Arhitektura secesije u Rigi

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Dobar primer arhitekture secesije u Rigi u njenoj kombinaciji racionalnosti i dekoracije je ova zgrada iz 1902. godine u ulici Smilšu br. 2 koju je izradio Konstantins Pekšens.[1]

Arhitektura secesije u Rigi obuhvata otprilike jednu trećinu svih zgrada u centru Rige, što glavni grad Letonije čini gradom sa najvećom koncentracijom secesijske arhitekture bilo gde u svetu. Izgrađena tokom perioda brzog ekonomskog rasta, većina zgrada u Rigi u stilu secesije datira između 1904. i 1914. godine. Stil je najčešće zastupljen u višespratnim stambenim zgradama. Stilski uticaji su proizašli ne samo iz današnje Austrije, Finske i Nemačke, a osnivanje arhitektonskog fakulteta u Rigi 1869. godine bilo je ključno za obezbeđivanje lokalnog kadra arhitekata. Ovo je uključivalo, ali nije bilo ograničeno na neke od prvih formalno obučenih etničkih letonskih arhitekata. Kao i na drugim mestima, pokret secesije u Rigi je bio vođen željom da se izrazi veća individualnost, lokalna privrženost i racionalnija vrsta arhitekture od one koja je dominirala tokom 19. veka. Stilski, secesija arhitektura Rige može se podeliti na četiri različite faze: eklektička, okomita (perpendikularna), nacionalna romantična i neoklasična.[2]

Pozadina[uredi | uredi izvor]

Krajem 19. veka, stari hanzeatski grad i morska luka Riga je bio važan grad u Ruskom carstvu koji je doživljavao period brzog ekonomskog, industrijskog i demografskog razvoja. Između 1897. i 1913. godine, grad je porastao za 88%, dostigavši 1914. godine populaciju od 530.000 stanovnika, što ga je činilo petim po veličini gradom u Ruskom carstvu i trećim po veličini u Baltičkom regionu.[3] Njegova stopa rasta tokom ovog perioda bila je najveća koju je grad ikada iskusio.[4]

Od sredine 19. veka, grad je počeo da se širi izvan srednjovekovne Rige, koja je nekada bila okružena kapijama i zidinama. One su srušene između 1857. i 1863. i zamenjene pojasom bulevara i vrtova.[5] Grad koji se širio je posedovao urbanu koherentnost, jer se razvijao duž mreže, prateći stroge građevinske propise (koje su, na primer, navodile da nijedna kuća ne može biti viša od šest spratova ili 21,3 m).[6] Između 1910. i 1913. svake godine se gradilo 300 do 500 novih zgrada, uglavnom u stilu secesije, i to većinom van starog grada.[4] Zgrade u stilu secesije su takođe građene u okviru starog grada, a u predgrađu Mežaparks izgrađene su i porodične kuće.[1][7] Prva zgrada u Rigi u stilu secesije, koju su projektovali arhitekti Alfred Ašenkampf i Maks Šervinski, završena 1899. godine, nalazi se u ulici Audeju br. 7 (Audēju iela) u srednjovekovnom delu grada,[8][1] ali većina arhitekture secesije u Rigi može se naći izvan centra grada.

Vlasnici, graditelji i arhitekte ovih kuća dolazili su iz različitih etničkih grupa: među njima su bili prvi Letonci koji su dobili formalnu obuku za arhitekte.[9] Arhitekte koje su radile tokom ovog perioda u Rigi uključivale su etničke Letonce (među najzastupljenijima su Eižens Laube, Konstantins Pekšens i Janis Alksnis), kao i arhitekte jevrejskog porekla (Mihail Ajzenštajn, Pol Mandelštam) i Baltički Nemci kao Bernhard Bilenštajn, Rudolf Donberg i Artur Medlinger).[10] U vreme kada je Letonija razvijala svoj nacionalni identitet, relativno mali broj ovih arhitekata su bili etnički Letonci čiji je prvi jezik bio letonski, ali su projektovali skoro 40% svih zgrada u Rigi izgrađenih u prvoj polovini 20. veka.[11] Sve veći broj vlasnika kuća su bili Letonci, a ne oni koji govore nemački ili ruski. Bez obzira na njihovu etničku pripadnost, većina arhitekata secesije Rige bili su lokalni stanovnici, iako su bili pod stilskim uticajem strane arhitekture, posebno iz Nemačke, Austrije i Finske.[1][12][13] Značajan razvoj predstavljalo je otvaranje Fakulteta arhitekture na Politehničkom institutu u Rigi (danas Tehnički univerzitet u Rigi) 1869. godine, što je pomoglo u obrazovanju nove generacije lokalnih arhitekata.[1]

