Borski rudnik
Borski rudnik se nalazi u severnom delu istočne Srbije.
Istorija rudnika[uredi | uredi izvor]
Period od 1833—1903.[uredi | uredi izvor]
Noviji istorijat borskog rudnika počinje oslobođenjem ovih krajeva od Turaka i prisajedinjenja Srbiji 1833. godine. Knez Miloš Obrenović je smatrao da će siromašnu i tek oslobođenu zemlju modernizovati ulaganjem u rudarstvo. Na njegov poziv u Srbiju dolazi upravnik Saksonskih rudokopa baron Herder koji obilazi terene u okolini Bora i prvi uočava genetsku povezanost borskog i majdanpečkog rudišta.[1] Usledile su posete značajnih rudarskih stručnjaka do kraja 19. veka. Za otkriće borskog rudnika presudan momenat su istražni radovi na zlatonosnim terenima Deli Jovana. Rudari angažovani na tim terenima od 1897. godine redovno vrše prospekcije i u Bor selu tragajući za zlatom.[2]
Istraživanja rudnika[uredi | uredi izvor]
Istraživanja su trajala 5 godina, do 1902. kada je pronađena bogata bakarna ruda (kovelin). Finansijer istražnih radova bio je Đorđe Vajfert, a po otkriću bakarnog rudišta on dobija Povlasticu 1903. godine i tako postaje prvi vlasnik rudnog polja, na kome će već naredne godine nastati rudnik bakra. S obzirom da je novootkriveno rudište bilo veoma bogato bakrom i zahtevalo velika ulaganja, Vajfert povlasticu prodaje banci Mirabo iz Pariza 1904. godine, kada je i formirano Francusko društvo borskih rudnika.
Eksploatacija i prerada bakarne rude će već prvih godina izazvati ekološku štetu u okolini[3][4]. Krajem 1930-tih, zahvaljujući visokom dimnjaku bila je pošteđena okolina od 3-5 km od rudnika, ali je na 12 do 22 km od rudnika bila zona zagađenja, od potpune pustoši do delimičnog oštećenja.[5] Zagađeni mulj je stizao i do Rgotine i Vražogrnca.[6]
Tilva Roš[uredi | uredi izvor]
Bor se po svojim karakteristikama nije raѕlikovao od ostalih sela istočne Srbije, ali je tokom 19. veka, privlačio pažnju rudarskih stručnjaka, geologa, putopisaca, avanturista... Specifičnost ovog sela bio je Tilva Roš, brdo kupastog oblika, intenzivno crvene boje, koja je poticala od oksida gvožđa. Sam naziv u prevodu znači crvena stena. Tilva Roš se prvi put u pisanim izvorima pominje u knjizi Kneževina Srbija, 1876. godine, Milana Đ. Milićević, gde beleži da se na ovom brdu nalaze ostaci neke stare naseobine.[7]
Arheolog Miloje Vasić je raskopine Tilva Roša doveo u vezu sa praistorijskim rudarstvom. Smatrao je da su u praistoriji zlato i bakar iz ovih krajeva menjani za robu koju su donosili grčki turisti. Vladimir Kondić, arheolog, došao je do zaključka da je se na Tilva Rošu, u antičko doba nalazilo civilno naselje, utrđenje, s obzirom da je u starim rudarskim kopovima nađen rimski novac, antički žišci, rudarski alat i fragmenti keramike.[8] U podnožju Tilva Roša pronađeno je antičko groblje i rimski sarkofag. Po mišljenju Vladimira Kondića, pored zlata, potrebe Rimskog carstva za ostalim metalima, posebno bakrom, su bile velike tako da je u antičko doba ovde eksploatisano zlato i bakar. U Muzeju rudarstva i metalurgije u Boru, u zbirci negativa na staklu, koje su radili fotografi francuskog društva borskih rudnika, beležeći na taj način najznačajnije pojave i događaje u rudniku, čuva se snimak jednog antičkog nadgrobnog spomenika.
Ležište bakra[uredi | uredi izvor]
Ležište bakra u Boru je jedno od najvećih evropskih ležišta bakra. Od 1902. do zaključno 1959. godine, iz ovog rudišta otkopano je oko 30 miliona tona rude i dobijeno 1,05 miliona tona bakra. Bor je danas jedini aktivan rudnik bakra u Jugoslaviji, sa godišnjom proizvodnjom od oko 2 miliona tona rude, odnosno oko 30.000 tona bakra u metalu. Sem bakra, iz borskog rudišta dobija se godišnje (period od 1954-1959. godine) 1.100-1.300 kg.zlata, što predstavlja 75-80% ukupne jugoslovenske proizvodnje ovog metala. Pored bakra i ѕlata, borsko rudište je istovremeno i najznačajniji proizvođač pripitnog koncentrata u Jugoslaviji (u periodu od 1956-1959. godine, Bor je proizvodio 220.00-300.000 tona piritnog koncentrata).
Geologija ležišta Bor[uredi | uredi izvor]
Borska metalogenetska zona, koja predstavlja samo deo Timočkog eruptivnog kompleksa, prostire se od Majdanpeka, na severu, pa preko Bora do Mačkovog kamena, a i dalje prema jugu (10.5). U okviru borske metalogenetske zone, osim Majdanpeka, po koncentraciji rudnih tela i i bogatstvu minerala gvožđa, bakra i drugih minerala, izdvaja se borsko rudište, koje se prostire od Cerova do Brestovca, u kome se nalaze za sada najznačajnija i ekonomskom značaju, najvrednija rudna tela: Cerovo, Mali i Veliki Krivelj, Brezanik, Borkska reka, Tival Roš, Čoko Dulkan, Tilva Mika, Novo okno, Borski potok i Brestovac. U okviru Borskog rudišta, ekonosmki je najznačajniji i bakrom najbogatiji njegov Centralni deo.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Bor i okolina, Knjiga prva,1973
- ^ Vasilije Simić, Istorijski razvoj našeg rudarstva, 1951.
- ^ "Politika", 19. maj 1935. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. januar 2016) pp. 5-6. digitalna.nb.rs (pristup. 22. jan. 2016)
- ^ "Politika", 5. jul 1939.[mrtva veza] p. 7. digitalna.nb.rs (pristup. 5. jul 2019)
- ^ „Politika”, 3. jul 1939
- ^ „Politika”, 5. jul 1939
- ^ Milićević, Kneževina Srbija, 1876.
- ^ Vladimir Kondić, Rimljani na području Bora i u njegovom susedstvu, Bor i okolina, knjiga prva 1973.