla da se zavijori ovde - opet uz saglasnost češkog komandanta. Neposredno nakon raspoređivanja bataljona, masa je na trgu počela da peva pesmu „Straža na Rajni“ (nem. Wacht am Rhein). U tom trenutku je na ulazu u gradsku kuću izbila svađa između nemačkih povratnika iz rata i lokalne vojne patrole, tokom koje je mladić bacio minobacačku granatu na vojnika. Ispaljen je prvi hitac, koji je nagovestio krvavi sukob - 23 poginula i 100 teško ranjena, a još 3 osobe su umrle naknadno od posledica pucnjave.

Sudetski Nemci iz Čeba pozdravljaju Hitlera nakon prelaska granice sa Čehoslovačkom 1938. godine.

Demonstracije je suzbila čehoslovačka vojska, a u njima je bilo 54 ubijenih i 84 ranjenih. Među ubijenim Nemcima bilo je i na desetine žena i dece.

Na sličan način je intervenisala i čehoslovačka vojska tokom demonstracija u drugim pograničnim gradovima. Iako je rukovodstvo nove Čehoslovačke izvuklo pouku da se takva tragedija ubuduće ne sme ponoviti po svaku cenu, češka politika nije ni najmanje ozbiljno razmatrala nemačke zahteve. Iako su se izrazi negodovanja zbog okrutnosti češke administracije pojavili u svetskoj štampi, ovi zahtevi su ubrzo zaboravljen.

U Bohemiji i Moravskoj događaji od 4. marta tada su delovali kao važna prekretnica za ujedinjenje Nemaca iz različitih regiona u jednu „sudbonosnu zajednicu“, za stvaranje nacionalnosti poznate kao Sudetski Nemci i teritorija naseljenih njima kao Sudetska oblast.

Ugovor iz Sen Žermena

Mirovni ugovor iz Sen Žermena od 10. septembra 1919. godine definitivno je dodelio teritoriju Sudeta Čehoslovačkoj državi, ostavljajući sudetske Nemce u ulozi velike nacionalne manjine. Prema podacima iz 1921. godine, stanovništvo multinacionalne Čehoslovačke sačinjavalo je:

• 6,6 miliona Čeha,
• 3,3 miliona Nemaca,
• 2 miliona Slovaka (koji su se u to vreme često računali sa Česima u takozvanoj čehoslovačkoj naciji, Čehoslovaci ),
• 700 000 Mađara ,
• 500.000 Rusina ,
• 300.000 Jevreja,
• 100.000 Poljaka ,
• Manji broj Roma (Cigana), Hrvata i drugih etničkih grupa.

Nemci su činili trećinu ukupnog stanovništva Češke e i oko 23,4 procenta čehoslovačke populacije (ukupno 13,6 miliona).

U Sudetima je republika imala značajan udeo u hemijskoj, rudarskoj, tekstilnoj i staklenoj industriji.

Najznačajnije središte svenemačkog nacionalizma bio je grad Cheb i okolina. Nemci su naseljavali i zaostala poljoprivredna područja na jugu i jugozapadu Češke.

Moravsku je uglavnom naseljavalo nemačko stanovništvo, pretežno na jugu i severu, ali važniji su bili „džepovi“ na nemačkom jeziku oko Jihlave, Brna i Olomouca. Istovremeno, nemački nacionalizam je u ovim delovima bio donekle prigušen, što se odnosilo i na područje češke Šleske sa obimnom rudarskom industrijom, gde su se tamošnji Nemci dugo plašili jake konkurencije teške industrije iz Nemačke.

Nisu svi etnički Nemci živeli u teritorijalno integrisanim i lako razgraničenim oblastima. Iz istorijskih razloga, češka i nemačka populacija su se na mnogim mestima mešala, a većina predstavnika obe etničke grupe imala je bar delimično znanje jezika druge grupe.

Od druge polovine 19. veka, Česi i Nemci stvorili su dvostruke etnički raznolike strukture kulturnih, obrazovnih, političkih i ekonomskih institucija, što je produbilo i ojačalo međusobnu etničku izolaciju. Ovaj razvoj se nastavio se do kraja Drugog svetskog rata .

Broj ljudi koji su izjavili da su državljani Nemačke u Češkoj prema CZSO
	1921	1930	1950
Bohemija	2.173.239	2.326.090	-
Moravsku i Šleziju	799.969	823.730	-
Češke zemlje	2.973.208	3.149.820	159.938
%	30	30	2
Češka (celokupno stanovništvo)	10.005.734	10.674.386	8.896.133

Politička zastupljenost u organima Republike Čehoslovačke

Od izbora 1920. godine sudetski Nemci su zastupljeni u Zastupničkom domu, da bi 1926. godine, kada je imenovana Treća vlada Antonina Švehle , oni bili zastupljeni i u čehoslovačkoj vladi. U prvim godinama republike većina sudetskih Nemaca glasala je za pretežno demokratske stranke, ali sa rastućim talasom nacionalizma povećavali su se i glasovi za populiste; 1935. čak je i Sudetska nemačka stranka pobedila na izborima. Međutim, predsednik Masarik nije poverio predsedniku stranke Henlajnu formiranje vlade.