Neke od ukrasnih detalja za ove građevine, kao što su skulpture, vitraži i peći od majolike, izrađivale su lokalne kompanije u Rigi. Lokalne kompanije za dekorativnu umetnost proizvodile su predmete i za svoje regionalno tržište i za Rusko carstvo, stižući do destinacija kao što su Talin i Sankt Peterburg.[14]

Danas arhitektura secesije čini jednu trećinu svih zgrada u centru Rige, što ga čini gradom sa najvećom koncentracijom takvih zgrada bilo gde u svetu.[15][16][17][18] Stil je najčešće zastupljen u višespratnim stambenim blokovima.[19]

Razvoj[uredi | uredi izvor]

Secesija se razvila iz eklekticizma i različitih revivalističkih stilova, ali je bio i reakcija na njih. Kao i drugde, razvoj recesije je bio vođen željom da se stvori individualistički stil koji bi manje zavisio od očiglednih istorijskih referenci, željom da se izraze lokalne osobine i tradicije, i kretanjem ka racionalnoj arhitekturi zasnovanoj na "poštenoj" upotrebi materijala i ornamenata koja dopunjuje konstruktivni raspored objekta.[20][21]

Stilski, arhitektura secesije Rige može se podeliti u četiri glavne kategorije: eklektična ili dekorativna; perpendikularna ili vertikalna; nacionalno romantična i neoklasična. Ove kategorizacije se ne isključuju uvek međusobno: mnoge zgrade su kombinacija više različitih stilova.[20][21]

Eklektična secesija[uredi | uredi izvor]

Najranije secesijske zgrade u Rigi, od oko 1905, bile su ove vrste. Zgrade ovog tipa jednostavno su usvojile nove oblike secesijske dekoracije umesto ranijih stilova, ali su učinile malo ili ništa da promene ranije koncepte strukture zgrada kao takvih. Eklektična secesija i dalje prikazuje ritmičke fasade i raskošnu dekoraciju, često direktno inspirisanu istorijskim stilovima ranije arhitekture. Nasuprot tome, zgrade koje su u suštini još uvek bile istoricističke povremeno su usvajale dekorativne elemente u stilu secesije. U ovom ranom obliku secesije, strani uticaj je bio prilično jak, posebno iz Nemačke, kao i uticaji savremenog simbolizma. Pred kraj perioda, cvetni i drugi elementi dekoracije inspirisani prirodom postali su popularni. Verovatno najpoznatije secesijske kuće u Rigi, niz kuća duž ulice Alberta (Albertova ulica), mnoge po dizajnu Mihaila Ajzenštajna, su ovog stila. Iako su glavna turistička atrakcija, one nisu reprezentativne za ogromnu većinu zgrada u stilu secesije u Rigi.[12][22]

Perpendikularna secesija[uredi | uredi izvor]

Eklekticizam je vremenom ustupio mesto racionalnijem stilu secesije u Rigi, koji su karakterisale naglašene vertikalne kompozicije fasada i geometrijski ornamenti integrisani u celokupnu arhitektonsku kompoziciju. Struktura zgrada je takođe prešla u suštinski moderan kvalitet gde eksterijer odražava raspored enterijera, a ne fasada bez ikakve racionalne veze sa strukturalnim rasporedom zgrade kao što je to bio slučaj ranije. Asimetrične fasade postale su sve češće. Više pažnje je posvećeno i izboru materijala, a dekor je više stilizovan. Nekoliko robnih kuća je izgrađeno u ovom stilu, a ponekad se naziva i "stil robne kuće" ili Warenhausstil na nemačkom. Otprilike trećina zgrada Rige u stilu secesije izgrađena je prema ovim idealima.[23][24] Centralno locirana višespratna zgrada u ulici Krišjanisa Valdemara broj 37, koju je projektovao Eižens Laube i koja je izgrađena 1912. godine, predstavlja reprezentativan, ali donekle kasniji primer ove faze u razvoju arhitekture secesije Rige.[25]

