Grgur Golubić

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Srpsko carstvo u vreme cara Dušana.

Grgur Golubić (umro posle 1365) bio je srpski kesar iz vremena vladavine cara Dušana Silnog i Uroša Nejakog.

Oskudni su podaci o životu kesara Grgura. O njegovom velikom uticaju svedoči titula kesara koja ga rodbinski povezuje sa dinastijom Nemanjića. Titulu kesara car Dušan počeo je da deli po uspostavljanju Srpskog carstva, a Grgur Golubić je prvi koji ju je poneo[1][2]. Za Grgura Golubića se znalo i u udaljenoj Papskoj kuriji 1347. godine. Pre 1361. godine kesar Grgur je poklonio raskošne darove crkvi Svetog Nikole u Bariju. Jedan je od ktitora Svete Bogorodice u Zaumu kod Ohrida koja je završena 1361. godine[3]. U istoriografiji veliku nedoumicu stvara poistovećivanje nekih ličnosti sa kesarom Grgurom zbog istog imena. U dubrovačkim izvorima se Grgur Golubić javlja između 1362. i 1365. godine, bez ikakve titule, kao poverljiva osoba sa Uroševog dvora. On se ne može izjednačiti sa ovim kesarom. Kesar Grgur oko 1365. godine nestaje sa istorijske pozornice[3].

Izvori[uredi | uredi izvor]

Nije sačuvano mnogo podataka o kesaru Grguru. Problem proučavanja ove istorijske ličnosti seže još od vremena Konstantina Jirečeka. Tako o njegovom ranom životu nema podataka. Prvi put se u izvorima javlja 1347. godine u pismu pape Klimenta VI marta meseca. Iako je to najstariji dokument u kome se kesar uopšte pominje, to je ujedno i jedini dokument u kome je zabeleženo i njegovo prezime: Golubić. Sledeći dokument koji pominje Grgura je povelja srpskog cara Dušana manastiru Svetih Arhanđela kod Prizrena, doneta između 1348. i 1353. godine. Potom imamo kotorsku povelju iz 1351. godine koja sadrži popis velikaša cara Dušana. Grgur se pominje i u delu Mavra Orbina "Kraljevstvo Slovena". Grgurov pomen nailazimo i u inventaru crkve Svetog Nikole u Bariju, gde su upisani njegovi darovi od maja 1353. i februara 1361. godine. Poslednji pomen nalazimo u ktitorskom natpisu crkve Svete Bogorodice Zaumske u selu Zaumu kod Ohrida (1361)[4].

Identifikacija[uredi | uredi izvor]

Srpski car Dušan (1346-1355)

Postavilo se pitanje da li je kesar Grgur koji se pominje u svim navedenim izvorima ista ličnost. U izvorima se javljaju i drugi Grguri, ali bez prezimena i titula, te nije sigurno mogu li se identifikovati sa kesarom Grgurom. Problem identifikacije otežan je dubrovačkim dokumentima iz 1362. godine u kome se pored cara Uroša pominje Grgur Golubić, ali bez titule kesara. Georgije Sulis i Donald Nikol, poznati vizantolozi, pominju kesara Grgura-Preljuba, što stvara dodatnu zabunu. Postojao je kesar Preljub, Dušanov namesnik u Tesaliji, ali je malo verovatno da bi tako poznati vizantolozi sjedinili dve različite osobe u istu[5].

Prvi istoričar koji se bavio pitanjem identiteta kesara Grgura je bio Konstantin Jireček, početkom 20. veka. On je zaključio da izvori, pored kesara Grgura Golubića, poznaju još jednog kesara Grgura čije je prezime nepoznato. Bio je to Grgur Branković, sin sevastokratora Branka Mladenovića. Jirečeku je kao dokaz poslužio geografski položaj Bogorodičine crkve u Zaumu čiji je ktitor bio kesar Grgur. Branko Mladenović je od vremena Dušana do 1365. godine stolovao u Ohridu, što je Jirečeku bilo dovoljno da donese mišljenje o ktitorskoj ulozi njegovog sina Grgura i da mu pripiše kesarsku titulu koja se u natpisu pominje.

Đorđe Sp. Radojičić je posle gotovo pola veka ponovo proučavao zaumski natpis. On je dokazao da Grgur, brat Vuka Brankovića, nikada nije nosio titulu kesara. Time je do tada već uvreženo mišljenje u nauci, čiji je tvorac Konstantin Jireček, odbačeno kao neistinito. Na istorijskoj sceni ostao je samo jedan kesar - Grgur Golubić. Ipak, nije moguće dokazati da je ktitor manastira bio upravo ovaj Grgur, ili je postojao još neki kesar Grgur[6].

Titula[uredi | uredi izvor]

Srpsko carstvo 1360. godine.