Zastupljenost nemačkih partija u Zastupničkom domu NS RČS

Zastupljenost nemačkih partija u Zastupničkom domu Parlamenta Češke Republike
	1920	1925	1929	1935
Nemačka socijaldemokratska radnička partija u Čehoslovačkoj	31	17	21	11
Nemačka nacionalsocijalistička radnička partija	15	7	8	-
Nemački savez poljoprivrednika	11	24	16	5
Narodna stranka Nemačke hrišćanske socijalne stranke	10	13	14	6
Mađarsko-nemačka hrišćansko-socijalna stranka	5	-	-	-
Mađarsko-nemačka socijaldemokratska partija	4	-	-	-
Nemačka liberalna stranka	5	-	-	-
Nemačka nacionalna stranka + Sudeto-nemačka poljoprivredna unija	-	10	7	-
Pokrajinska hrišćansko-socijalna stranka + koalicija	-	4	9	9
Sudetska nemačka stranka	-	-	-	44
Sva mesta u Zastupničkom domu	281	300	300	300
%	29	25	25	25

Stanje 1930-ih

Mapa nemačkih dijalekata iz 1894. godine pokazuje regionalne uticaje na granici. Južnočeški i južnomoravski dijalekti bili su povezani sa gornjonemačkim dijalektom (Austrija, Bavarska), severnočeški i severno-moravski dijalekti sa bliskoistočnim ( Saksonija , Šlezija ).

  0-25%

  25-50%

  50-75%

  75-100%

Grb Sudeta

Sudetski Nemci dočekuju nemačke trupe u Žatecu

Iako se nacionalna politika Čehoslovačke zasnivala na ideji nacionalne države „Čehoslovaci“, ovaj sistem iako je imao mnogo nedostataka, Čehoslovačka je u to vreme, tretirala manjine na primeran način, o čemu svedoče predratna istraživanja stranih organizacije. Broj izabranih predstavnika Nemaca u administraciji Prve Republike, broj nemačkih osnovnih, srednjih i univerzitetskih škola ili izdavačkih kuća, a samim tim i knjiga na nemačkom jeziku, bio je daleko širi nego u najvećem delu Evrope. Na teritorijama gde su živele manjine više od 20 procenata, drugi službeni jezik bio je jezik manjine. Nacionalne manjine bile su slobodne da osnivaju organizacije i razna udruženja. Odnos države i građana nije se zasnivao na nacionalnom principu, već na građanskom principu.

Međutim, mora se reći da se Nemci u velikoj većini slučajeva nisu poistovetili sa Čehoslovačkom kao svojom domovinom (mada je situaciji pomalo pomogla činjenica da je stepen slobode u zemlji bio neuporedivo veći nakon 1933. u poređenju sa Nemačkom). Prag je jasno stavio do znanja da će se država profilisati na idejama „čehoslovačke državne nacije“, a ne manjina. Čehoslovačka vlada je takođe pokušala da oslabi uticaj nemačkih političkih pokreta i organizacija prilagođavanjem izbornih jedinica na takav način da su Česi uvek osvajali većinu.

U početku su interese sudetskih Nemaca branili i komunisti . Na primer, 1931. godine, komunistički poslanik Vaclav Kopecki održao je govor u parlamentu, oštro kritikujući vladu zbog gaženja prava sudetskih Nemaca i izjavivši da će komunisti braniti svoje pravo na samoopredeljenje. Sredinom 1930-ih, međutim, komunisti su se okrenuli po nalogu Kominterne i počeli da brane demokratsku Čehoslovačku od nacizma.

Svetska ekonomska kriza 1930-ih uticala je na nemačko stanovništvo mnogo više nego na češko stanovništvo. Pogranični region bio je povezan sa drugim pogonima u Nemačkoj, odakle je dobijao sirovine i tamo izvozio svoje proizvode.  Loša ekonomska situacija u regionu, pogoršana visokim deviznim kursom krune, i nagli porast nezaposlenosti (na oko 30%) imali su značajan uticaj na činjenicu da sve više sudetskih Nemaca počinje da saosećaju sa izuzetno nacionalističkim pogledima Konrada Henlajna i njegovog Sudetendeutsche Heimatsfront (SHF) kasnije pretvorenog u Sudetendeutsche Partei (SdP). Henlajn je pozvao na otvoreno protivljenje češkoj vladi i mnogi Nemci su počeli da prihvataju njegove stavove.Na opštinskim izborima u proleće 1938. godine, Sudetendeutsche Partei (SdP), osvojila je skoro 90% svih sudetsko-nemačkih glasova,  i postala najjača stranka u Čehoslovačkoj.

Skup sudetskih Nemaca 1938.

Istovremeni uspon pangermanskog Adolfa Hitlera u Nemačkoj 1933. godine, sa njegovom retorikom ujedinjavanja svih Nemaca širom Evrope protiv perfidnosti i ugnjetavanja od starne Slovena, uveliko je prihvaćena među sudetskim Nemcima sa rasističkim i krajnje desničarskim nacionalizmom. Velika većina sudetskih Nemaca brzo je pozvala na gotovo potpunu autonomiju ili čak nezavisnost od Čehoslovačke i moguće spajanje sa Trećim rajhom. Vodeća prethodnica pangermanističkog pokreta bila je Sudetska nemačka stranka (ili Sudetska nacistička stranka) sa svojom retorikom ujedinjenja svih Nemaca širom Evrope protiv perfidnosti i ugnjetavanja Slovena. Njen stav koji je sve više išao prema rasističkom i krajnje desničarskom nacionalizmu ovladao je mnjđu sudetskim Nemcima. Velika većina sudetskih Nemaca ubrzo je zahtevala gotovo potpunu autonomiju ili čak nezavisnost od Čehoslovačke i moguće spajanje sa Trećim rajhom.

