Akademska i istraživačka računarska mreža Republike Srpske javna je ustanova osnovana krajem 2006. godine sa zadatkom izgradnje, razvoja, održavanja i korišćenja informaciono-komunikacione infrastrukture za potrebe visokoškolskih i naučnoistraživačkih organizacija Republike Srpske.

Odlukom Vlade Republike Srpske od 24. januara 2019. godine Javna ustanova „Akademska i istraživačka mreža Republike Srpske“ prestala je sa radom. Sva prava i obaveze Javne ustanove „Akademska i istraživačka mreža Republike Srpske“ preuzelo je Ministarstvo za naučnotehnološki razvoj, visoko obrazovanje i informaciono društvo (u skladu sa članom 27. novog Zakona o Republičkoj upravi). Sve dosadašnje aktivnosti i ciljevi „Akademska i istraživačka mreža Republike Srpske“ ostali su nepromenjeni, a rad mreže i podrška korisnicima nastavljena je bez prekida.

Svi tekući poslovi, nakon reorganizacije nastavljeni su da se realizuju u okviru „Odsjeka za akademsku i istraživačku mrežu - SARNET“ Ministarstva za naučnotehnološki razvoj, visoko obrazovanje i informaciono društvo.

Preduslovi

Račynarska mreža Univerziteta y Banjoj Lyci (koja predstavlja osnovny infrastryktyry za razvoj nayke i obrazovanja y Repyblici Srpsko), u svetski trend globalizacije informacionog prostora uključila je i Univerzitet y Banja Lyci početkom 1991. godine. Nažalost, ratna zbivanja y bivšoj Bosni i Hercegovini (1991-1995. godina), kao i posledice rata, nisy dozvolili intezivan razvoj y sklady sa svetskim trendovima i obektivnim potrebama Univerziteta. Ipak, i pored nedostatka finansijskih sredstava i sistemskog pristypa nadležnih državnih organa, entyzijazmom i voljom akademske zajednice postignuti su postepeni, ali značajni yspesi y nastanky i razvojy ove mreže.

Konačno, y novembry 1999. godine zaokryžen je i finaliziran projekat koji je integrisao y jedinstveny mrežny celiny sve institycije Univerziteta y Banja Lyci. Ovaj datym se može smatrati zvaničnim početkom rada Univerzitetske akademske mreže Univerziteta y Banja Lyci, ali isto tako i zvaničnim početkom rada Akademske i istraživačke mreže Repyblike Srpske (SARNET). Uspostavljanje ove mreže y bydyćnosti će biti od ogromnog značaja za razvoj nayke, tehnike, kyltyre i obrazovanja, kao i ykypnog ekonomskog razvoja y Repyblici Srpskoj.

Položaj

Javna ustanova „Akademska i istraživačka računarska mreža Republike Srpske“ (SARNET), nalazi se na adresi Ulica Patre 5, Banja Luka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.

Istorijat razvoja univerzitetske računarske mreže u RS

Računarska mreža Univerziteta u Banjoj Luci predstavlja osnovnu infrastrukturu za razvoj nauke i obrazovanja u Republici Srpsakoj, i time omogućila praćenje trenda globalizacije informacionog prostora,

Univerzitet u Banja Luci relaltivno se rano uključio u razvoj univerzitetske mreže, već početkom 1991. godine, kaada je decembar 1991. godine instaliran računar Micro VAX 3800 sa 15 terminala. Međutim na dalji razvoj uticala su ratna zbivanja u bivšoj Bosni i Hercegovini (od 1991.do 1995. godina), a kasnije i teške posedice rata, koje su onemogućile intenzivan razvoj informacionog prostora u skladu sa svetskim trendovima i objektivnim potrebama Univerziteta.

