Pređi na sadržaj

Bitka na Belasici

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Bitka na Belasici
Deo Vizantijsko-bugarskih ratova i ustanka komitopula

Smrt Samuila iz Vatikanskog rukopisa (14. vek)
Vreme29. jul 1014.
Mesto
planina Belasica
Ishod odlučujuća vizantijska pobeda
Sukobljene strane
Samuilovo carstvo Vizantijsko carstvo
Komandanti i vođe
Samuilo
Gavrilo Radomir		 Vasilije II
Nićifor Ksifija
Jačina
oko 20.000[1] nepoznato
Žrtve i gubici
najmanje 15.000[2] laki

Bitka na Belasici odigrala se 29. jula 1014. godine između Vizantijskog i Bugarskog carstva. Deo je vizantijsko-bugarskih ratova, a završena je odlučnom pobedom Vizantije. Bitku opisuju vizantijski hroničari Jovan Skilica i Kekavmen.

Bugari su, na čelu sa Samuilom, podigli su ustanak 976. godine protiv Vizantijske vlasti. Tada je na vlasti bio Vasilije II koji je vladao od 976. do 1025. godine. Pobeda Vizantije naterala je Samuila da pobegne. Kada mu je Vasilije zarobio njegovu vojsku (15.000 vojnika) svima je povadio oči, a svakom stotom izvadio je samo po jedno oko da bi mogli da ih vode. Kada ih je Samuilo video, umro je na mestu. Tada su Vasilija prozvali Bugaroubica.

Pozadina

[uredi | uredi izvor]

Vizantijsko-bugarski sukobi datiraju iz 7. veka, kada su Bugari, pod kanom Asparuhom, uspostavili državu duž reke Dunav, u jednoj od provincija Vizantijskog carstva. Kao rezultat toga, bugarska država primorana je da vodi niz ratova sa Vizantijom kako bi obezbedila svoje postojanje[3].

Godine 968. Bugarska je napadnuta sa severa od strane kijevskog kneza Svjatoslava[4]. Do tog vremena, Bugarsko carstvo, koje je nekada ugrožavalo postojanje Vizantije pod vladavinom cara Simeona, izgubilo je najveći deo svoje nekadašnje moći[5]. Tokom ovog sukoba, Grci, koji su takođe bili u ratu sa Bugarima, osvajaju bugarsku prestonicu Preslav 971. godine. Ovaj rat rezultirao je time da je bugarski car Boris II prisiljen u Carigradu da se odrekne carske titule koju je poneo njegov deda Simeon, a veliki delovi Istočne Bugarske padaju pod vizantijsku vlast[6]. Tom prilikom osnovan je i Katepanat Ras na prostorima Srbije. Vizantinci su verovali da je to značilo kraj nezavisne Bugarske, ali su zapadne bugarske zemlje i dalje ostale van njihove kontrole. Otpor na ovim prostorima predvodili su Komitopuli, braća David, Mojsije, Aron i Samuilo, sinovi komesa Nikole[7][8].

Kada je vizantijski car Vasilije II 976. godine došao na presto, glavni cilj bio mu je slamanje bugarskog otpora. Suprotstavili su mu se Bugari na zapadnim delovima nekadašnjeg Carstva, predvođeni Samuilom. Prva kampanja Vasilija II bila je neuspešna. Car se jedva spasao pogibije kada su Bugari 986. godine uništili vizantijsku vojsku u bici kod Trajanovih vrata[9]. Tokom narednih petnaest godina, dok je Vasilije bio preokupiran pobunama u sopstvenoj državi i pretnjom Fatimida sa istoka, Samuilo je povratio većinu bugarskih teritorija i preneo borbe na neprijateljsku teritoriju. Međutim, njegova invazija na južnu Grčku, tokom koje je dopro do Korinta, dovela je do velikog poraza u bici na Sprehiju 996. godine. Sledeća faza rata otpočela je 1000. godine, kada je Vasilije, nakon što je osigurao svoje pozicije na istoku, pokrenuo niz napada na Bugare. On je uspeo da povrati Meziju, a 1003. godine njegove snage zauzele su Vidin. Sledeće godine, Vasilije je naneo težak poraz Samuilu u bici kod Skoplja. Do 1005. godine Vasilije je povratio kontrolu nad Tesalijom i delovima južne Makedonije. Tokom narednih nekoliko godina Bugari prelaze u ofanzivu, ali ne uspevaju da postignu značajniji uspeh niti da isteraju Grke sa teritorija koje su osvojili. Kontranapad iz 1009. godine nije uspeo; Bugari su poraženi kod Krete[10][11]. Jovan Skilica beleži da je "Vasilije nastavljao sa napadima svake godine i tako oslabio Bugarsku"[12][13]. Rat je kulminirao 1014. godine kada je Samuilo odlučio da zaustavi vizantijsku vojsku pre nego što ona prodre u srce bugarske države.