Situacija je kulminirala krajem 1930-ih. Nemci su pokrenuli velike proteste i masovni otpor, uključujući oružani ustanak , koji je suzbila čehoslovačka vojska. Aktivnosti Sudetendeutsche Partei (SdP) su zabranjene, pa je Henlajn pobegao u Nemačku.  Suzbijanje ustanka nacistička Nemačka je iskoristila za promociju sopstvene politike proširenja svoje teritorije i sazivanje konferencije u Minhenu, poznate Česima po zloglasnom Minhenskom sporazumu.

Krajem septembra 1938. godine Hitler je uvideo priliku da apeluje na rašireni osećaj autonomije Sudetskih Nemaca i uključi ih u Rajh .. Uz podršku Konrada Henlajna, na Minhenskoj konferenciji od 30. septembra 1938. godine Adolf Hitler se sastao sa Benitom Musolinijem, Eduardom Daladijerom i Nevileom Čemberlenom zahtevajući da čehoslovačka vlada ustupi Sudetsku državu kako bi se pridružila Trećem rajhu. Čehoslovaci nisu ni bili zastupljeni na sastanku. Do kraja noći, skoro 3.295.000 neverovatno nacionalističkih Sudeta i Karpata bili su deo Nemačke. Nacionalistička Poljska takođe je zauzela južnu Šlesku od Čehoslovačke i stoga vladala s skoro 10.000 etničkih nemačkih Šležana sve dok Poljsku nisu osvojili Nemci. Sudetski Nijemci postali su državljani Nemačke i bili su uzdignuti u dominantnu etničku kastu okupirane češke nacije.

Potpuno kršeći Minhensku konferenciju, Hitler je jednostavno okupirao celu zemlju, bacivši Beneša u egzil i anektirajući celu Čehoslovačku do marta 1939. godine (pre Drugog svetskog rata). Sve najvažnije industrijske oblasti, osim 8%, bile su inkorporirane u Rajh. Česi su sada bili pod vlašću Rajhovog protektorata Češke i Moravske, ubrzo predvođene terorom šefa SS-Gestapoa Rajnharda Hajdriha . Savezničke sile su ignorisale tešku situaciju Čehoslovaka. Sudetski Nemci pozdravili su Hitlera gromoglasnim aplauzom i paradama.

Ovim činom Sudetska oblast je pripojena Nemačkom carstvu, Sudetski Nemci su postali državljani Carstva i morali su se prijaviti u Vermaht. Bivši češki Nemci pozdravili su ovo prilagođavanje granica, a u Pragu je to viđeno kao surovi porez i pretnja održavanju mira. Sudetski Nemci su tokom rata uglavnom služili u nemačkoj vojsci (Vermahtu), samo je zanemarljiv deo postao aktivni protivnik nacizma.

Nemački statistički podaci iznose procenu da je u Čehoslovačkoj 1939. godine živelo 3,477,000 Nemaca. Izvori na engleskom jeziku procenjuju broj Nemaca u Čehoslovačkoj na oko 3,5 miliona, oslanjajući se na nemačke analize.

Nemačko stanovništvo u Čehoslovačkoj 1939. godine (prema Nemačkim izvorima)

Opis	Ukupno	Etnički Nemci	Drugi
Sudetski Nemci	3,037,361	3,037,361	-
Jevreji	2.035	2.035	-
Česi	193,786	-	193,786
Ostale etničke grupe	3.670	-	3.670
Strane nacionalnosti	39,747	11,754	27.993
Bez državljanstva	3.415	2.454	961
Neodređeno državljanstvo	128,435	10,811	117.624
Nemački popis stanovništva u Sudetima iz maja 1939.	3.408.449	3.064.415	344.034
Protektorat Češke i Moravske	-	259.000	-
Nemačko stanovništvo u Slovačkoj	-	154.000	-
Ukupno nemačko stanovništvo u Čehoslovačkoj 1939.	-	3.477.000	-

Aneksija i progoni

Hitlerova Nemačka je prvo, 1938. anektirala područja Čehoslovačke na kojima su živeli sudetski Nemci, da bi godinu dana kasnije (1939) okupirali i čitavu teritoriju današnje Čehoslovačke. To je sve detaljno bilo regulisano Minhenskim ugovorom iz 1938. godine - u kome su tada ministri spoljnih poslova Velike Britanije i Francuske videli dokument kojim bi mogao da se očuvaa mir u Evropi, potpuno previđajući Hitlerove ratne planove. Čak je i 1992, prilikom potpisivanja ugovora o prijateljskim i dobrosusedskim odnosima Bona i Praga, nemačkog kancelara Helmuta Kola u češkoj prestonici razjarena masa dočekala je potpisnike sporazuma uzvicima „izdaja“, „sramota“ i „vrati se u rajh“.

Oko tri miliona Nemaca, nekadašnjih stanovnika Čehoslovačke je posle 1945. izgubilo domovinu u Zapadnoj i Severnoj Čehoslovačkoj, iako su njihovi preci još od srednjeg veka živeli u Češkoj (Bohemija) i Moravskoj. Do progona je došlo najvećim delom što su mnogi Česi smatrali da je progon Nemaca posle Drugog svetskog rata bio pravedna kazna za zločine nacističkog režima.

