Almaški kraj u Novom Sadu
| Almaški kraj u Novom Sadu | |
|---|---|
.jpg) Almaška crkva | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Novi Sad |
| Entitet |  Srbija |
| Država | Srbija |
| Koordinate | 45° 15′ 47.34″ N 19° 50′ 50.53″ E / 45.2631500° S; 19.8473694° I |
.svg)  Almaški kraj u Novom Sadu Almaški kraj u Novom Sadu na karti Srbije | |
| Vrsta spomenika | spomenik kulture |
| Vreme nastanka | HVIII vek |
| Tip kulturnog dobra | Nepokretno kulturno dobro |
| Stepen zaštite | Prostorno kulturno-istorijska celina |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Novog Sada |
| www | |
Almaški kraj u Novom Sadu je prostorno kulturno-istorijska celina koji je ujedno i najstarije sačuvani deo Novog Sada.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prema mađarskom istoričaru Melhioru Erdujheljiju stanovnici komorskog sela Almaš dolaze u Petrovaradinski šanac periodu od 1716 do 1718.[1] Područje na koje se naseljavaju bilo je močvarno, ispresecano barama i rukavcima. Almašani postaju graničari Podunavske vojne granice (1698-1746), ali nastavljaju i dalje da se bave i svojim prvobitnim zanimanjem: ratarstvom, povrtarstvom i stočarstvom i žive tradicionalnim životom srpskog sela. Prvobitne ulice, glavni potezi Almaškog kraja uočljivi su već na mapi grada iz 1745. godine, dok su ostale ulice, koje su bile uski prolazi na ostrvima između glavnih poteza, formirane tokom XIX veka. Na planu grada Novog Sada iz 1877. godine sagledive su do danas očuvane urbana matrica i parcelacija. Karakterističan je splet krivudavih i uskih ulica, različite i često promenljive širine, nastalih gradnjom kuća na suvim „gredama“ između vodenih tokova, bara i rukavaca. Najveći broj sačuvanih kuća pripada periodu druge polovine XIX i prvih decenija XX veka. Izgrađene su na mestu ranijih kuća ruralnog tipa na već utvrđenoj parceli, te su zbog toga osnove formirane pod nepravilnim uglom. Većina zauzima ceo ulični front, dok su krila postavljena po obodu parcele gradeći osnovu nepravilnog ćiriličnog slova G ili P, zavisno od toga da li ima jedno ili dva bočna dvorišna krila. To su pretežno parterne i visoko parterne kuće, različite veličine, kvaliteta i načina obrade. U organizacionom i konstruktivnom smislu gotovo da nema razlike između ovih kuća. Uvek su glavne ili gostinske sobe postavljene ka ulici, a kuhinja i pomoćne prostorije u dvorišnom krilu. Podrumske prostorije su najčešće zasvedene poluobličastim zidanim svodom. Veće i bogatije kuće zidane su opekom, a manje u gornjoj zoni često nabojem ili ćerpičem. Krovna konstrukcija je drvena, najčešće na dve vode, a krov pokriven biber crepom. U ovom kraju živelo je siromašnije stanovništvo, zbog čega je u njemu i mnogo skromnih kuća, niskih prizemnica, bez stilskih obeležja i pojedinačne arhitektonske vrednosti. Grupacija sličnih kuća, približnih gabarita, sa ponekim zanimljivim detaljima zidanih ograda, oluka, prozora, zabata ili bravarije zajedno sa onima značajnije arhitekture čine ambijent koji je kao vredan prisutan u svesti stanovnika. Slojevito graditeljsko nasleđe iz različitih perioda izgradnje (18, 19. i 20. vek) obeleženo je stilskim karakteristikama istorizma, secesije, modernizma, socijalističkog realizma i savremene arhitekture. Razvoj Novog Sada, kao značajnog privrednog središta nakon elibertacije 1748. godine, bio je preduslov i za promenu privrednog i društvenog konteksta Almaškog kraja. Duž Temerinske ulice, pored zelene pijace i ulične prodaje drvene građe i uglja, otvorene su brojne trgovačke, zanatske i ugostiteljske radnje. Mnoge ulice nosile su naziv prema zanatlijama koje su u njima imale svoje radnje. U Ulici Đorđa Rajkovića nastaju pogoni fabrike „Tekstil“ i niz fabrika, kao što su: livnica firme „Relić i Čolić“ i fabrika olovaka i penkala firme „Hamel i Vak“, u koju je posle Velikog rata smeštena proizvodnja četaka; pogon za farbanje svile kasnije formiranog Novosadskog tekstilnog kombinata; na drugoj strani ulice podignuta je kožara, jedina sačuvana stara privredna zgrada u srcu Almaškog kraja u kojoj su danas smešteni magacin i radionice Srpskog narodnog pozorišta.[2]
U Almaškom kraju, na Podbari ranije su pojedinačno utvrđena dva nepokretna kulturna dobra: Almaška crkva ili Crkva Sveta Tri Jerarha (rešenjem iz 1948. godine) i zgrada Matice srpske (rešenjem iz 1973. godine).[1]
Odluka o proglašenju za NKD[uredi | uredi izvor]
Odlukom Vlade Republike Srbije 05 broj 633-6504/2019 od 27. juna 2019. godine, Almaški kraj u Novom Sadu, je proglašeno za nepokretno kulturno dobro Srbije.[2]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b zavod (2019-07-05). „Almaški kraj utvrđen za kulturno dobro”. Zavod za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-11-16.
- ^ a b „Almaški kraj u Novom Sadu”. nasledje.gov.rs. Pristupljeno 2023-11-16.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- T. Zagoričnik, Prostorno kulturno-istorijska celina Almaški kraj u Novom Sadu, Glasnik Društva konzervatora Srbije 43 (2019), 121-126.
