Bestijarij

Bazilisk, detalj iz Aberdinskog bestiarijuma

Bestijarij (lat. bestiarius – „onaj koji se bavi ili se bori sa divljim životinjama”), knjiga sa pričama o životinjama, vrsta popularnog srednjovekovnog izdanja, često sa slikama životinja (franc. bestiarie illustré – „ilustrovani bestijarij”). Iako su nastali još u antičko doba, bestijariji su postali popularni u srednjem veku i opisivali su različite zveri, ptice pa čak i stene. Bestijariji su opisivali kako stvarne, tako i različite mitske životinje. Opis životinje i njen crtež su često pratile i moralne poruke.

Istorija

Prvi bestijarij u obliku koji je kasnije postao popularan, bio je zbornik sa opisima životinja iz Aleksandrije ili Sirije, Fiziolog (grč. Φυσιολόγος) iz 2. ili 4. veka, nepoznatog grčkog autora. Ovo anonimno delo uz opise životinja, stvarnih i izmišljenih, kao feniks i jednorog, daje alegorijska hrišćanska tumačenja. Sem životinja tu su i opisi i tumačenja biljki i kamenja, pa je Fiziolog osnova tadašnje hrišćanske simbolike prirode. Njegov prevod na latinski, a kasnije i druge nacionalne evropske jezike, imao je ogroman uticaj na celokupnu srednjovekovnu književnost. U srpskoj srednjovekovnoj književnosti preveden je kao Slovo o hodećim i letećim stvorenjima. Bestijariji su, kao i sva književnost sa životinjskom tematikom, izrazito moralizatorski obojeni, ali su elementi fantastike i alegoreze od njih načinili prave priručnike heraldike i astrologije, a imali su vrlo velik uticaj na srednjovekovnu umetnost i umetnike. U prošlom veku ovakav tip zbornika obnovio je Borhes: Priručnik fantastične zoologije (1967).

Fiziolog je skup antičkih saznanja o raznim životinjama i u sebi sadrži saznanja i verovanja o životinjama koje su zapisivali različiti starogrčki autori (uključujući dela Herodota, Plinija Starijeg, Solinija i Aristotelovo delo Historia Animalium). Na osnovu Fiziologa sveti Isidor Seviljski i Ambrozije Milanski su napisali bestijarije koje su proširili religioznim porukama, citatima iz Svetog Pisma i Starog zaveta. Oni su, kao i kasniji autori, menjali postojeće delo, dodajući uglavnom moralne pouke, bez interesa za proširivanjem detalja o stvarnim osobinama životinja. Tokom srednjeg veka su zapisi o ovim životinjama, iako često potpuno izmišljeni, smatrani verodostojnim. Međutim neka zapažanja iz bestijarija kao što su npr. seobe ptica su neki kasniji naučnici odbacili, da bi se ponovo otkrila u modernoj naučnoj eri. Srednjovekovni bestijariji, iako dela različitih autora su po životinjama koje opisuju i po sadržajima bili veoma slični.

Posebno su bili popularni tokom 12. veka u Francuskoj i Engleskoj. Do danas je sačuvano oko 50 različitih bestijarija, a jedan od najpoznatijih je Aberdinski bestijarij. Dva oslikana srednjovekovna psaltira takođe sadrže cikluse iz bestijarija. Leonardo da Vinči je takođe autor jedne verzije bestijarija.

Literatura

• Benton, Janetta Rebold. (1992) The Medieval Menagerie: Animals in the Art of the Middle Ages.
• Clark, Willene B. and Meradith T. McMunn. (1989) The Bestiary and its Legacy.
• George, Wilma and Brunsdon Yapp. (1991) The Naming of the Beasts: Natural History in the Medieval Bestiary.
• Grout, James. "The Medieval Bestiary" (part of the Encyclopædia Romana)
• Hassig, Debra, ed. (1999) The Mark of the Beast: The Medieval Bestiary in Art, Life, and Literature.
• Tri­fu­no­vić, ­Đ.­ (1973)­ Fi­zi­o­log:­ slo­vo­ o ­ho­deć­im­ i ­le­te­ćim­ stvo­renj­ima. Požarevac:­ Knji­žev­ni­ ča­sop­is­ Bran­i­čev­o.
• Nikolić, Jovana (2020). „Symbolism and imagination of the medieval period: The lady and the unicorn in the works of Gustave Moreau”. Kultura (168): 51—68. S2CID 234978115. doi:10.5937/kultura2068051N. 

Spoljašnje veze

• The Bestiary: The Book of Beasts,
• The Medieval Bestiary online, edited by David Badke.
• The Bestiaire of Philippe de Thaon at the National Library of Denmark.
• The Bestiary of Anne Walshe at the National Library of Denmark.
• The Aberdeen Bestiary at the University of Aberdeen.