Sa totalnim porazom Hitlerove Nemačke 1945. godine, počelo je vreme osvete. U Severnoj Bohemiji je u junu 1945. ubijeno oko 2.200 nemačkih muškaraca. Postoje mnogobrojna svedočenja o napadima Čeha na sudetske Nemce. Nemci su počeli masovno da napuštaju Češku, ali su bili i masovno nasilno proterivani. Oni koji su ih napadali su bili – i danas su – zaštićeni takozvanim Benešovim dekretima.

Više od pola veka nakon potpisivanja Minhenskog sporazuma, Česi još uvek nisu oprostili Nemcima okupaciju.

Čehoslovački sistem logora

Ovaj sistem logora sastojao se od:

• 1.215 pritvorskih centara,
• 846 radnih logora,
• 215 specijalnih zatvora.

U ove logore zatočeno je 350.000 Nemaca pre nego što su Nemci proterani i slani na prinudni rad.

U svim logorima i zatvorima vladala je glad i fizičko nasilje nad Nemcima (svih starosnih grupa, uključujući novorođenčad, decu, žene i starce) neadekvatni higijenski uslovi, neadekvatna medicinska nega, visok mortalitet i prisilni rad.

Istoričar Tomas Stanek Troppau, Opava procenjuje da je na kraja rata u maju 1945. i tokom 1946. godine bilo 24.000 do 40.000 smrtnih slučajeva.

Istoričar Kurt Bohme, Minhen, bivši šef Nemačke službe traženja Crvenog krsta, navodi broj ljudi koji su umrli ili nestali u tim logorima do 1955. godine, od oko 100.000, dok je 240.000 sudetskih Nemaca bilo direktno ili indirektno žrtva raseljavanja.

Zahvaljujući politici tadašnjeg nemačkog kancelara Konrada Adenauera prestao je prinudni rad Nemaca.

Kada su Pariski ugovori stupili na snagu 5. maja 1955. godine, Kremlj je naložio Pragu da pusti internirane pre Adenauerovog putovanja u Moskvu, koje se očekivalo posle 5. maja. 1955. godine Tada je završeno je interniranje Nemaca i prinudnih radnika u Čehoslovačkoj.

Benešovi dekreti

Edvard Beneš

Dana 4. marta 1945, u slovačkim Košicama, koje su oslobođene od strane Crvene armije, formirana je nova čehoslovačka vlada na čelu s Narodnim frontom, ali uz izraženu dominaciju Komunističke partije Čehoslovačke. Benešovo ovlašćenje da donosi dekrete na predlog vlade ostala je do 27. oktobra 1945, kada je formirana prelazna Narodna skupština.

Edvard Beneš, predsednik Čehoslovačke do 1948. godine, amnestirao je posle rata ne samo sve akcije domaćih snaga otpora protiv nacističkih okupatora, već i kasnije zločine Čeha nad sudetskim Nemcima.

Inače, Benešovi dekreti su, osim sudetskih Nemaca, ostavili bez državljanstva, a delom i bez imovine, još i oko 300.000 Mađara koji su u Slovačkoj, tim dekretom, preimenovani u Slovake, a oko 70.000 Mađara je nasilno iseljeno.

Iako dekreti do danas nisu ukinuti, Češka je u nemačko-češkom ugovoru iz 1992. prihvatila upotrebu reči „progon“ – što je za odnose dva naroda bilo veoma važno.

Neki od Benešovih dekreta iz 1945.

Broj akta	Naziv
5/1945	Dekret predsjednika o nevaljanosti nekih transakcija vezanih uz stvarna prava od trenutka gubitka slobode i o nacionalizaciji imovine Nijemaca, Mađara, izdajica, kolaboratora i nekih organizacija i udruga
12/1945	Dekret predsjednika o konfiskaciji i ubrzanoj dodjeli poljoprivrednog zemljišta Nijemaca, Mađara, izdajica i neprijatelja čeških i slovačkih naroda
16/1945	Dekret predsjednika o kažnjavanju nacističkih zločinaca, izdajica i njihovih pomagača te izvanrednim narodnim sudovima
28/1945	Dekret predsjednika o smještaju čeških, slovačkih i ostalih slavenskih farmera na poljoprivrednom zemljištu Nijemaca, Mađara i ostalih državnih neprijatelja
71/1945	Dekret predsjednika o radnoj obvezi osoba koje su izgubile čehoslovačko državljanstvo

Stav javnog mnjenja

Traka za Nemce (po ugledu na onu za Jevreje u holokaustu) koju su morali da nose u Čehoslovačkoj posle Drugog svetskog rata. „N” je skrađenica za „Nemac”.

Ispitivanja javnog mnjenja kažu da tri četvrtine Čeha misle da je bilo ispravno proterati sudetske Nemce posle rata, a samo nekoliko procenata misli da to nije bilo u redu. Neka slična ranija ispitivanja dala su gotovo istovetne rezultate. U tim podacima se možda krije i glavni razlog za dizanje velike buke oko Benešovih dekreta.

Česi i danas opravdavaju svoje proterivanje celokupnog nemačkog stanovništva razumljivim pozivanjem na veliku podršku Sudetskih Nemaca Adolfu Hitleru, koji je naneo katastrofalne patnje češkom narodu. Očigledno je bilo da su proterani gotovo svi etnički Česi iz regije Sudeta nakon aneksije Nemačke 1938. godine. Česi i danas ističu ovo kao dodatno opravdanje za proterivanje Nemaca, iako su nastavili da proteruju milione etničkih Nemaca iz cele zemlje, a ne nekoliko hiljada iz jednog regiona, kao što su to učinili Nemci.