Grgurovo poreklo, posedi, bračne veze, ne mogu se sa sigurnošću utvrditi. Titulu kesara uveo je srpski car Dušan, uz despotsku i sevastokratorsku titulu, po uzoru na Vizantijsko carstvo. Dodeljivao ju je visokim zvaničnicima svoje države koji su često sa njim bili u rodbinskim odnosima. Uspostavljanje Srpskog carstva 1346. godine je terminus post quem za dodeljivanje kesarske titule Grguru. Najverovatnije je dodeljivanje titule kesara podrazumevalo uspostavljanje rodbinske ili bračne veze sa carskom porodicom. Kesarska titula je po hijerarhiji dolazila odmah iza despota i sevastokratora, te je njen nosilac morao biti čovek od ugleda. Poznati Dušanovi kesari bili su, pored Grgura, kesar Preljub, namesnik Tesalije, i kesar Vojihna, namesnik u Serskoj oblasti. Obojica su postavljena u novoosvojenim oblastima sa funkcijama namesnika. To je posredan dokaz da je i Grguru bilo dodeljeno mesto namesnika neke novoosvojene oblasti[7].

Biografija[uredi | uredi izvor]

Prvi pomen kesara Grgura je u vezi pokušaja cara Dušana da sklopi uniju sa rimokatoličkom crkvom, posle proglašenja carstva. O tome govore pisma pape Klimenta VI od marta 1347. godine koja su upućena raznim bitnim ljudima u okolini cara. Primio ih je i Nikola Buća, protovestijar. Pored Grgura, Gregorie Golubie Cesari regni Racie, primio ih je i kotorski knez Mihailo, Marko Ragasi, skadarski knez Petar i kapetan Bara Skanja Zar. Iz ovoga jasno vidimo da je papa upućivao pisma rimokatolicima od kojih je očekivao da prihvate ideju o uniji. Posredno se može zaključiti da je i Grgur imao neke veze sa rimokatoličkom crkvom. Nije poznato ni kolikog je uticaja Grgur tada imao na srpskog cara. Cesar Sclavonie i Cesar Gregotius pominju se 10. maja 1353. godine u inventaru kripte crkve Svetog Nikole u Bariju. On je priložio crkvene posude kripti. Grgur je poklonio četiri srebrna kandila. Po inventaru pravljenom 5. februara 1361. godine vidimo da je Grgur darovao još i kadionicu u obliku zvonika od zlata i srebra sa srebrnim drškama i četiri emajlirana grba sa crvenim dvoglavim orlovima, ukrašenu mitru sa 1008 bisera, stole i manipule. Ovako vredan poklon mogao se meriti sa poklonima srpskih vladara, što ukazuje da je Grgur bio veoma bogat[8].

Car Uroš (1355-1371)

U dubrovačkom aktima povodom sklapanja mira u Onogoštu 1362. godine nailazimo na pomen Grgura Golubića bez titule. U pitanju je bio mirovni sporazum između Srpskog carstva i Dubrovačke republike. U posredovanju sa srpske strane učestvovali su knez Ivan Golubić i njegov brat Grgur. Tokom pregovora, braća su 14. juna dobila od Dubrovnika pravo građanstva sa mogućnošću azila u slučaju nevolja, kao i garanciju o nedodirljivosti njihovih depozita u slučaju rata sa Srbijom. Grgur se ponovo javlja u dokumentu nastalom mesec dana kasnije kada je sa logotetom Dejanom došao radi potvrde mira. Tada je dobio kao poklon 100 dukata. Konstantin Jireček je smatrao da je ovaj Grgur Golubić istovetna ličnost sa kesarom Grgurom. Međutim, Đorđe Radojičić je ukazivao na problem nepojavljivanja njegove titule u dubrovačkim dokumentima, što je teško objasniti, pogotovo što se javlja hijerarhijski niža titula njegovog brata Ivana. Takođe, glavnu ulogu imao je Ivan, dok se Grgur pominje uzgredno pored njega, što pokazuje da je možda reč o dve različite osobe[9].

U prilog takvom mišljenju je vest da je po stonski dohodak 6. decembra 1365. godine u Dubrovnik, kao poslanik cara Uroša, došao Grgur Golubić, koji je nosio titulu kneza. U traganju za odgovorom na pitanje životnog puta kesara Grgura iz pisma pape Klimenta od 1347. godine možda može pomoći dubrovački dokument iz 1333. godine koji pokazuje da su se Dubrovčani, prilikom pregovora o otkupu Stona, oslanjali na protovestijara Nikolu Buću i hrvatskog kneza Grgura Kurjakovića. U povelji kralja Dušana od 22. januara 1333. godine izdatoj u Pologu, kojom se Dubrovniku ustupa Pelješac, u spisku svedoka nalazi se i Grgur Kurjaković "koji se baš tada nalazio na srpskom dvoru". Njegov čovek, Mladen, aprila 1333. godine je kao kastelan Skoplja za kralja uzeo 50 perpera Dubrovčaninu Hranoju, zbog čega je došlo do parnice. Dušan je maja 1333. godine odvojio od dubrovačkog tributa šest konja koje mu je poslao knez Grgur Kurjaković. Verovatno je Mladen bio čovek Grgura Kurjakovića. Grgur je, uz braću Budislava i Pavla, u to vreme bio knez Krbave. Odmetnuo se od ugarskog kralja Karla Roberta, što se pominje u jednom dokumentu iz 1326. godine. Podržavali su Nelipca koji im je bio zet. Kasnije su se izmirili sa kraljem[10].

