Crkva Svete Natalije

Crkva Svete mučenice Natalije podignuta je u Beogradu 1880. godine, pod pokroviteljstvom kraljice Natalije, a za potrebe Više ženske škole.

Osnivanje[uredi | uredi izvor]

U to doba, u Beogradu su postojale samo dve crkve – Saborna i Palilulska (Sv. Marka) – i jedna crkva u Topčideru. Na pitanje ministra prosvete zašto učenice ne idu u crkvu, školska uprava je odgovorila da ženska deca ne idu u crkvu jer nemaju gde. Kraljica Natalija, voleći ovu školu, odlučuje se da podigne jednu crkvu za njene potrebe.^[1]

Crkva je podignuta od lake građe, u školskom dvorištu, između savetske i glavne zgrade škole, da bi učenice mogle ići na bogosluženje. Kamen temeljac simbolično je postavio budući kralj Aleksandar Obrenović, koji je tada bio dečak.^[1] Mitropolit Mihailo je podržao ovu inicijativu i njegovim zauzimanjem crkva Svetog Marka pomogla je osnivanje donacijom od 3600 dinara, a kraljica Natalija dopunila je sumu sa 1200 dinara, jer su troškovi oko podizanja procenjeni na 4800 dinara.^[1] Za unutrašnje uređenje crkve trebalo je puno novca, što je kraljica Natalija takođe preuzela na sebe.^[1] Prva služba održala se 15. oktobra 1880. godine. Crkva je posvećena mučenici Svetoj Nataliji, čiji se dan obeležava 26. avgusta po julijanskom kalendaru. Mnogi su greškom crkvu nazivali Crkva kraljice Natalije, iako je ona svakako mnogo doprinela njenom osnivanju.

Crkva do Prvog svetskog rata[uredi | uredi izvor]

Crkvu su rado posećivale dvorske gospođe, poslanici i drugi ugledni ljudi tog vremena, kao i sama kraljica Natalija. Odlučeno je da službu vrše učitelji veronauke u Višoj ženskoj školi ili u Učiteljskoj školi. Ova crkva je ujedno bila i mesto gde su učenice mogle da vežbaju pevanje i pevaju u horu. ^[1]U početku je u crkvi pevao mali hor sa sastavljen od članova Beogradskog pevačkog društva, a za pevnicom bogoslovi iz stare Bogoslovije. Kasnije je nastao kvartet koji su činile nastavnice Katarina Milovuk, Stanka Glišić, Anka Anastasijević i Draga Đurić.^[1] Nešto kasnije uvedeni su i učenički horovi. Godine 1891. Ministarstvo prosvete je donelo odluku da učenice redovno pevaju u horu i za horovođu postavilo Tošu Andrejevića. Na kraju je pevao samo hor Velike ženske škole, što je učenicama postalo i sastavni deo nastave. Nešto kasnije 1896. zalaganjem upravnice škole Mileve Vulović, doneta je odluka da horovođa može biti i nastavnica, koja će za to primati honorar, a prva je bila Ljubica Načić. Ljubica je bila učiteljica a na čelu hora ostaće do svoje smrti 1903. godine.^[1]

Crkva nije mnogo privređivala i u početku se izdržavala od donacija. Prota Nikola Božić je uz pomoć mitropolita i uz saglasnost tadašnje upravnice škole Perside Pinterović, ustanovio jedan odbor, koji će se starati o materijalnom stanju crkve. ^[1]Odbor sastavljaju gospođe, kojih je obično bilo pedeset, a među članovima moralo je biti bar dve nastavnice. Odbor prikuplja priloge za crkvu u novcu i crkvenim stvarima i bira crkvene tutore. Za tutore su birane žene i to je bio prvi put da se u tadašnjoj Srbiji za takav položaj biraju i žene. Neke od tutorki su bile Jelisaveta Milanković, Mileva Rizinica, Branka Tolmačeva, Božana Snjećivina. Sve one uspele su da materijalno podignu crkvu. ^[1]

Svakoga dana su učenici išli u crkvu po dva puta – na jutrenje i večernje, a prve i poslednje nedelje Velikog posta po tri puta. Učenici 3. i 4. razreda pevali su svakog dana za pevnicama u Sabornoj crkvi, a nedeljom i prazničnim danima u crkvi Sv. Natalije, a Žensko društvo je ovde svojim dobrotvorima davalo pomene.

U periodu ratova[uredi | uredi izvor]

Za vreme Prvog svetskog rata crkvu je pogodila neprijateljska granata, a onda su austrijski vojnici ušli u crkvu sa konjima. Crkvu su srušili i tu napravili terasu, a na mestu gde je nekad bio oltar, postavili su bistu Franje Josifa.^[2] Nakon oslobođenja mesto je ograđeno i tu posađeno cveće. Sve najuglednije žene tog vremena školovale su se u ovoj školi i odrastale u ovoj crkvi. Jedna od njih Milica (Čolak-Antić) Krstić postala je arhitekta i sačuvala uspomenu na ovu crkvu, kada se po njenom projektu na mestu nekadašnje Više škole gradi Druga ženska gimnazija. U jednom krilu ove zgrade napravljena je i mala kapela, kao uspomena na crkvu Svete Natalije.^[2] Projektovan nameštaj u kapeli je prepoznatljiv po uzorima preuzetim iz srednjovekovnog nasleđa: pevnica, sto za ikonu, stolica za patrijarha, stolica za oltar i naslon ukrašeni su stilizovanim cvećem i pticama preuzetih sa moravskih spomenika. Ikonostas nove kapele oslikao je Vasa Pomorišac, a veliku fresku koja se nalazila iznad ikonostasa Milo Milunović.^[2]

Osvećenje školske kapele i zgrade gimnazije izvršio je patrijarh Varnava u prisustvu kraljice Marije, profesora, učenica i mnogih drugih zvaničnika 15. decembra 1935. godine.^[2]^[3] Tokom Drugog svetskog rata zgrada gimnazije služila je kao nemačka a posle rata za obuku vezista JNA. Jedno vreme se u kapeli, posle oslobođenja, nalazio i ikonostas za zarobljeničku kapelu koji je izradio arhitekta i slikar Grigorije Samojlov, ali je ikonostas brzo izbačen i premešten u Crkvu Svetog Marka. Nove vlasti su fresku u kapeli Svete Natalije su prekrili slojem maltera i prekrečili.^[2]

Crkva danas[uredi | uredi izvor]

Danas se u ovoj zgradi nalazi Elektrotehnička škola Nikola Tesla, svečana sala se koristi kao fiskulturna sala, a kapela kao prostorija za vannastavne aktivnosti. Sama zgrada je proglašena za kulturno dobro grada Beograda 1992. godine.^[2]