Raseljavanje

Transport vozom raseljenih čeških Nemaca posle Drugog svetskog rata

Na kraju Drugog svetskog rata, u proleće 1945. godine, vrativši se iz višegodišnjeg egzila u Londonu, vlada tadašnje Čehoslovačke i njen predsednik Edvard Beneš, u nedostatku zakona napaćene i ojađene poratne države, dekretima su uvodili kakav-takav red u zemlji.

Među 143 dekreta kojima su, na primer, nacionalizovali velika preduzeća, ili organizovali organe uprave i nove lokalne vlasti, doneli su i pet dekreta "o Nemcima, Mađarima i izdajnicima", kojima je - bez izuzetka - oduzeto državljanstvo, a imovina konfiskovana.

Potom je, mimo onoga što je zapisano u dekretima, usledilo proterivanje oko 3.000.000 sudetskih Nemaca i nekoliko desetina hiljada Mađara. Prma istoričarijskim zabeleškama tada je ubijeno najmanje 20.000 Nemaca. Oni koji su stigli do Nemačke smestili su se uglavnom u Bavarskoj, u tadašnjoj američkoj zoni, manji deo je otišao u Austriju.

Pedesetih godina 20. veka, vlada Nemačke finansijski je obeštetila proterane, pomogla im da izgrade nove kuće i oni su se bez većih problema privikli na novu domovinu. Ali, nisu zaboravili staru, jer su i sve sledeće generacije sudetskih Nemaca smatrale sebe Nemcima iz Češke. Većinu sudetskih Nemaca bolelo je to što su isterani kao nacistički petokolonaši, mada su ne mali broj tih Nemaca upravo nacisti proganjali zato što su se odupirali fašizmu.

Za razliku od njih, tvrda komunistička vlast poratne Čehoslovačke učinila je sve što je mogla kako bi među građanima podgrevala sećanja na ratne grozote Hitlerove Nemačke, uz stalno sejanje straha za imovinu Nemaca koju od konfiskacije nakon Drugog svetskog rata koriste Česi. Decenijama su Česi u školama učili kako su sudetski Nemci, nekadašnji njihovi susedi, u stvari banda revanšista koja pokušava da nam ukrade imovinu i svet dovede do nove katastrofe.

U nasilnom činu proterivanja mnogi analitičari danas prepoznaju fatalnu grešku koja je nešto kasnije u najvećoj meri naškodila upravo samim Česima – tako su širom otvorena vrata za državu bez vladavine prava jer nijedan sudetski Nemac nije proteran, niti je ostao bez državljanstva i imovine bilo kakvom sudskom presudom. Umesto toga, na velika propagandna zvona promovisana je kolektivna krivica "onih koji su drugačiji". Jedan češki istoričar je napisao: "Pošto smo 1945. tako uspešno maturirali kod kuće, mogli smo 1948. onako lako da diplomiramo u Kremlju".

Broj raseljenih Nemaca

Zastava Sudetskog nemačkog bataljona

Grb Sudetskih Nemaca

Prema predratnom popisu stanovništva, u Čehoslovačkoj je živelo 3,1 miliona ljudi koji su se izjasnili o nemačkoj nacionalnosti. Prema ovim zvaničnim podacima, zasniva se procena broja raseljenih Nemaca posle Drugog svetskog rata. svetski rat. Međutim, čak je i ova grupa stanovništva bila pogođena ratnim događajima. Procenjuje se da je oko 300.000 do 500.000 sudetskih Nemaca palo kao vojnici Vermahta i SS-a na frontovima Drugog svetskog rata ili su ubijeni u ratnim dešavanjima.

Prema nekim izvorima, najmanje 700.000 sudetskih Nemaca je divlje proterano ili je pobeglo na konferenciju sila pobednica u Potsdamu 2. avgusta 1945. Otprilike 300 000 njih samo je pobeglo iz napredujuće Crvene armije na osnovu takozvane Neronove naredbe koju je izdao Adolf Hitler 20. marta 1945. To su uglavnom bili Nemci sa severne Moravske i Šlezije.

Još 400.000 njih je proterano tokom takozvanog divljeg preseljenja. Prema zajedničkoj komisiji čeških i nemačkih istoričara, u njoj je stradalo 19 do 30 hiljada Nemaca. Broj nestalih procenjuje se na 200.000. Mnogi ljudi su stradali ili nestali samo u Nemačkoj ili Austriji. Poznati su slučajevi kada su sudetski Nemci postali žrtvama domorodaca, koji su ih smatrali uzrokom rata u kojem su sve izgubili.

Početkom 1947. godine tadašnji predsednik Republike Edvard Beneš dobio je izjavu - spomen-spis od agenta za deportaciju u kojem se navodi da je do 1. novembra 1946 iz Češke deportovano ukupno 2.170.598 Nemaca, od čega 1.420.598 i 750.000 u sovjetsku okupacionu zonu Nemačke.

Naseljavanje Sudetske oblasti

Posle 1945. godine Sudetsku oblast naselili su uglavnom ljudi iz unutrašnjosti, koji su počeli da obrađuju (ali ponekad i uništavaju i kradu) vikendice nakon preminulih Nemaca.

Naseljenje granice bilo je problem, odjednom je bilo puno više slobodnih predmeta od zainteresovanih. Naseljenje je trajalo oko tri decenije. Tek oko 1975. godine rečeno je da se granica slegla u unutrašnjost i da je to samo istorijski koncept.

