Jedidija Edija Buli

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Jedidija Buli
Puno imeJedidija Edija Buli
Datum rođenja1834.
Mesto rođenjaBeograd,  Kneževina Srbija
Datum smrti2. septembar 1907.
Mesto smrtiBeč, Austrougarska

Jedidija Edija Buli (Beograd, 1834 — Beč, 2. septembar 1907) bio je prvi istaknuti član sefardske porodice Buli iz Beograda. Po zanimanju je bio trgovac i bankar, a osim toga vršio je i funkciju predsednika Jevrejske sefardske opštine. Bio je imenovan za poslanika Narodne skupštine, što je bio prvi put da je za poslanika imenovan Jevrejin. Za svoje zasluge višestruko je odlikovan.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Jedidija Buli, poznat kao Edija, rođen je u Beogradu 1834. godine, kao sin Jakova Bulija.[1] Po zanimanju je bio trgovac i bankar. Zahvaljujući uspešnom poslovanju i društvenom angažovanju uživao je veliko poštovanje. Bio je prvi istaknuti član porodice Buli, ali ni ostali članovi porodice nisu zaostajali za njim. Edija se dva puta ženio. U prvom braku dobio je sina Benciona (1867—1933), a u drugom braku sinove Huga (1875–1941/42), Morica (1876—1936) i Žaka i ćerku Sofiju.[2] Preminuo je 2. septembra 1907. Godine u Beču i četiri dana kasnije sahranjen je na Sefardskom Groblju u Beogradu.

Porodica Buli pominje se u popisu „aračkih glava“ (poreskih obveznika) još 1826. godine. Kao jedan od beogradskih Jevreja naveden je Jakov „Bulij“, koji je nesumnjivo bio član porodice Buli.[3][4] Predstavljala je jednu od najuglednijih beogradskih sefardskih porodica. Krajem 19. i početkom 20. veka učestvovali su u stvaranju društvenog i političkog života u Beogradu.[5] Dala je dva predsednika Jevrejske sefardske opština i tri poslanika Narodne skupštine Srbije. Edijina supruga Merkuša Buli (1834—1934) bila je jedna od osnivačica Jevrejskog ženskog društva (1874), prvog ženskog udruženja osnovano u Srbiji uopšte.[6] Bila je njegova predsednica u periodu od 1894. do 1912. godine.[7]

Najstariji sin Bencion bio je bankar, narodni poslanik u Skupštini Srbije i dobrotvor. Veliki doprinos dao je u srpskom bankarstvu i trgovini. Tokom Prvog svetskog rata sopstvenim sredstvima osnivao je prihvat srpskih izbeglica u Nišu, Skoplju i Solunu. Deo svoje zaostavštine testamentom je ostavio Beogradskom univerzitetu, Jevrejskoj sefardskoj opštini i brojnim jevrejskim društvima. Za svoj doprinos u mnogim sferama srpskog društva višestruko je odlikovan. Jedan park na Dedinju, u beogradskoj opštini Savski Venac, nosi njegovo ime.[8]

Hugo Buli bio je značajna ličnost za razvoj sporta u Srbiji, a posebno fudbala. On je, između ostalog, 1896. doneo u Srbiju prvu fudbalsku loptu. Bio je član gimnastičkog društva Soko i jedan je od osnivača Loptačke sekcije 1896. godine. Zajedno sa Gustavom Fajferom rukovodio je prvom fudbalskom utakmicom koja je odigrana u Beogradu.[9]

Moric Buli bio je lekar bakteriolog. Na poziv vlade Srbije učestvovao je u suzbijanju kuge u selu Urovica kod Obrenovca, u proleće 1910. godine. Tokom balkanskih ratova radio je kao lekar poljske bolnice Drinske divizije. U Prvom svetskom ratu je kao bolnički bakteriolog učestvovao u suzbijanju pegavog tifusa u Nišu. Posle rata zalagao se za izgradnju savremenog vodovoda u Beogradu. Učestvovao je u formiranju bakteriološke službe u Beogradu. Zahvaljujući njegovom angažovanju podignuta je bakteriološka laboratorija za ispitivanje vode. Na osnovu njegovih nacrta izgrađen je Dezinsekcioni zavod u Beogradu.[10]

Žak Buli bio je poznati beogradski trgovac i hotelijer. Bio je vlasnik hotela „Rojal” u ulici Kralja Petra do početka Drugog svetskog rata. Žak i Hugo stradali su u holokaustu.

