Ben Džonson (književnik)

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Ben Džonson.
Ben Džonson
portret Bendžamina Džonsona iz 19. veka
Lični podaci
Puno imeBendžamin Džonson
Datum rođenja(1572-06-11)11. jun 1572.
Mesto rođenjaVestminster,  Kraljevstvo Engleska
Datum smrti6. avgust 1637.(1637-08-06) (65 god.)
Mesto smrtiVestminster,  Kraljevstvo Engleska
Književni rad
Najvažnija delaVolpone, ili lisica
Ljudi i ćudi
Episena, ili ćutljiva žena
Vartolomejski vašar
Sejan
Katilina
Građa, ili otkrića o ljudima i stvarima

Ben ili Bendžamin Džonson (engl. Ben Jonson; oko 11. juna 1572 — 6. avgust 1637) bio je engleski književnik i glumac. Bio je jedan od najpoznatijih dramatičara Šekspirovog doba. Pisao je komedije, poeme, tragedije sa klasičnim motivima i liriku. Autor je čuvene komedije Valpone. ili lisica, koja se smatra jednom od najboljih satiričnih komedija iz vremena renesansne književnosti.[1]

Džonson je u komedijama realistički prikazivao ljudsku prirodu, strasti i nastranosti čoveka. Njegova najpoznatija dela su: komedije Volpone, ili lisica, Ljudi i ćudi, Episena, ili ćutljiva žena, Vartolomejski vašar, tragedije Sejan, Katilina, proza Građa, ili otkrića o ljudima i stvarima.[2]

On je prvi, oko 1600. godine, upotrebio reč palindrom, reč koja ima određeno značenje bilo da se čita unapred, bilo unazad.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Ben Džonson je rođen u svešteničkoj porodici, ali njegov otac je umro pre nego što se Ben rodio. Pohađao je školu u Vestminsteru kod velikog klasičnog naučnika Vilijama Kemdena i radio je u zidarskoj prodavnici svog očuha. Pošto se nije zadovoljio time, otišao je u vojsku i služio u Flandriji i oko 1592. se vratio nazad u Englesku. 1594. godine se venčao sa Anom Levis.

Oko 1597. se pridružio pozorišnoj kompaniji filip Henslov (Philip Henslowe) u Londonu kao glumac i dramski pisac. Ubrzo je bio zatvoren zbog učešća u satiri Ostrvo pasa (The Isle of Dogs), usmerene protiv vlasti. Naredne godine je ubio kolegu glumca Gabrijela Spensera u duelu. Ponovo je bio priveden u zatvor, ali je sad i osuđen na vešala. U zatvoru je postao vernik Rimokatoličke crkve i na osnovu molbe sveštenika, oslobođen je smrtne kazne. Pušten je na slobodu, ali mu je sva imovina bila zaplenjena. Oko deceniju kasnije 1610. godine, ponovo se vratio Anglicizmu.[3]

Stenli Vels, autor knjige Šekspir i družina, Bena Džonsona svrstava u tipične predstavnike zlatne dramatičarske epohe, pored Kristofa Marloa, Tomasa Dekera, Tomasa Midltona i Džona Flečera. Džonsona pominje kao jednog od najpopularnijeg dramskog pisca tog vremena i za njega kaže:

Ben Džonson je bio najagresivnija svojeglava, najuobraženija, najprgavija, najbučnija ja najhvalisavija književna i pozorišna ličnost svog vremena. Takođe je bio najoštriji satiričar, genijalni lirski pesnik, pisac velikih mada neujednačenih dostignuća, najbolji pisac dvorskih maski, samouki čovek koji je uspeo da od zidarskog šegrta postane odličan poznavalac klasične umetnosti i, u svoje vreme, možda najuspešniji zagovornik ideje o značaju umetnika kao kritičara društva.[4]

Džonsonova druga autorska predstava, komedija, Svaki čovek u svom humoru, prikazana je 1598. godine, a jedan od glumaca je bio i Vilijam Šekspir. Ova predstava mu je donela slavu, pogotovo zato što su tada humoristične komedije bile vrlo popularne. Njegova sledeća predstava koju je napisao godinu dana kasnije, Svaki čovek izvan svog humora, bila je manje uspešna.