Naseljavanje se odvijalo postepeno i neredovno. U početku su se naseljavali bogati gradovi, poput Libereca, a doseljenici su stekli i vile ili porodične kuće. Istovremeno su bila zauzeta i bogata sela. S druge strane, niko nije želeo da ide u siromašna sela, kojima je zbog njihove udaljenosti bilo teško pristupiti putem. Na primer, tamo su poslati siromašni rumunski naseljenici ili Romi, tako da je bar neko tamo živeo. U čitavom selu živele su dve ili tri porodice.

Danas je uslove bilo teško razumeti. Kada je neko popravljao kuću, bilo je uobičajeno da sa nenaseljene kuće uzima pločice sa krova, razbija prozore ili vrata. Vremenom se kuća pretvorila u pustu zgradu, a vlasti nisu mogle da paze na sve. Takvi uslovi trajali su otprilike do sredine 1960-ih.

Drugi talas naseljavanja dogodio se početkom 1960-ih. Snimljeni su filmovi (uključujući televiziju) o tome kako mladi ljudi ne mogu da nađu stan u Pragu i na kraju odluče da se nastane na granici, gde će odmah dobiti stan ili kuću. Drugi talas naseljavanja dogodio se početkom 1960-ih. Snimljeni su filmovi (uključujući televiziju) o tome kako mladi ljudi ne mogu da nađu stan u Pragu i na kraju odluče da se nastane na granici, gde će odmah dobiti stan ili kuću.

Spirala nesporazuma

Spirala nesporazuma oko Benešovih dekreta krenula je kada je premijer Zeman, bez ikakvog povoda, rekao u jednom intervjuu da su...

...sudetski Nemci bili Hitlerova peta kolona, da su izdajnici i da su proterivanjem izbegli teške zatvorske kazne. Odgovor je bio brz – premijer Bavarske Edmund Štojber, čije se ozbiljne političke ambicije vrte oko fotelje sadašnjeg saveznog kancelara Gerharda Šredera, odmah je pozvao Zemana da povuče reči, što ovaj još nije učinio. Zatim je Šreder, protestno, otkazao dolazak u Prag, a predsednik češkog parlamenta Klaus, videći da gubi na tempu sa Zemanom, "dodaje gas" i traži da Evropska unija garantuje važenje dekreta na području cele Unije. Tada se oglasio i Orban tvrdnjom da su dekreti "sramota za Evropu i da ih treba ukinuti", a onda su Česi i Slovaci odbili da idu u Budimpeštu na redovno viđenje Višegradske grupe.

Žaljenje ili griža savesti za progon Nemaca

Posle pada komunizma – još i pre nego što je izabran za predsednika, u decembru 1989, Vaclav Havel je izrazio žaljenje zbog proterivanja sudetskih Nemaca, njegova prva poseta inostranstvu u funkciji predsednika 1990. vodila ga je u Berlin i Minhen, gde je ponovio žaljenje. Državni zvaničnici su prestali da govore o "revanšistima", ali se pogled na nekadašnje sudržavljane nije mnogo promenio – javno mnjenje i politička elita, uključujući baš sve političke partije u današnjoj Češkoj, odbijaju i da razgovaraju sa sudetskom Nemcima, smatrajući da je sve to stvar prošlosti i da tu nema šta da se menja. Pozive na dijalog Česi ne prihvataju smatrajući ih provokacijom, Vaclav Klaus je jasno rekao da na razgovore sa sudetskim Nemcima "ne bi išao ni u snu"...

Tek 1997. godine stavljeni su potpisi na deklaraciju dveju zemalja koja je trebalo da "izgladi" mnoge istorijske neravnine u odnosima suseda i u kojoj se konstatuju dva žaljenja:

• Nemačko zbog svega što su Česi pretrpeli u ratu

• Češke zbog proterivanja sudetskih Nemaca, među kojima su stradali i mnogi nevini ljudi".

Ali, to više nije bilo dovoljno da objasni zašto se ne ukinu Beneševi dekreti koji su 3.000.000 ljudi učinili beskućnicima bez ikakvih prava i sa, u mnogim slučajevima, lažnom optužbom o izdaji domovine i saradnji s nacistima, što proteranima i najviše smeta.

S druge strane, činjenica je da nema mesta ni latentnom strahu u Češkoj da bi se ukidanjem tih dekreta imovina morala vratiti nekadašnjim vlasnicima. Tačnije, imovina bi morala biti vraćena samo onima koji bi se odrekli sadašnjeg nemačkog državljanstva i koji bi uzeli češko, a osnovano se pretpostavlja da je takvih u Nemačkoj veoma malo.

Inače, osim sudetskih Nemaca, bez državljanstva, a delom i bez imovine, ostalo je još i oko 300.000 Mađara koji su u Slovačkoj, tim dekretom, preimenovani u Slovake, a oko 70.000 Mađara je nasilno iseljeno ( Preseljenje Mađara u Češku ) .

Starhovanja u Evropskoj unije od normalizacije odnosa

Bez obzira na to što je svojevremeno Evropska uniji a pogotovo Ginter Ferhojgen, komesar za širenje Unije, govorio o Benešovim dekretima kao o dokumentu daleke prošlosti koji nije relevantan za budućnost ni Unije ni Češke, ovdašnji političari su rado pokucali na širom otvorena vrata i za sada, dajući autogol, učinili da se o dekretima ipak razgovara na međunarodnom nivou, makar i sa susedima.