Nacionalna romantična secesija[uredi | uredi izvor]

Letonski nacionalni preporod koji je počeo u 19. veku pokrenuo je proces svesnog formulisanja specifičnog letonskog identiteta, kako politički tako i kulturno. Ovo, zajedno sa političkim razvojem (posebno Revolucijom iz 1905.), dovelo je do jače želje da se izrazi specifično letonski identitet takođe kroz umetnost i arhitekturu tokom ranog 20. veka. Nacionalni romantični stil se ponekad smatra arhitektonskim stilom sam po sebi, ali se u letonskom kontekstu često opisuje kao varijanta secesije. Bio je relativno kratkog veka i cvetao je između 1905. i 1911. godine. Određena količina uticaja došla je od finske arhitekture, ali kako je ideja bila da se razvije specifična letonska forma arhitekture, mnogi njeni aspekti su specifični za letonsku arhitekturu. To je stil koji karakteriše suzdržana dekoracija inspirisana lokalnom narodnom umetnošću, monumentalnim volumenima i upotrebom prirodnih građevinskih materijala. Raniji vijugavi oblici, tipični za veći deo arhitekture secesije, manje dominiraju, ali su i dalje prisutni u mnogim detaljima. Otprilike između jedne trećine i jedne četvrtine svake secesijske zgrade u Rigi izgrađeno je u ovom stilu. Vrhunski primer ovog stila, kao i arhitektonskog opusa plodnog riganskog arhitekte Eižensa Laubea, je zgrada u ulici Albert br. 11, izgrađena 1908.[26][23][27]

Neoklasična secesija[uredi | uredi izvor]

Poslednja faza razvoja arhitekture secesije u Rigi je i stil koji je najmanje zastupljen, takozvana neoklasična secesija. Može se tumačiti kao reakcija na ranije, visoko dekorativne forme arhitekture. Oslanjajući se na jezik klasične arhitekture koji je bio plodan stil u Ruskom carstvu tokom 19. veka (ali nije uobičajen u Rigi), ova prilično monumentalna varijanta secesije je korišćena kod nekoliko novih zgrada banaka. Međutim, čisto neoklasične zgrade iz ovog vremena su još uvek retke; često je pravljen klasični osnovni raspored kako bi se smestili detalji i ukrasi koji su čvrsto pripadali stilu pozne secesije. Tipično monumentalan primer takve zgrade je bivša komercijalna banka Rige (danas se u njoj nalazi radio Latvijas) na Kupolskom trgu (Doma laukums), preko puta Riške katedrale. Dizajnirao ga je Pol Mandelštam a sagrađena je 1913.[16]

Albertova ulica[uredi | uredi izvor]

Albertova ulica je ulica u centru Rige poznata po zgradama u stilu secesije.[28] Izgrađena je 1901. godine i nazvana je po biskupu Albertu, koji je osnovao Rigu 1201. godine.

Mnoge stambene zgrade duž ulice projektovao je arhitekta Mihail Ajzenštajn, koji je bio posebno aktivan u Rigi početkom dvadesetog veka. Konstantins Pekšens i Eižens Laube, nastavnik i njegov učenik, bili su istaknuti u projektovanju zgrada u ulici u isto vreme. Drugi autori zgrada u ulici Albert uključuju baltičke i baltičke nemačke arhitekte Pol Mandelštam, Herman Hilbig i Hajnrih Šel.

Od aprila 2009. u Pekšensovoj bivšoj rezidenciji na broju 12 nalazi se u Muzeju secesije u Rigi.[28] Jedan broj visokoškolskih ustanova nalazi se na ulici ili u blizini. Ambasade Belgije i Irske se takođe nalaze u ulici Alberta.