Pred bitku

[uredi | uredi izvor]
Bugarska u periodu ustanka Komitopula (976–1918)

Samuilo je znao da će vizantijska vojska morati da prođe kroz niz planinskih prelaza, te je zbog toga preduzeo mere da ih zakrči. Bugari su izgradili jarke duž granice i utvrdili mnoge doline i prolaze sa zidinama i kulama, posebno prolaz Kleidion (Ključ) na reci Strumi, kroz koji je Vasilije morao proći. Samuilo je snažno utvrdio i severne padine planine Belasice, južno i istočno od svog dvora u Strumici[14]. Široka dolina reke Strumice bila je pogodno mesto za napad i koristile su je vizantijske snage u tu svrhu i tokom prethodnih godina. Bugari su ostavili jake snage kako bi obezbedili prolaz. Pored toga, bugarski vladar izabrao je Strumicu za odbrambenu bazu jer se taj prostor nalazio na putu do Soluna koji je vodio preko Ohrida[15].

Samuilova odluka da se suoči sa Vasilijem i glavninom njegove vojske u Kleidionu nije bila podstaknuta samo stalnim porazima i invazijama koje su devastirale njegovu državu, već i zabrinutošću zbog gubitka autoriteta među plemstvom, koje je bilo veoma oslabljeno usled vizantijskih kampanja. Na primer, 1005. godine guverner važne jadranske luke Drač predao je grad Vasiliju[16]. Da bi se suočio sa Grcima, Samuilo je okupio veliku vojsku (po nekim tvrdnjama, čak 45.000 ljudi)[17]. Vasilije se takođe dobro pripremio okupljajući veliku vojsku na čije čelo je postavio najiskusnije komandante. Tu je bio i guverner Filipopolja (Plovdiva), Nićifor Ksifija, koji je 1001. godine zauzeo bugarske prestonice Plisku i Preslav.

Bitka

[uredi | uredi izvor]
Manasijeva hronika: Vizantinci pobeđuju Bugare na Belasici (gore). Samuilova smrt (dole).

Vizantijska vojska kretala se iz Carigrada ka Komotini, Drami i Seru i stigla do klanca Rupel na reci Strumi. Odatle je vojska ušla u dolinu Strumice i stigla u okolinu sela Ključ gde se reka savijala i približavala Belasici i Ozgraždenu. Tamo je vojsku zaustavio veliki drveni zid koga su branili bugarski vojnici. Vizantinci su odmah napravili palisadu, ali su bili teško odbijeni sa velikim žrtvama[18][19].

Kao odgovor na to, Samuilo je poslao veliku vojsku, pod komandom jednog od svojih najsposobnijih vojskovođa, Nestoricom, da napadne Grke južno i skrene pažnju Vasilija od opsade Ključa[20]. Bugari pod Nestoricom stigli su pred zidine Soluna, ali su vizantijske trupe, pod komandom Teofilakta Votanijata, stratega Soluna i njegovim sinom Mihailom, uspele da se probiju izvan gradskih zidina u krvavoj bici. Teofilakt je zarobio mnoge vojnike i veliku količinu vojne opreme i krenuo ka severu da pomogne svom caru[21][22].