Međutim Evropska unija, strahuje da bi se možda na sličan način rešavanje statusa sudetskih Nemaca moglo otvoriti pitanje proterivanja Nemaca iz Poljske, Francuske, Jugoslavije, Danske, a ako se tako krene – ko može garantovati da, recimo, neće biti pokrenuto pitanje proterivanja Jevreja iz Španije daleke 1492. godine.

Normalizacija odnosa

Za razliku od odnosa Nemačke sa bivšim Sovjetskim Savezom ili Poljskom, odnosi sa Čehoslovačkom i kasnije Češkom su i dugo posle pada Gvozdene zavese bili praćeni međusobnim nepoverenjem i optužbama. Od pomirenja nije bilo ni traga. Za to nije odgovorna samo politika Praga koji se i danas drži Benešovih dekreta; i udruženja prognanih Nemaca su se ponašala prilično tvrdoglavo. Neka od njih već decenijama bije glas da imaju nacionalističke ili čak desnoekstremne stavove.

U tome su svakako prednjačile generacije bezbrižnih – unuka sudetskih Nemaca proteranih iz Čehoslovačke posle 1945. godine, koji više decenija posle završetka Drugog svetskog rata, žele dijalog sa Česima, ali Sudetsku oblast i dalje smatraju svojom domovinom.

Popuštanje napetosti u odnosima Praga i sudetskih Nemaca je postalo po prvi put očigledno 2010. godine, kada je bavarski premijer Horst Zehofer posetio češku prestonicu. Tada je češka televizija emitovala jednočasovni dokumentarni film o masovnom ubijanju nemačkih civila posle 1945. godine. Sudetski Nemci su godinama tražili upravo to – da se Česi suoče sa sopstvenom prošlošću.

Nakon 70 godina od proterivanja Sudetskih Nemaca Reprezentativna oprganizacija sudetskih Nemaca donela je odluku da izbaci iz svog programa jedan - bar donedavno – važan cilj: „pravne pretenzije na domovinu“ u Češkoj. To je važan korak za odnose Berlina i Praga. Tokom 2015. godine oni su, i, iz statuta svoje reprezentativne organizacije SL izbrisali jedan važan cilj: vraćanje u staru domovinu, ili, preciznije rečeno, odrekli su se „pravnih pretenzija na domovinu“.

Češki ministar spoljnih poslova Lubomir Zaoralek je rekao da taj postupak za njega ne predstavlja iznenađenje, već da je on "jedan od preduslova za poboljšanje međusobnih odnosa". i zaista, „pravne pretenzije“ sudetskih Nemaca „na domovinu“ već dugo nisu odgovarale političkoj realnosti.

Dan sećanja – „Gedenktag an Flucht und Vertreibung“

Savezni kabinet u Nemačkoj odlučio je 27. avgusta 2014. godine, da uvede još jedan dan sećanja na stradanje Nemaca bivših stanovnika Sudeta, koji su morali da napuste Čehoslovačku nakon rata. Počev od 2015. godine, novi dan za pamćenje biće dodat nemačkim kalendarima i svake godine 20. juna, Nemci obeležavaju Dan sećanja „Gedenktag an Flucht und Vertreibung“, dok u saveznoj državi Bavarska, Hesenu i Saksoniji, dan nezaborava obeležavaju svake druge nedelje u septembru.

Unija prognanika (BdV), koja nadgleda organizaciju raseljenih Nemaca, već dugo pokušava da uspostavi dan obeležavanja nemačkih posleratnih raseljenih lica. Vlada kancelarke Merkel 2013. godine usvojila je ovaj predlog i uvela u svoj program dan nezaborava.

U ovaj dan Nemci će se svake godine sećati svojih sunarodnika koji su na osnovu međunarodnih sporazuma morali da napuste bivše nemačke pokrajine na teritoriji današnje Poljske i Čehoslovačke, Rumunije i Mađarske nakon Drugog svetskog rata.

Savezni ministar unutrašnjih poslova Nemaćke Horst Sehofer na jednoj od godišnjih komemoracija na ovaj dan izjavio je:

Današnjim nacionalnim danom sećanja prisećamo se žrtava bežanja i raseljenja, posebno nemačkih prognanika. Sećanje na razarajuća iskustva naših roditelja i dedova i baka sve više bledi. 75 godina nakon završetka rata, samo je nekoliko njih još uvek živo da bi nam moglo pričati o sopstvenim iskustvima Današnji dan sećanja pomaže nam da održavamo uspomene na život. Jer bažanja i raseljavanje i danas su problem. Iskustva iz sopstvene istorije treba dsa nam budu podsetnik za sadašnjost i budućnost.

Nemačke savezne pokrajine Bavarska, Hesen i Saksonija ranije su uvele dane sećanja na nemačka raseljena lica. U tim zemljama nezaboravni dan bi uvek trebalo da padne druge nedelje u septembru.

Počev od 2000. godine u junu mesecu uveden je Međunarodni dan izbeglica, inspirisan pričama izbeglica iz Afrike, čiji su stanovnici prvobitno svake godine istovremeno obeležavali svoj dan obeležavanja. Ujedinjene nacije su ovaj dan povezale sa svim ljudima koji morali da napustiti domove zbog ratnih sukoba.

Spomenici

Nemačka

Ubrzo nakon raseljavanja i deportacija, sudetski Nemci u Zapadnoj Nemačkoj počeli su da grade spomenike preminulim rođacima, prijateljima i komšijama koji su nasilnom smrću izgubili živote, umrli od iscrpljenosti, gladi ili bolesti tokom marševa ili u koncentracionim i radnim logorima.