I pored nedostatka finansijskih sredstava, entuzijazam i sistemski pristup nadležnih državnih organa, uz jaku ženju akademske zajednice rezultovao je postepenim, ali značajnim razvojem univerzitetske mreže, koji se ovako hronoiloški odvijao:

Maj 1995 godine: uspostavljena je računarska komunikaciona veza Univerzitetskog računarskog centra sa akadmskom mrežom SRJ putem TCP/IP protokola, brzinom od 9.6 Kb/s. Ova mreža je ujedno bila i prva internet veza Banja Luke sa svetom i prva internet veza u celoj Bosni i Hercegovini, u kojoj je u tom istorijskom razdoblju još besneo građanski rat. Na računaru Micro Vax 3800, pod operativnim sistemom VAX/VMS instalisani su i prvi internet client/server programi: WWW, MAIL, TELNET, FTP, NEWS, IRC, TALK i GOPHER.

Juna 1995 godine: formirana je lokalna računarska mreža URC-a (URC LAN). Mreža se u početku sastojala od Micro VAX računara i dva PC računara koji su bili povezani između sebe 10Mbit-nim Ethernet-om. Ovoj mrežia je septembar 1995 godine: povećana brzina prenosa Banja Luka - Beograd na 14.4 Kb/s

Kada su februar 1996 godine: ukinute sankcije SR Jugoslaviji uspostavljena je veza sa međynarodnim delom Interneta na nivoy svih servisa.

Decembar 1996 godine: instaliran je LINUX server sa funkcijom router-a.

Februar 1997 godine: instalirano je 6 modemskih DIAL-UP telefonskih linija za spoljne korisnike.

Novembar 1997. godine: u URC-u instalisana je satelitska stanica za vezu sa Internetom preko norveškog provajdera TAIDENET (najveći tranzitni centar INTERNET-a u Evropi, vlasnik satelitske stanice je banjalučki komercijalni provajder INECCO). LAN URC-a je povezan na satelitsku stanicu brzinom prenosa 24 Kb/s.

Decembar 1997. godine: povećan je broj računara na ukupno 19 (4 servera, 15 radnih stanica i 15 terminala). Primjena UTP tehnologije sa dva hub uređaja.

Februar 1999. godine: uspostavljena je kičma (backbone) akademske mreže Republike Srpske na relaciji Banja Luka-Bijeljina-Sarajevo, kada je ostvarena konekcija na TEN-155 preko BIHARNET-a i ARNES-a sa linkom od 512 Kb/s (donatorski program Vlade Slovenije). Uvećan je i broj računara za 12 PC-a (Pentium II, donacija WUS Austria).

Septembar 1999. godine veza je prekinuta od strane BIHARNET-a, zbog koncepcijskih neslaganja.

Sav skoro decenijski trud se isplatio kada je u novembru 1999. godine zaokružen i završen projekat koji je integrisao u jedinstvenu mrežnu celinu sve institucije Univerziteta u Banja Luci. Ovo će u 21. veku biti od ogromnog značaja za razvoj nauke, tehnike, kulture i obrazovanja, kao i ukupni ekonomski razvoj u Republici Srpskoj.

Novembar 1999. godine se može smatrati zvaničnim početkom rada Univerzitetske akademske mreže Univerziteta u Banja Luci, ali isto tako i početkom rada Akademske i istraživačke mreže Republike Srpske (SARNET).

Sledila su nova rešenja, pa je tako:

Aprila 2000. godine kao alternativno prelazno ostvareno priključivanje na BLIC.NET lokalni komercijalni provajder kako bi bila ostvarena donja granica potrebna za normalno odvijanje internet saobraćaja na akademskoj mreži. Link radi na brzini od 128 Kbps što jedva zadovoljava minimum potreba naše akademske zajednice.

Februara 2006. godine na univerzitetsku računarsku mrežu spojeni su Filozofski fakultet Univerziteta u Banja Luci i Rektorat Univerziteta u Banja Luci nakon dužeg vremena sprekida u radu.

Kompletan razvoj Univerzitetske akademske mreže je tekao veoma sporo, što se može videti iz gore navedene hronologije umrežavanja, pre svega zbog teške finansijske sityacijy y obrazaovanjy, nayci i tehnici i yslove y kojima se živelo i radilu s kraja 20. veka i u prvoj deceniji 21. veka.