Prvi pokušaj Vasilija II da probije blokadu prolaza završen je neuspešno. Njegova vojska zaustavljena je u prolazu dolinom od strane 15 do 20.000 bugara[23]. Uprkos teškoćama, Vasilije nije odustao od napada. Naredio je svom generalu, Nićiforu Ksifiji, da manevriše sa trupama oko visoke planine Belasice i okruži ih, dok je sam nastavljao da napada zid i tako im odvlači pažnju[24]. Ksifija je poslao svoje trupe strmom stazom koja ih je odvela u pozadinu neprijatelja[25]. Ksifija je 29. jula napao stražare, razbio ih i prisilio na predaju. Bugari su napustili odbranu prolaza kako bi se suočili sa Ksifijinim snagama. To je omogućilo Vasilijev proboj fronta i uništenje drvenog zida[21][26].

U bici je ubijeno na hiljade bugarskih vojnika. Ostatak je očajnički pokušao pobeći na zapad. Samuilo i njegov sin Gavrilo Radomir odmah su krenuli na istok iz svog štaba u tvrđavi Strumici, kako bi pomogli svojoj vojsci, ali su u očajničkim borbama u blizini sela Mokrijevo (današnja Makedonija), bili preplavljeni neprijateljskim snagama koje su brzo napredovale[27]. Mnogi Bugari ubijeni su u Mokrijevu, a mnogi su i zarobljeni[28]. Sam Samuilo jedva je pobegao, i to samo zahvaljujući hrabrosti svoga sina Gavrila Radomira koji je posadio oca na svog konja i poslao ga u Prilep[29]. Iz Prilepa, Samuilo se vratio u Prespu, dok je Gavrilo Radomir krenuo prema Strumici kako bi nastavio borbu[30].

Nakon bitke

[uredi | uredi izvor]

Nakon pobede kod Belasice, Vasilije II je krenuo prema Strumici, koja je bila ključna za držanje cele Vardarske doline. Na putu do tvrđave, Vizantinci su zauzeli tvrđavu Macukion, istočno od Strumice[31]. Vizantijski car je takođe poslao vojsku pod Votanijatom da opkoli Strumicu i uništi sve bedeme na jugu i očisti prolaz do Soluna. Sa ostatkom trupa, Vasilije je opkolio grad. Bugari su dozvolili Votanijatu da uništi tvrđave, ali su on i njegova vojska u zasedi u uskoj dolini razbijeni. U bici koja je usledila Votanijat je potpuno poražen, a i sam je izgubio život. Ubio ga je lično Gavrilo Radomir, sin bugarskog cara, svojim kopljem[32][33]. Kao rezultat ovog poraza, Vasilije napušta opsadu Strumice i povlači se. Po rečima kubikularija Sergija, po povratku su Grci zauzeli Melnik primoravajući njegove branitelje da se predaju[34]. Bio je to još jedan težak udarac za Bugare jer je grad čuvao glavni put ka Sofiji sa juga.

Zarobljenici

[uredi | uredi izvor]
Bitka na Belasici.
Vidi još: Bitka kod Strumice

Jovan Skilica beleži da je Vasilije II potpuno uništio bugarsku vojsku i zarobio 15.000 vojnika, dok ih je prema Kekavmenu bilo 14.000. Međutim, savremeni istoričari, poput Vasila Zlatarskog, tvrde da su ove brojke preterane. Bugarski prevod Manasijeve hronike iz 14. veka broji 8000 zarobljenika. Vasilije je podelio zarobljenike u grupe od po 100 ljudi. U svakoj je potpuno oslepeo 99 vojnika, dok je ostavio po jednog zarobljenika sa jednim okom, kako bi druge mogao voditi kućama[35]. Ovaj čin bio je osveta za smrt Votanijata, Vasilijevog omiljenog generala i savetnika[36]. Zbog ovog čina Vasilije II dobio je svoj nadimak "Bugaroubica" (grčki: λουλγαροκτονος). Samuilo je umro od srčanog udara, 6. oktobra 1014. godine, navodno kada je video svoju oslepljenu vojsku[37].

