Vetrena Dupka (pećina)
| Pećina Vetrena Dupka | |
|---|---|
 Vetrena Dupka | |
| Položaj | |
| Mesto (planina, reka) | selo Vlasi
(Vlaška planina, Berovička reka) |
| Odlike | |
| Geologija (tip) | rečna |
| Dužina | 4.150 m |
Vetrena Dupka je pećina koja se nalazi u jugoistočnoj Srbiji, u selu Vlasi, u Pirotskom okrugu. Smeštena je na obodu severnih ogranaka Vlaške planine, na levoj strani doline Jerme. Udaljena je oko 10 kilometara od puta Niš — Dimitrovgrad i 20 kilometara od grada Pirota.[1] Predstavlja jednu od najvećih pećina tog kraja, ali nije do kraja ispitana i nepristupačna je za posete.
Nastanak pećine[uredi | uredi izvor]
Vetrena Dupka je tunelska rečna pećina, usečena u krednim krečnjacima. Stvorena je erozijom Berovičke reke. Ukupna dužina ispitanih kanala pećine je 4150 metara, dubina je 280, a visinska razlika je 150 metara.
Pećina se sastoji od dve morfološke celine: dugačke, uske i meandarske pećine i duboke jame Pešterice.[2]
Morfološke karakteristike[uredi | uredi izvor]
Horizontalni deo pećine počinje malim otvorom na koji se nadovezuje kamenita dvorana, dužine 20, širine do 8 i visine 5 metara. Pećinski kanal se dalje nastavlja neujednačenim koridorom, u kome se smenjuju manje dvorane i suženja, zadržavajući pravac istok—zapad.
Sve do 1580 metara, pećina ima izgled uskog procepa, čije su strane obrađene vodom, a dno pokriveno rečnim materijalom. U pećini se nalazi sifonsko jezero, smešteno u jednom od erozivnih udubljenja. Jezero je dugačko 20, duboko oko 10 i široko 3 metra. Strane basena jezera su pokrivene glinom.
Drugi deo pećine počinje od sifonskog jezera i ima drugačiji izgled u odnosu na prvi deo. Glavni pećinski kanal je širi, viši, a dno mu je u celini pokriveno peskom, šljunkom i glinom. U ovom delu pećine se javljaju prostranije dvorane, a u jednoj od većih dvorana, visine preko 30 metara, nalazi se otvor jame Pešterice.
Hemijski talozi su zastupljeni u donjem delu pećine, u glavnom hodniku i nizvodno od sifonskog jezera. Pećinski nakit je pretežno nečist i mestimično glinovit, a najčešće se javlja u višim dvoranama i kanalima. Srednji deo pećinskih hodnika je najbogatije ukrašen.[3]
Jama Pešterica[uredi | uredi izvor]
Jama počinje širokim i visokim ulazom, iznad kojeg se diže odsek, visok 25 metara. Na dubini od 15 metara se nalazi prva stepenica, široka 8—12 metara, a ispod nje je vertiklan odsek i druga stepenica, na dubini od oko 30 metara. Treća stepenica se nalazi na dubini od 125 metara, a ispod nje nastaje grotlo jame. Ukupna dubina vertikalnog dela jame Pešterice iznosi 164 metara.
Hidrološke karakteristike[uredi | uredi izvor]
Hidrološka aktivnost Velike Dupke je vrlo složena i pre svega zavisi od režima vode u Berovičkom polju. U pećinskom sistemu postoje tri hidrološki različita dela: donji suvi deo pećine, gornji deo hodnika sa periodskim tokom i ponorska zona sa stalnim tokom. Kroz Vetrenu Dupku protiče tok Berovičke reke. Za vreme niskih voda, tok koristi samo najniže pećinske kanale, a pri srednjem stanju aktivni su svi ponori, osim grotla Pešterice i gornjeg dela pećine, sve do sifonskog jezera. Tokom izuzetno visokih voda Pešterica se aktivira kao ponor i tada voda ispunjava sve kanale, sem najviših u donjem delu pećine.
Stalni izvori koji izbijaju iz Vetrene Dupke su niži i njihova maksimalna izdašnost iznosi 2,5 m³/sek.[4]
Istorijski razvoj proučavanja[uredi | uredi izvor]
Prvi put Vetrenu Dupku je istražio bugarski zoolog i speleolog Ivan Bureš u toku 1941. godine. Tokom te ekspedicije, Ivan Bureš je u ovoj pećini otkrio do tada nepoznatu vrstu pećinskih skakavca, koja je i danas nastanjuje.
Krajem 1950—ih godina 20. veka, pećinu je posetio beogradski geograf dr Petar Jovanović sa grupom kolega, a sredinom 1960—ih godina Speleološki odsek Beograda (SOB) organizovao je niz istraživanja u Srbiji, među kojima su bila i istraživanja Vetrene Dupke. Godine 1968. izvedeno je prvo ronjenje na dah upravo u jezeru Vetrene Dupke.
Naziv „Vetrena Dupka“ pećina je dobila po nekadašnjem otvoru kroz koji je neprestano duvao hladan vetar.
Galerija[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Grupa autora (1973). Zemlja i ljudi. Beograd: Srpsko geografsko društvo.
- ^ Đurović, Predrag (1998). Speleološki atlas Srbije. Beograd: SANU.
- ^ Petrović, Jovan (1972). Pećina Vetrena dupka u selu Vlasi. Pirot: Pirotski zbornik.
- ^ Petrović, Jovan (1976). Jame i pećine SR Srbije. Beograd: Vojnoizdavački zavod.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Grupa autora (1973). Zemlja i ljudi. Beograd: Srpsko geografsko društvo.