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Eklektična secesija: Zgrada u ulici Albert autora Mihaila Ajzenštajna. Iako popularna turistička destinacija, ova veoma dekorisana vrsta secesije nije tipična za Rigu.[29]
    Eklektična secesija: Zgrada u ulici Albert autora Mihaila Ajzenštajna. Iako popularna turistička destinacija, ova veoma dekorisana vrsta secesije nije tipična za Rigu.[29]
  • Perpendikularna secesija: Sadašnje Ministarstvo prosvete, izgrađeno 1911. godine od strane arhitekte E. Frizendorfa, ima takozvanu okomitu fasadu sa nekoliko skulptura Augusta Volca.[30]
    Perpendikularna secesija: Sadašnje Ministarstvo prosvete, izgrađeno 1911. godine od strane arhitekte E. Frizendorfa, ima takozvanu okomitu fasadu sa nekoliko skulptura Augusta Volca.[30]
  • Nacionalna romantična secesija: Detalj sa tipičnom nacionalnom romantičnom dekoracijom na kući koju je 1908. godine izgradio Konstantins Pekšens.[31]
    Nacionalna romantična secesija: Detalj sa tipičnom nacionalnom romantičnom dekoracijom na kući koju je 1908. godine izgradio Konstantins Pekšens.[31]
  • Neoklasična secesija: Mnoge zgrade izgrađene za banke u Rigi imale su neoklasične forme, kao što je ova, izgrađena 1913. godine po nacrtu Pola Mandelštama.[32]
    Neoklasična secesija: Mnoge zgrade izgrađene za banke u Rigi imale su neoklasične forme, kao što je ova, izgrađena 1913. godine po nacrtu Pola Mandelštama.[32]
  • Ulica Albert 8, 6, 4, 2a i 2
    Ulica Albert 8, 6, 4, 2a i 2

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d Krastins 2006, str. 400.
  2. ^ Ojārs Spārītis, Jānis Krastin̦š Architecture of Riga, Eight Hundred Years: Mirroring European Culture Publisher: Nacionalais Apgads (2005) 179 pages. ISBN 9984262219. . ISBN 978-9984262215.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  3. ^ Grosa 2003, str. 3.
  4. ^ a b Krastins 2006, str. 397.
  5. ^ Krastins 2014, str. 11.
  6. ^ Krastins & Strautmanis 2004, str. 10.
  7. ^ „Maps and Routes”. Riga Art Nouveau Centre. Pristupljeno 11. 3. 2016. 
  8. ^ Krastins 2014, str. 28.
  9. ^ Grosa 2003, str. 4.
  10. ^ Krastins 2006, str. 403.
  11. ^ Krastins 1996, str. 35.
  12. ^ a b Grosa 2003, str. 5.
  13. ^ Krastins 1996, str. 34.
  14. ^ Grosa 2003, str. 7.
  15. ^ Krastins 2006, str. 398.
  16. ^ a b Krastins & Strautmanis 2004, str. 14.
  17. ^ Krastins 1996, str. 30.
  18. ^ „Historic Centre of Riga”. UNESCO. Pristupljeno 11. 3. 2016. 
  19. ^ Krastins 1996, str. 33.
  20. ^ a b Grosa 2003, str. 3–7.
  21. ^ a b Krastins 2006, str. 400–410.
  22. ^ Krastins 2006, str. 400–402.
  23. ^ a b Grosa 2003, str. 6.
  24. ^ Krastins 2006, str. 402–405.
  25. ^ Krastins 2014, str. 159.
  26. ^ Krastins 2006, str. 405.
  27. ^ Krastins 2014, str. 111.
  28. ^ a b Davis, Jacquelyn (1. 11. 2016). „Riga Photography Biennial 2016”. Afterimage. 44 (3): 2—3. doi:10.1525/aft.2016.44.3.2. ProQuest 1851048416. 
  29. ^ Krastins 2006, str. 402.
  30. ^ Krastins & Strautmanis 2004, str. 58.
  31. ^ Krastins & Strautmanis 2004, str. 203.
  32. ^ Krastins & Strautmanis 2004, str. 51.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

  • Riga Jugendstila Centrs (Riga Art Nouveau Centre) – The centre is responsible for the Art Nouveau Museum in Riga and maintains a database of Art Nouveau buildings in the city.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Архитектура_сецесије_у_Риги&oldid=26814355”