Posledice

[uredi | uredi izvor]
Jugoistočna Evropa oko 1000. godine, kada je Bugarska takođe bila u rukama Vizantinaca.

Pogibija Votanijata i još četiri godine koliko je rat trajao pokazale su da vizantijski uspeh na Belasici nije bio potpun[38]. Neki savremeni istoričari sumnjaju u reči Kekavmena i Skilice da su Vizantinci odneli toliko ubedljivu pobedu[39]. Drugi naglašavaju da je smrt cara Samuila dva meseca nakon bitke bila daleko kobnija po Bugarsku od poraza u bici na Belasici[40]. Njegovi naslednici, Gavrilo Radomir i Jovan Vladislav, nisu bili u stanju da se efikasno odupru napadima Vasilija, te je Samuilovo carstvo definitivno poraženo 1018. godine. Te godine je Jovan Vladislav poginuo u bici kod Drača[41], a Bugarska postala provincija Vizantijskog carstva, što će ostati sve do podizanja ustanka pod vođstvom braće Asena 1185. godine.

Rezultat bitke kod Belasice jeste raspad bugarske vojske, od koga se Bugarska nije mogla obnoviti. Bitka je uticala i na Srbe i Hrvate, koji su takođe 1018. godine bili prisiljeni da prihvate vrhovnu vlast vizantijskog cara[42][43][44]. Granice Vizantijskog carstva ponovo su bile na Dunavu, prvi put od 7. veka, što je omogućilo Vizantiji da kontroliše celo Balkansko poluostrvo od Dunava do Peloponeza i od Jadranskog do Crnog mora[45].

