Jenopolje
| Jenopolje Ineu | |
|---|---|
.jpg) Jenopoljska tvrđava | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Rumunija |
| Županija | Arad |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2021. | 7.976[1] |
| Aglomeracija (2021.) | 8.807 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 46° 26′ 00″ S; 21° 50′ 00″ I / 46.433333° S; 21.833333° I |
  Jenopolje Jenopolje na karti Rumunije | |
| Veb-sajt | |
| https://ineu-bh.ro | |
Jenopolje, odnosno Jenovo ili Jenova (rum. Ineu, mađ. Borosjenő) grad je u zapadnom delu Rumunije, u istorijskoj pokrajini Krišana, u županiji Arad. Po popisu iz 2021. godine u gradu je živelo 7.976 stanovnika. Grad Jenopolje obuhvata i naseljeno mesto Mokrea.
Naziv
[uredi | uredi izvor]Pored naziva Jenovo ili Jenova, grad je u srpskom jeziku dobio i naziv Jenopolje, koji je nastao sažimanjem naziva za Jenovsko polje (oblast oko grada), a vremenom je pored funkcije horonima (oblasnog naziva) dobio i funkciju astionima (naziv za grad), usled čega su nazivi Jenovo/Jenova i Jenopolje vremenom postali sinonimi, dok je naziv Jenovsko polje i dalje zadržao svoje horonimsko (oblasno) značenje.[2]
Nastojeći da uspon grada poveže sa srpskim despotom Jovanom Brankovićem (umro 1502. godine), potonji hroničar i pretendent Đorđe Branković (umro 1711. godine) je u svojim političkim i istoriografskim spisima potencirao oblik Joanopolis (Jovanov grad), iako za takvu etimološku konstrukciju nije postojala osnova u istorijskoj stvarnosti.[3]
Geografija
[uredi | uredi izvor]Jenopolje se nalazi na obali reke Beli Kereš, u zapadnom delu istorijske pokrajine Krišane, 57 kilometra severoistočno od Arada. Grad je smešten na istočnom obodu Panonske nizije, u podnožju planine Bihor koja se izdiže istočno od grada. Nadmorska visina mesta je oko 115 metara.
Istorija
[uredi | uredi izvor]
Grad se pominje već u 13. veku, a tokom razdoblja ugarske vlasti pripadao je staroj Zarandskoj županiji, koja je obuhvatala sve oblasti u slivu Belog Kriša. Tokom 16. veka, grad je sa svojom oblašću postao poprište čestih sukoba Osmanskog carstava sa Kraljevinom Ugarskom i Kneževinom Transilvanijom. Tokom Bečkog rata (1683-1699), habzburško-osmanska granica je pomerena dalje prema jugu, na reku Moriš. Administrativnom reformom iz 1744. godine, grad je izdvojen iz sastava Zarandske županije i priključen susednoj Aradskoj županiji. Nakon raspada Austrougarske (1918), grad je pripao Kraljevni Rumuniji.[4]
Stanovništvo
[uredi | uredi izvor]Rumuni su pretežno stanovništvo Jenopolja (85,6%), zatim Mađari (8,4%) i Romi (5,1%). U odnosu na popis iz 2002, broj stanovnika na popisu iz 2011. se smanjio.