I dok su se na Unverzitetu u Banja Luci suačavali sa mnogim problemima napredak tehnologije bio je neymoljiv, pa je tako svet je stigao do Interneta II, gigantskih brzina prenosa i potpyne globalizacije informacionog okryženja.

Kako se ne bi izgubio korak sa svetom u saradnji sa stručnjacima Telekoma Srpske tokom 2007. godine izvršena je identifikacija i rezervisanje raspoložive pasivne infrastrukture Telekoma za potrebe SARNET –a, a na osnovu predprivatizacionog ugovora između Vlade Republike Srpske i Telekoma o trajnom pristupu i korišćenju telekomunikacione infrastrukture za potrebe Vlade.

Infrastruktura

Akademska istraživačka mreža Republike Srpske je tipična računarska mreža koja obuhvata šire geografsko područje, odnosno WAN mreža (eng. Wide Area Network), imajući u vidu da se prostire celom Rublikom Srpskom.^[1]

Kičma (eng. Backbone) mreže je realizovana upotrebom pasivne optičke infrastukture kompanije Mtel a.d. Banja Luka.

Brze, pouzdane i kvalitetne veze unutar mreže, ali i prema globalnoj Internet mreži Akademskoj istraživačkoj mreži Republike Srpske omogućava primena TCP/IP (eng. Transport Control Protocol/Internet protocol) protokola i optičke tehnologije za prenos podataka.

Da bi se osigurao postignuti kvalitet prenosa, korišćene su optičke tehnologije za prenos podataka u realizaciji pristupne mreže. SARNET je realizovao veći broj tačaka u kojima se obezbjeđuje fizički pristup Akademskoj mreži, njenim servisima, i na kojim se povezuje jedna ili više institucija na SARNET (eng. POP, Point-of-Presence). Sve izvedene SARNET POP tačke su povezane optičkim linkovima na kičmu mreže.

Kako sva pasivna i aktivna mrežna oprema SARNET-a podržava Gigabit Ethernet (1000BASE-X) omogućeno je da svi korisnici budu međusobno povezani vezama izuzetno velikih brzina, što ovu mrežu čini tehnološki savremeno računarsko mrežno okruženje.

Spoljnu vezu prema panevropskoj istraživačkoj mreži (GEANT) Akademska i istraživačka računarska mreža Republike Srpske ralizuje u saradnji sa akademskom mrežom Srbije - AMRES.

Trenutno su na raspolaganju sledeći tehnički servisi SARNET-a:

DNS i reverzni DNS30;

Proxy31 i Mail server;

WEB server;

Content/Document Sharing32

Serverska virtualizacija, zajedno sa ranije pripremljenim kompletnim platformama za primenu video konferencijskih, IPTV33 i TVOverIP34 tehnologija, koja predstavlja dobru pretpostavku za ubrzan razvoj i korišćenje Akademske i istraživačke mreže Republike Srpske.

Zadaci

Akademska i istraživačka računarska mreža Republike Srpske (SARNET) obavlja poslove koji se odnose na telekomunikacije koje su svako emitovanje, prenos ili prijem poruka (govor, zvuk, tekst, slika ili podaci) u vidu signala, korišćenjem žičnih, radio, optičkih ili drugih elektromagnetskih sistema.

SARNET je posebno zadužen za obavljanje sledećih poslova:

projektovanje, razvoj, izgradnja, održavanje i unapređenje računarske i komunikacione infrastrukture i servisa koja povezuje obrazovne i naučnoistraživačke institucije u Republici Srpskoj u jedinstvenu računarsku mrežu,
upravljanje obrazovnom i naučnoistraživačkom računarskom mrežom Republike Srpske,
povezivanje i saradnja sa nacionalnim i internacionalnim obrazovnim i naučnoistraživačkim računarskim mrežama,
koordinacija rada servisnih centara, mrežnih čvorišta i računskih centara u okviru univerziteta i drugih organizacionih jedinica pri fakultetima i institutima,
stručna pomoć i edukacija korisnika usluga obrazovne i naučnoistraživačke računarske mreže;
obrazovanje odraslih i ostalo obrazovanje, i
obavlja i druge poslove u skladu sa zakonom i statutom.