Grgur se od 1340. godine javlja kao starešina porodice u zaleđu Dalmacije. Grgur Kurjaković posredovao je između Mletačke republike i ugarskog kralja, a kasnije je optužen za neveru i utamničen. Svakako, on nije mogao biti u Srbiji u vreme Carstva, niti je mogao nositi titulu kesara. U osnivačkoj povelji cara Dušana manastiru Svetih Arhanđela kod Prizrena (1348-1353), jedan od darodavaca bio je i kesar Grgur koji je manastiru priložio svog čoveka Dabiživa kamatnika koji je imao obavezu da godišnje za manastir obezbedi 18 lisičijih krzana. Iz ovog podatka jedino se može izvesti da su posedi kesara Grgura bili u oblasti Prizrena gde se manastir Svetih Arhanđela nalazio[11].

Poslednji pomen Grgura kao kesara je na ktitorskom natpisu crkve Svete Bogorodice u Zaumu kod Ohrida iz 1361. godine. Pored njega pominje se i ime devolskog episkopa Grigorija koji je bio ktitor živopisa. Mnogi istoričari smatrali su po ovom natpisu da je Grgur zahumskog porekla, što ne mora nužno biti istina. Ipak, ktitorstvo ovoj crkvi dovoljan je dokaz da je Grgur bio pravoslavac. Posedi Grgurovi nalazili su se najverovatnije u okolini Ohrida, tj. Zauma, gde je crkva podignuta[12].

Pred opasnošću od Turaka i sa željom da stane na čelo krstaškog rata, Dušan je 1354. godine nastavio pregovore sa avinjonskim papama, šaljući u Francusku izaslanstvo. Papa Inoćentije VI je 1354. godine poslao misionare sa pismima u Srpsko carstvo, a takođe, kao i njegov prethodnik, poslao je pisma uglednim ličnostima okupljenim oko srpskog cara. Ovoga puta pismo nije upućeno kesaru Grguru. Sačuvana je i papina lista iz 1354. godine sa spiskom najviđenijih Dušanovih velikaša, među kojima takođe nije Grgur. Možda je kesar koga pominje papa Kliment već umro. Ukoliko nije bio mrtav, postoji mogućnost da se kesar iz 1347. godine identifikuje sa onim Grgurom iz 1361. godine. Mavro Orbin takođe pominje kesara Grgura (sa kesarom Vojihnom) među Dušanovim savetnicima. Iako je Sima Ćirković utvrdio da su kotorske povelje koje je Orbin koristio falsifikati, to ne znači da je podatak koji je preuzet o Grguru verodostojan. U jednom zapisu postoji podatak da je neki Grgur držao Polog u vreme kralja Vukašina (1365-1371). Jordan Ivanov ga je bez ikakve osnove poistovetio sa kesarom Grgurom. Grgur, čiju je ženu Teodoru priveo Vukašinov sin Marko, da bi je potom predao svom tastu Hlapenu i ponovo uzeo prvu venčanu suprugu Jelenu, poistovećuje se sa Grgurom Brankovićem[13].

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Mišić 2014, str. 41.
  2. ^ Blagojević 2000, str. 51–59
  3. ^ a b Aleksić 2013, str. 48.
  4. ^ Šuica 1995, str. 163–4
  5. ^ Šuica 1995, str. 164
  6. ^ Šuica 1995, str. 164–5
  7. ^ Šuica 1995, str. 166
  8. ^ Šuica 1995, str. 166–7
  9. ^ Šuica 1995, str. 167
  10. ^ Šuica 1995, str. 168–9
  11. ^ Šuica 1995, str. 169
  12. ^ Šuica 1995, str. 169–70
  13. ^ Šuica 1995, str. 170–2

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • M. Blagojević, Dušanov zakonik, 650 godina od njegovor donošenja: Reforme državne uprave i Dušanov zakonik, Banja Luka (2000). str. 51—59
  • V. Aleksić; Naslednici Mrnjavčevića i teritorije pod njihovom vlašću od 1371. do 1395. godine; Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet (2013)
  • Mišić, Siniša (2014). Istorijska geografija srpskih zemalja od 6. do polovine 16. veka. Beograd: Magelan Pres. 
  • M. Šuica, O kesaru Grguru, Zbornik radova Vizantološkog instituta 34 (1995), 163-173
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Гргур_Голубић&oldid=27455061”