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ VIINJ, str. 111
  2. ^ viinj, 104-107
  3. ^ Mutafchiev, Book about the Bulgarians, p. 59
  4. ^ Gyuzelev, Short History of Bulgaria, p. 68
  5. ^ Bozhilov, Tsar Simeon the Great, pp. 115–116, 124–126, 137–144
  6. ^ Pirivatrich, The State of Samuel, pp. 58–59
  7. ^ Ioannes Scylitzes, Historia, in "Selected sources" Vol. II, p. 64
  8. ^ Pirivatrich, The State of Samuel, pp. 94–95
  9. ^ Angelov / Cholpanov, Bulgarian Military History in the Middle Ages (10th–15th centuries), pp. 39–41, 43–44
  10. ^ Gyuzelev, Short History of Bulgaria, p. 71
  11. ^ Nikolov, Centralism and regionalism in early Medieval Bulgaria (end of the 7th – beginning of the 11th centuries) p. 130
  12. ^ Ioannes Scylitzes, Historia, in "Selected sources" Vol. II, pp. 65–66
  13. ^ Pirivatrich, The State of Samuel, pp. 135–136
  14. ^ Ioannes Scylitzes, Historia, II, p. 45
  15. ^ Zlatarski, History of Bulgaria in the Middle Ages, Vol. I, Part 2, pp. 731–732, 736
  16. ^ Ostrogorski, Istorija Vizantije, pp. 404–405
  17. ^ Nikolov, Centralism and Regionalism in Early Medieval Bulgaria , p. 131. G. Vizantijski hroničar Georgije Monah pominje čak 350.000 ljudi, što je svakako preterano. Bilo ih je oko deset puta manje.
  18. ^ Ioannes Scylitzes, Historia, II, p. 457
  19. ^ Zonaras, ibid., IV, p. 121
  20. ^ Nikolov, Centralism and Regionalism in Early Medieval Bulgaria, p. 146
  21. ^ a b Ioannes Scylitzes, Historia, "Selected sources", Vol. II, p. 66
  22. ^ Zlatarski, History of Bulgaria in the Middle Ages, Vol. I, Part 2, pp. 732–734
  23. ^ Ioannes Scylitzes, Historia, p. 457
  24. ^ Cedrin, ibid., pp. 457–458
  25. ^ Cedrin, ibid., p. 458
  26. ^ Zlatarski, History of Bulgaria in the Middle Ages, Vol. I, Part 2, pp. 734–736
  27. ^ Angelov / Cholpanov, Bulgarian Military History in the Middle Ages (10th–15th centuries), p. 55
  28. ^ Grčki izvori za istoriju Bugarske, Vol. VI, s. 284
  29. ^ Ioannes Scylitzes, Historia, p. 458
  30. ^ Zonaras, ibid., p. 121
  31. ^ Ioannes Scylitzes, Historia, p. 459
  32. ^ Zlatarski, History of Bulgaria in the Middle Ages, Vol. I, Part 2, p. 738
  33. ^ Angelov / Cholpanov, Bulgarian Military History in the Middle Ages (10th–15th centuries), pp. 55–56
  34. ^ Ioannes Scylitzes, Historia, r. 460
  35. ^ Ioannes Scylitzes, Historia, r. 458
  36. ^ Gyuzelev, Short History of Bulgaria, p. 74
  37. ^ Runciman, A History of the First Bulgarian Empire, p. 242
  38. ^ Holmes, Catherine, Basil II (A.D. 976–1025)
  39. ^ Stephenson, P., The Legend of Basil the Bulgar-Slayer. . Cambridge University Press. 2003. . ISBN 978-0-521-81530-7. str. 4.
  40. ^ Zlatarski, History of Bulgaria in the Middle Ages, Vol. I, Part 2, pp. 740–741
  41. ^ Runciman, A History of the First Bulgarian Empire, p. 248
  42. ^ Nikolov, Centralism and Regionalism in Early Medieval Bulgaria, pp. 130–131, 143
  43. ^ Stephenson, P., The Balkan Frontier in the Year 1000, pp. 123–124 (v: Magdalino, P., Byzantium in the Year 1000. . BRILL. 2003. ISBN 978-90-04-12097-6. ); Ostrogorsky, History of Byzantium, p. 408; Mutafchiev, Lecture notes on Byzantine history, Vol. ІІ, p. 280; Ćirković, Sima, Doseljavanje slovena i dukljanska država
  44. ^ Matanov, Hristo, The Medieval Balkans. Historical Essays (Средновековните Балкани. Исторически очерци), in Bulgarian, Paradigma Publishers, Sofia. 2002. ISBN 978-954-9536-61-4. str. 150.
  45. ^ Vasiliev, A., History of the Byzantine empire, 6. The Macedonian epoch (867–1081), Relations of the Byzantine Empire with the Bulgarians and Magyars, (in Russian: Vasilьev, A. A., "Istoriя Vizantiйskoй imperii", tom 1, Vzaimootnošeniя Vizantiйskoй imperii s bolgarami i madьяrami.)