| 1977. | 1992. | 2002. | 2011. |
|---|---|---|---|
| 10.259 | 10.915 | 10.416 | 9.260 |
Srbi u Jenopolju
[uredi | uredi izvor]
Jenopolje je imalo značajnu ulogu u istoriji srpskog naroda na krišanskim i pomoriškim prostorima.[5] Srbi naseljenici u Jenopolju su dobili privilegije još 1440. godine. Tu su za vreme kralja Albrehta 1439. godine bili većinsko stanovništvo. Jenopolje je važno za istoriju Srba, kao jedno od sedišta Srba u 17. veku, kada su ovde stolovali Brankovići. Tu je rođen i grof Đorđe Branković 1645. godine[6], mlađi brat Simeon potonji mitropolit Save II, (1656) koji se bavio u Erdelju. Umesto Save u Jenopolju[7] je tada bio jedan protopop, nadležan za crkvene stvari, od svih veoma poštovan. Njega je nasledio sinovac Longin Korenić Branković - Simeon Branković. Simeona su kasnije u erdeljskom gradu Beogradu izabrali za Arhiepiskopa, i on se tamo premestio. Potvrdio ga je erdeljski knez Đorđe II Rakoci 1656. godine. On je postao na Krstovdan 1656. godine u Trgovištu episkop Sava.[8]
Posle propasti Banatskog ustanka 1594. godine Srbi su u masama krenuli ka središtu Ugarske. Priznali su kneza Žigmunda Batorija za svog kralja i zatražili njegovu zaštitu. Do seobe je došlo jer im Batori nije pomogao u borbi sa Turcima u Banatu. Sklanjajući se od osvete Turaka, deo njih je našao novo utočište kod starosedelaca Srba u Jenopolju iznad Arada, a ostali su produžili ka Erdelju. U Jenopolju je bio tada pravoslavni episkop Matej,[8] kojeg je nasledio Sava. Matej je prvi postavio stolicu i Jenopolju, te je on prvi arhiepiskop i mitropolit Jenopoljski.[9]
Počevši od 1690. godine tu je stolovao episkop Isaija Đaković (umro 1708. godine), koji je vladičansku stolicu početkom 18. veka preneo u Arad. Iako je to vladičanstvo po svom novom sedištu postalo poznato kao Aradska eparhija, njeni arhijereji su u svojim proširenim naslovima i dalje nastavili da se nazivaju i episkopima jenopoljskim.[10][11]
Tu su početkom 18. veka živeli Srbi graničari. Popisani su 1703. godine: 7 oficira, 25 konjanika i 50 pešaka.[12] Militarski šanac "Jeno" ukinut je 1746. godine, a to je dovelo do odseljavanja Srba graničara u Rusiju.[13]
Melenački veleposednici Bibići, imali su plemićki predikat "ot Jenopolja".[14]
Godine 1846. mesto "Boroš-Jeno" ima status gradića, u kojem živi 1111 stanovnika. Tu se nalazi pravoslavna crkva Sv. Arhanđela Mihajla i Gavrila, pri kojoj služe tri sveštenika. Bili su to parosi, pop Gregor Lukačik, pop Antonije Dan i Georgije Ištin. Mesnoj parohiji pripada kao filijala seoce "Antalhaza" sa svojih 81 žiteljem. Najstarije crkvene pravoslavne matice su one venčanih iz 1779. godine. U narodnoj osnovnoj školi 1846/1847. godine ima 37 đaka, pod učiteljem Nikolom Trifonom.[15]
Početkom 20. veka Aradska episkopija je imala i protoprezvirat Boroš Jene (Jenopolje) sa 26 parohija i 16 parohijskih filijala.[16]
Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ „Tab8. Populația stabilă după etnie – județe, municipii, orașe, comune”. Institutul Național de Statistică din România. jul 2013. Arhivirano iz originala 18. 01. 2016. g. Pristupljeno 05. 08. 2013.
- ^ Ruvarac 1896, str. 7.
- ^ Branković 1994, str. 48-49.
- ^ Ivić 1914.
- ^ [Projekat Rastko] Ljubivoje Cerovic: Srbi u Ukrajini, Pristupljeno 28. 3. 2013.
- ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1870. godine
- ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1870.
- ^ a b "Srpski sion", Karlovci 1905. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1905.
- ^ Gavrilović 2006, str. 7-35.
- ^ Šuletić 2022, str. 87-103.
- ^ "SÂRBII – IMIGRANŢI ŞI EMIGRANŢI ÎN COMITATUL ARAD ÎN SECOLUL AL XVIII-LEA",
- ^ Mita Kostić: "Srpska naselja u Rusiji", Beograd 1923.
- ^ "Male novine", Beograd 1890. godine
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1904. godine
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Branković, Đorđe (1994). Hronika Slovena Ilirika, Gornje Mezije i Donje Mezije. Novi Sad: Prometej.
- Gavrilović, Slavko (2006). „Isaija Đaković: Arhimandrit grgeteški, episkop jenopoljski i mitropolit krušedolski” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 74: 7—35.
- Ivić, Aleksa (1914). Istorija Srba u Ugarskoj od pada Smedereva do seobe pod Čarnojevićem (1459-1690). Zagreb.
- Tričković, Radmila (1988). „Mitropolit Longin Branković: Priča Đorđa Brankovića”. Istorijski časopis. 34 (1987): 139—166.
- Šuletić, Nebojša (2022). „Svedočenja o neprilikama jenopoljskog episkopa Vićentija Jovanovića 1728. godine” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 105: 87—103.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