Stanje SARNET-a

Do sada je u okviru SARNET-a stavljena u funkciju kompletna kičma mreže (network backbone) na potezu Banja Luka-Trebinje, a Akademska i istraživačka mreža Republike Srpske je postala bitan servis visokoobrazovne i naučnoistraživačke zajednice Republike Srpske.

Kičma akademske i istraživačke mreže Republike Srpske je realizovana korišćenjem jednog para G.652 vlakana magistralne optičke infrastrukture Telekoma Srpske od Banje Luke do Trebinja, kao i para vlakana međunarodnog tranzita na relaciji Zvornik-Šabac, kojim je ostvarena veza sa Akademskom i istraživačkom mrežom Srbije -AMRES. Aktivna oprema mreže se nalazi ili u kolokaciji u radnim jedincima Telekoma ili kod korisnika mreže. Celokupna mreža je realizovana kao gigabitska eternet mreža (1 Gb/s Ethernet)

Priključene institucije ^[2]

Razvojni zadaci

S ciljem ispunjavanja misije SARNET-a, neophodno je u daljem razvoju mreže preduzeti velik broj aktivnosti u pogledu obezbeđenja dodatne pasivne infrastrukture, kao što su proširenje obima korišćenja pasivne infrastrukture Telekoma Srpske, izgradnja distributivnih mreža, iznalaženje infrastrukture za redundantne veze unutar akademske mreže.

Osim toga, od vitalnog značaja je i povezivanje SARNET -a sa srodnim mrežama u susednim zemljama (osim postojeće veze sa AMRES-om, potrebno je obezbediti i povezivanja sa akademskim mrežama Hrvatske i Crne Gore, kao i budućom akademskom mrežom u Federaciji BiH).

Današnje funkcionalno stanje mreže je postignuto korišćenjem vrlo skromnog obima aktivne mrežne opreme. Svako povećanje broja priključenih korisnika, otvaranje nove distributivne mreže ili obogaćivanje topologije mreže na bilo koji način mora da bude propraćeno nabavkama aktivne mrežne opreme. Značajnije povećanje obima mrežnog saobraćaja, nameće, pre svega, opremanje kičme mreže adekvatnom opremom i funkcionalno odvajanje aktivne opreme kičme mreže od aktivne opreme distributivnog sloja, kao i potrebe formiranja mrežnog operativnog centra u punom kapacitetu.

Adresni prostor

JU SARNET je članica organizacije RIPE NCC i to u statusu lokalnog internet registra (eng. LIR). RIPE NCC (Réseaux IP Européens Network Coordination Centre) je regionalni internet registar za Evropu, Bliski istok i delove centralne Azije.^[3]

Od internet resursa za Akademsku i istraživačku mrežu RS su naročito značajne IPv4 adrese, jer predstavljaju ograničen resurs koji je u velikom stepenu već iskorišćen.

Da bi se osigurao ovaj resurs za naučno-istraživačku zajednicu i obrazovne institucije Republike Srpske JU SARNET je registrovala blok adresa 78.28.128.0/18, iz kojeg korisnicima dodeljuje manje blokove na dalje slobodno korišćenje.

Izvori

^ „SARNET - infrastruktura mreže”. www.jusarnet.net. Pristupljeno 2021-11-11.
^ „SARNET - spisak priključenih korisnika (institucija)”. www.jusarnet.net. Pristupljeno 2021-11-11.
^ „SARNET - adresni prostor”. www.jusarnet.net. Pristupljeno 2021-11-11.

Spoljašnje veze

Mapa protoka - weathermap.jusarnet
Pravilnik o korišćenju Akademske i sitraživačke mreže Republike Srpske - www.jusarnet.net

[1] „SARNET - infrastruktura mreže”. www.jusarnet.net. Pristupljeno 2021-11-11.

[2] „SARNET - spisak priključenih korisnika (institucija)”. www.jusarnet.net. Pristupljeno 2021-11-11.

[3] „SARNET - adresni prostor”. www.jusarnet.net. Pristupljeno 2021-11-11.

[1]

[2]

[3]