Žakov sin Moni de Buli bio je pesnik, novinar i književni kritičar. Nalazio se među osnivačima novih književnih pokreta, pesničkih proglasa i publikacija. Posle Prvog svetskog rata otišao je u Pariz, gde je ušao u krug najpoznatijih francuskih nadrealista. Po povratku u Beograd, 1926. je sa Ristom Ratkovićem pokrenuo časopis „Večnost”, koji je zastupao ideje nadrealista. Vrativši se u Pariz postaje član mnogih avangardnih grupa i pokreće više časopisa.[9]

Privredna delatnost[uredi | uredi izvor]

Edija Buli Karijeru je započeo kao trgovac, a kasnije je osnovao banku koju je posle njegove smrti preuzeo i još uspešnije utemeljio njegov najstariji sin Bencion. Bio je zaslužan za širenje trgovinskih veza Srbije sa inostranstvom, a istovremeno je bio i predsednik Trgovačke štedionice i član prvog Eskontnog odbora Privilegovane narodne banke. Osim toga bio je član Tarifnog odbora Srpske državne železnice i Trgovačkog suda.[1] Poslovao je zajedno sa svojim bratom Davidom Bulijem i njih dvojica uspela su da porodicu Buli uzdignu u red najbogatijih i najuglednijih beogradskih porodica, kakvi su bili Hadžitomići i Baba-Dudići i pojedinaca poput Đorđa Vajferta, braće Rašić, Ilije Kovačevića ili Ignjata Bajlonija.

Političko angažovanje[uredi | uredi izvor]

Edija Buli uživao je ugled i poštovanje kneza, kasnije kralja Milana, a kasnije i kralja Aleksandra. Ukazima kneza (1881), potom kralja (1885) Milana Obrenovića i kralja Aleksandra Obrenovića (1895) bio je imenovan za poslanika Narodne skupštine.[1] Među četrdeset članova skupštine bio je to prvi put da je za poslanika imenovan jedan Jevrejin iz Beograda. Bio je imenovani jevrejski poslanik, a poslaničko imenovanje preneto je na njegovog brata Davida, a kasnije na sina Benciona.[7] Kao član Srpske napredne stranke 1881. godine izabran je za opštinskog odbornika u Beogradu.[1]

Aktivnosti u sefardskoj zajednici[uredi | uredi izvor]

Edija Buli bio je istaknuti člansefardske zajednice u Beogradu. Aktivno je učestvovao u radu više humanitarnih organizacija.[1] U periodu od 1897. Do 1907. vršio je funkciju predsednika Jevrejske sefardske opštine, na kom mestu je zamenio Jakova Alkalaja. Kao i njegov prethodnik, Edija Buli se zalagao za podizanje nove sinagoge Bet Jisrael u ulici Cara Uroša. Prisustvovao je i svečanosti povodom polaganja kamena temeljca, 10. maja 1907. godine. Kamen temeljac položio kralj Petar I Karađorđević.[7] Tom prilikom u temelje zgrade položena je povelja pisana na pergamentu, hebrejskom i srpskom jeziku, koju je kralj potpisao. Edija Buli nije dočekao završetak izgradnje sinagoge, koja je osvećena 8. septembra 1908.[11]

Odlikovanja[uredi | uredi izvor]

Za svoje zasluge Edija Buli je odlikovan Ordenom Belog orla V stepena, Takovskim krstom V stepena i Medaljom obnovljene Kraljevine.[7]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d Gaon, Aleksandar (2011). „Buli, Jedidija”. Znameniti Jevreji Srbije : biografski leksikon (PDF). Beograd: Savez jevrejskih opština Srbije. str. 45. ISBN 978-86-915145-0-1. Arhivirano iz originala (PDF) 08. 05. 2021. g. Pristupljeno 8. 5. 2021. 
  2. ^ Daković, Nevena; Mitrović, Biqana (2018). „MONI BULI: SLIKE I REČI POTRAGE ZA IDENTITETOM”. Graničnici sećanja : jevrejsko nasleđe i Holokaust (PDF). Beograd: Savez jevrejskih opština Srbije. str. 97—114. ISBN 978-86-88113-13-7. Pristupljeno 8. 5. 2021. 
  3. ^ Peruničić, Branko (1964). Beogradski sud 1819 – 1839. Beograd: Istorijski arhiv Beograda. str. 339. 
  4. ^ Bačko, Aleksandar (16. 3. 2019). „STARE BEOGRADSKE PORODICE – BULI”. PORODIČNO POREKLO. Pristupljeno 8. 5. 2021. 
  5. ^ Rožman 2017, str. 8
  6. ^ Filipović, Jelena; Vučina Simović, Ivana (2013). „PHILANTHROPY AND EMANCIPATION AMONG SEPHARDIC WOMEN IN THE BALKANS IN TIMES OF MODERNITY” (PDF). Journal of Sefardic Studies. Society for Sefardic Studies. 1: 78—95. Arhivirano iz originala (PDF) 03. 04. 2015. g. Pristupljeno 14. 9. 2016. 
  7. ^ a b v g Rožman 2017, str. 17-18
  8. ^ Rožman 2017, str. 18-20
  9. ^ a b Rožman 2017, str. 21
  10. ^ Rožman 2017, str. 20
  11. ^ Lebl, Ženi (2001). „Sinagoge u Beogradu”. Do "konačnog rešenja" : Jevreji u Beogradu 1521-1942 (PDF). Beograd: Čigoja štampa. str. 233-235. Pristupljeno 8. 5. 2021. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Једидија_Едија_Були&oldid=27056093”