Najstariji dokumentovani spomenik izgrađen je 1947. godine u Hesenu. Poslednja registrovana datira iz 2005. godine.

Od 1950. godine do danas izgrađeni su mnogi krstovi, nadgrobni spomenici, kao i umetnički spomenici. U Saveznoj Republici Nemačkoj ima ih oko 1.400.

Posle raspada DDR-a, novi spomenici i spomen-mesta postavljeni su u Brandenburgu , Meklenburgu - Zapadnoj Pomeraniji, Saksonija-Anhalt, Tiringija, Šleska i Lužica.

• Deo spomen obeležja u Nemačkoj
• 
• 
• 
• 

Austrija

Duž severne donjoaustrijske granice, tokom perioda „gvozdene zavese“, raseljeni Južnomoravci su izgradili preko dvadesetak spomenika i spomen obeležja svojim rodnim selima. Među najzanimljivijima su Kreuzberg u blizini sela Kleinvalštad sa pogledom na brda Mikulov i Pavlovske i spomenik u selu Unterenzingen sa pogledom na Znojmo.

• Deo spomen obeležja u Austriji
• 
• 
• 
• 
• 

Češka

Nakon pada komunističkog režima, u Češkoj je započela izgradnja spomen obeležja i postavljanje spomen pločau znak sećanja na deo raseljenog nemačkog stanovništva. Nisu još svi registrovani, ali su i dalje vidljivi dokazi napora ka pomirenju na obe strane.

Zanimljiv primer je i uspostavljanje nacionalnog spomenika herojima Hajdrihijade sa podnaslovom - Mesto pomirenja. Spomenik je inaugurisan na praznik Svetog Vaclava, 28. septembra od 1995. godine u pravoslavnoj hramu Svetih Kirila i Metodija u Pragu.

• Deo spomen obeležja u Češkoj
• 
• 
• 
• 
• 

Literatura

• BRANDES, Detlef. Cesta k vyhnání 1938-1945. Praha: Prostor, 2002. 499 s. ISBN 80-7260-070-2.
• BRANDES, Detlef. Sudetští Němci v krizovém roce 1938. Praha: Argo, 2012. 430 s. ISBN 978-80-257-0605-3.
• BRÜGEL, Johann Wolfgang. Češi a Němci 1918-1938. Praha: Academia, 2006. 846 s. ISBN 80-200-1440-3.
• BRÜGEL, Johann Wolfgang. Češi a Němci 1939-1946. Praha: Academia, 2008. 415 s. ISBN 978-80-200-1637-9.
• DOUGLAS, R. M. Orderly and humane : the expulsion of the Germans after the Second World War. New Haven: Yale University Press, 2012. 486 s. ISBN 978-030016660-6. (anglicky)
• EMMERT, František. Češi ve Wehrmachtu : zamlčované osudy. 2. vyd. Praha: Auditorium, 2012. 205 s. ISBN 978-80-87284-31-5.
• FRANZEL, Emil. Sudetendeutsche Geschichte. Würzburg: Flechsig, 2002. 491 s. ISBN 3-88189-449-7.
• HAHNOVÁ, Eva; HAHN, Hans Henning. Sudetoněmecká vzpomínání a zapomínání. Praha: Votobia, 2002. 234 s. ISBN 80-7220-117-4.
• Kretinin S.V. Sudetskie nemcы: narod bez rodinы. 1918–1945. Voronež, 2000. ISBN 5-7455-1135-4
• Kučera, Jaroslav: Odsunové ztráty sudetoněmeckého obyvatelstva. Problémy jejich přesného vyčíslení. Praha : Federální ministerstvo zahraničních věcí, 1992
• Kučera, Jaroslav: Odsun nebo vyhnání? Sudetští Němci v Československu v letech 1945-1946. Jinočany : H & H, 1992
• Meixner, Rudolf: Geschichte der Sudetendeutschen. Nürnberg, 1988. ISBN 3-921332-97-4.
• Prauser, Steffen and Rees, Arfon: The Expulsion of the "German" Communities from Eastern Europe at the End of the 2nd World War. Florence, Italy, European University Institute, 2004.
• Ján Štefanica: Odsuny a výmeny skupín obyvateľstva európskych štátov v prvej polovici 20. storočia, Historia et theoria iuris, Roč. 2, č. 4 (2010), s. 78-93 Dostupné online.
• Ján Štefanica: Problematika právneho postavenia národnostných menšín v európskom priestore po ukončení II. svetovej vojny a riešenie tejto otázky, Historické právne systémy a integrácia Európy, Bratislava: Univerzita Komenského v Bratislave, Právnická fakulta, 2011 S. 155-161
• VELČOVSKÝ, Václav (ed.): Jazyk jako fetiš. Texty o Češích a českých Němcích 1880-1948. Praha: Univerzita Karlova, Filozofická fakulta, 2019. ISBN 978-80-7308-903-0 (print), ISBN 978-80-7308-904-7 (online)
• DE ZAYAS, Alfred M. A terrible Revenge. Palgrave/Macmillan, New York, 1994. ISBN 1-4039-7308-3.
• DE ZAYAS, Alfred M. Nemesis at Potsdam. London, 1977. ISBN 0-8032-4910-1.

Spoljašnje veze

• Deutschböhmen / Deutschmährer (jezik: nemački)
• Woher wir kommen - www.sudeten.de (jezik: nemački)