Ben Džonson je tokom celog života bio temperamentan, a priznanje njegovog superiornog talenta izazvalo je „rat među pozorištima“ nakon što je on u komediji Stihoklepac 1601. godine satirično predstavio ostale pisce iz tog doba, prvenstveno Tomasa Dekera i Džona Marstona. Njih dvojica su zauzvrat iste godine napisali delo Satiromatriks usmereno protiv Bena. Međutim, sva trojica su se izmirila, a 1604. godine su i stvarali zajedno, pa su tako nastale drame Kraljeva zabava od strane Džonsona i Dekera, a Istočni Ho u autorstvu Džonsona, Marstona i Čapmana.[3]

Od 1605. godine, Džonson je počeo da piše liriku. Lirska dela koja je stvarao bila su namenjena za dvorsku zabavu. Dela kao što su Maska crnila (1605), Maska sova (1608), Maska lepote (1608), Maska kraljica (1609) istakla su ga kao najboljeg pisca lirske poezije Jakobinske ere. U ovom periodu sarađivao je sa Indigo Džonsom, priznatom engleskom arhitekti i dizajneru predstava.

Džonson je najveću reputaciju stekao na komedijama napisanim između 1605. i 1614. godine, kao što su: Volpone, ili lisica (1607), Episena, ili ćutljiva žena (1609), Alhemičar (1610) i Vartolomejski vašar (1614). Kada je 1616. godine objavio Radove, imenovan je za pesnika laureata i iste godine nagrađen znatnom penzijom.

Umro je 6. avgusta 1637, a sahranjen je u Vestminsterskoj opatiji pod običnom pločom na kojoj su kasnije urezane reči: "O, retki Bene Džonsone!"

2011. godine je snimljen film Anonimus od režisera Orlanda Emeriha i scenariste Džona Orlofa. Film se bavi temom ko će naslediti kraljicu Elizabetu na prestolu, ali i Šekspirom kao javnom ličnosti tog doba, i Bena Džonsona, kao pisca iz senke.[5]

Stvaralaštvo[uredi | uredi izvor]

  • Radovi (Works), 1616.

Komedije:

  • Svaki čovek u svom humoru (Every Man in His Humour) 1598.
  • Svaki čovek izvan svog humora ( Every Man Out of His Humour) 1599.
  • Svaki čovek izvan svog humora i Sintijina pijančenja ( Every Man Out of His Humour and Cynthia's Revels) 1600.
  • Stihoklepac (The Poetaster) 1601.
  • Kraljeva zabava (The King's Entertainment) 1604. (zajedno sa Tomasom Dekerom)
  • Istočni Ho (Eastward Ho) 1604. (zajedno sa Džonom Marstonom i Džordžom Čapmanom)
  • Volpone, ili lisica (Volpone, or The Fox) 1607.
  • Episena, ili ćutljiva žena (Epicoene: or, The Silent Woman), 1609.
  • Alhemičar (The Alchemist), 1610.
  • Vartolomejski vašar (Bartholomew Fair), 1614.
  • Đavo je guzica (The Devil is an Ass), 1616.
  • Sortirane vesti (The Staple of News), 1625.
  • Nova gostionica (The New Inn), 1629.
  • Bajka o kadi (A Tale of a Tub), 1633.

Tragedije:

  • Sejanus, njegov pad (Sejanus, His Fall), 1603.

Lirska dela:

  • Maska crnila (Masque of Blacknesse), 1605.
  • Maska sova (The Masque of Owles), 1608.
  • Maska lepote (Masque Beauty), 1608.
  • Maska kraljica (Masque of Queens), 1609.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Na današnji dan, 6. avgust; B92, Pristupljeno: 4.4.2014.
  2. ^ Na današnji dan 6. avgust, Belle Amie Portal[mrtva veza], Pristupljeno: 4.4.2014.
  3. ^ a b Život Bena Džonsona (1572—1637), Luminarium[mrtva veza], Pristupljeno: 4.4.2014.
  4. ^ Šekspir za sva vremena, Milana Kralj, Pristupljeno: 4.4.2014.
  5. ^ Anonimus; Sinopsis, filmovanje.com Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. april 2014), Pristupljeno: 4.4.2014.
Ben Džonson na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бен_Џонсон_(књижевник)&oldid=26821831”