Literatura

[uredi | uredi izvor]
  • Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, tom 3, Naučno delo, Beograd. 1966.
  • Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
  • John Skylitzes, Synopsis Historion Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. јул 2001), translated by Paul Stephenson.
  • Treadgold, Warren T. (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-2630-6. 
  • Mutafchiev, Petar, Book about the Bulgarians (Kniga za balgarite, Книга за българите), in Bulgarian, Bulgarian Academy of Sciences Publishing House, Sofia. 1992. ISBN 978-954-430-128-6.
  • Mutafchiev, Petar, Lecture notes on Byzantine history (Lektsii po istoria na Vizantia, Lekcii po istoriя na Vizantiя),in Bulgarian, Vol. II, Anubis Publishers, Sofia. 1995. ISBN 978-954-426-063-7. (t. 2)
  • Gyuzelev, Vasil, Bulgaria from the second quarter of the 10th century to the beginning of the 11th century, (Balgaria ot vtorata chetvart na X do nachaloto na XI vek, Bъlgariя ot vtorata četvъrt na H do načaloto na HІ vek), in Bulgarian, In: Dimitrov, Ilcho (Ed.), Short History of Bulgaria (Kratka istoria na Balgaria, Kratka istoriя na Bъlgariя), in Bulgarian, Science and Arts Publishers, Sofia 1983
  • Bozhilov, Ivan, Tsar Simeon the Great (893–927): The Golden Century of Medieval Bulgaria (Tsar Simeon Veliki (893–927): Zlatniyat vek na Srednovekovna Balgaria, Car Simeon Veliki (893–927): Zlatniяt vek na Srednovekovna Bъlgariя), in Bulgarian, Fatherland Front Publishers, Sofia 1983
  • Pirivatrich, Sardzan, The State of Samuel. Territory and Characteristics (Samuilovata darzhava. Obhvat i harakter, Samuilovata dъržava. Obhvat i harakter), AGATA-A Publishing Group, Sofia. 2000. ISBN 978-954-540-020-9.
  • Selected sources of Bulgarian history (Podbrani izvori na balgarskata istoria, Podbrani izvori za bъlgarskata istoriя), Vol. II: Bulgarian States and Bulgarians in the Middle Ages (Balgarskite darzhavi i balgarite prez Srednovekovieto, Bъlgarskite dъržavi i bъlgarite prez Srednovekovieto), TANGRA TanNakRA IK Publishers, in Bulgarian, Sofia. 2004. ISBN 978-954-9942-40-8.
  • Angelov, Dimitar, and Boris Cholpanov, Bulgarian Military History in the Middle Ages (10th–15th centuries) (Balgarska voenna istoria prez srednovekovieto (X-XV vek), Bъlgarska voenna istoriя prez srednovekovieto (H-XV vek), in Bulgarian, Bulgarian Academy of Sciences Publishers, Sofia. 1994. ISBN 978-954-430-200-9.
  • Nikolov, Georgi (2005). Centralism and regionalism in early Medieval Bulgaria (end of the 7th – beginning of the 11th centuries) (Tsentralizam i regionalizam v rannosrednowekovna Balgariya (kraya na VII — nachaloto na XI vek), Centralizъm i regionalizъm v rannosrednovekovna Bъlgariя (kraя na VII — načaloto na XI vek) (na jeziku: Bulgarian). Sofia: Academic Press Marin Drinov. ISBN 978-954-430-787-5. 
  • Zlatarski, Vasil (1994) [1927]. Istoriя na bъlgarskata dъržava prez srednite vekove. Tom I. Istoriя na Pъrvoto bъlgarsko carstvo, Čast II. Ot slavяnizaciяta na dъržavata do padaneto na Pъrvoto carstvo (852—1018) [History of Bulgaria in the Middle Ages. Vol. 1. History of the First Bulgarian Empire, Part 2. From the Slavicization of the state to the fall of the First Empire (852—1018)]. Sofia: Marin Drinov Academic Publishers. ISBN 978-954-430-299-3. 
  • Pavlov, Plamen, The Sunset of the First Bulgarian Kingdom (1015–1018) (Zalezat na Parvoto balgarsko tsarstvo (1015–1018), Zalezъt na Pъrvoto bъlgarsko carstvo (1015–1018)), in Bulgarian, Marin Drinov Academic Publishers, Sofia. 1999. ISBN 978-954-430-630-4.
  • Ćirković, Sima, Doseljavanje slovena i dukljanska država, from Montenegrina digitalna biblioteka crnogorske kulture on 20 November 2007.
  • Holmes, Catherine, Basil II (A.D. 976–1025), publ. in: De Imperatoribus Romanis, An Online Encyclopedia of Roman Emperors retrieved on 16 November 2007.
  • Vasiliev, А., History of the Byzantine empire, retrieved on 20 November 2007.
  • Runciman, Steven, A History of the First Bulgarian Empire, The end of an Empire Архивирано на сајту Wayback Machine (4. mart 2016), retrieved on 28 January 2008.
  • Stevenson, Paul (2003). The Legend of Basil the Bulgar-Slayer. Cambridge University Press. 2003. ISBN 978-0-521-81530-7. 
  • The battle of Kleidion (in English)., retrieved on 28 January 2008.
  • The battle of Kleidion (in French)., retrieved on 28 January 2008.
  • Jirecek, Constantin Jos (1977). Geschichte der Bulgaren. Georg Olms. str. 88—. ISBN 978-3-487-40967-2. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Битка_на_Беласици&oldid=28310601”