Diverzija na Glavnoj pošti u Zagrebu 1941.
|
Ovaj članak je deo serije članka o Zagrebu u Narodno-oslobodilačkoj borbi.
|
Diverzija na Glavnoj pošti 1941. je naziv za veliku diverziju, koju je izvela grupa zagrebačkih ilegalaca u nedelju 14. septembra 1941. godine na telefonskim postrojenjima Glavne pošte u Jurišićevoj ulici.[1]
Priprema i tok operacije[uredi | uredi izvor]
Ova diverzija je bila organizovana i izvedena na inicijativu Centralnog komiteta Komunističke partije Hrvatske i njenog sekretara Rada Končara lično. Za izvršenja ove diverzije angažovano je nekoliko zagrebačkih ilegalaca; Blaž Mesarić, Antun Biber, Vojo Kovačević i Ante Milković (poslednja dvojica su uhapšeni neposredno pred eksploziju) i grupa iz Glavne pošte; Josip Čuljat, Slavko Markon, Vilim Galjer i Nada Galjer.
Limene kutije za eksploziv, prilagođene dimenzijama glavnih vodova gradske telefonske centrale izrađene su u bravarskoj radionici simpatizera KPJ Ivana Brumena, na Paromlinskoj cesti.
Za eksploziv je bio zadužen Blaž Mesarić, koji ga je nabavio preko domobranskog poručnika Augustinovića (ovaj ga je ukrao iz vojnog magazina). Glavni problem bilo je unošenje 21 kilograma eksploziva u zgradu pošte, jer je zgrada bila pod stražom. Problem je rešen tako da je eksploziv poslan poštanskim paketom na adresu „Slavko Markon, Glavna pošta, Jurišićeva“. Slavko Markon, Josip Čuljat i Nada Galjer (telefonistkinja) uspeli su nekako da nameste svoje dežurstvo tako da su se sva trojica našla na službi u subotu u 24 časa. Nemačkog stražara, koji je stalno dežurao, rešili su se tako da su ga opili. Odmah su počeli da postavljaju sedam kutija eksploziva po telefonskim uređajima po zgradi. Tri kutije su postavili u uređaje gradske automatske centrale, dve na visokofrekventna međugradska postrojenja jedan sprat niže, i dve na razvodnik. Nakon toga, eksplozivne naprave su povezali žicama za električno paljenje, tako da su bile spremne za aktivaciju običnim podizanjem slušalice s određenog telefonskog aparata. Bili gotovi u 7 časova ujutro, tako da su već u 8 časova svo troje bili u vozu za Karlovac iz kojeg su nameravali da se prebace na Kordun u partizane.[1]
U nedelju u 12.30 časova, u stanu profesorke Olge Milčinović, Nikola Rupčić, koji je taj zadatak dobio od Antuna Bibera, podigao je telefonsku slušalicu i aktivirao detonaciju.[1]Nakon toga su u zgradu uleteli policajci i potpuno isključili struju (akumulatore) želeći tako da spreče eventualne nove eksplozije, ali upravo je to izazvalo drugu eksploziju. Jedna bomba nije eksplodirala (zbog loše montaže), ali od ostalih sva stakla na zgradi Glavne pošte su razbijena, a kroz prozore je izletela veća količina kancelarijskog papira i spisa.
Posledice diverzije[uredi | uredi izvor]
Od eksplozije je na mestu poginuo policajac Škunca. Pet ustaških agenata, dva nemačka vojnika i jedan oficir su ranjeni, ali niko od poštanskih službenika ili građana nije stradao.[1]
Diverzija je izazvala i veliku materijalnu štetu na telefonskim uređajima Glavne pošte Zagreb i višečasovni prekid telefonskih veza sa Bečom, Berlinom, Beogradom, Odesom i Sofijom. Telefonska centrala je popravljana sedam meseci. No od materijalne štete bio je puno značajniji moralni efekat akcije. I naizgled mirni i sigurni Zagreb bio je deo fronta Drugog svetskog rata.[2]
Nakon diverzije[uredi | uredi izvor]
Već u ponedeljak u ustaškim dnevnim novinama »Hrvatski narod« izašlo je službeno obaveštenje o diverziji na Glavnoj pošti:»Dana 14. rujna o. g. u vremenu od 12,30 i 13 sati prasnula su u zgradi Ravnateljstva pošta, odjelu brzojava i brzoglasa, četiri paklena stroja. Tom prilikom ranjeno je osam osoba, među njima dva njemačka vojnika i jedan časnik, te nekoliko članova redarstvenog izaslanstva. Redarstveni pristav Škunca podlegao je zadobivenim ranama ...«
A u sredu 17. septembra 1941. godine, Zagreb je osvanuo izlepljen velikim plakatima poternicama za počiniocima ove akcije, Josipom Čuljatom (poštanskim službenikom, starim 20 godina), Slavkom Markonom (poštanskim tehničarem, starim 21 godinu), Vilimom Galjerom (poštanskim službenikom, starim 30 godina) i Nadom Galjer rođ. Kafka (poštanskom službenicom, starom 21 godinu) u kojoj se nudila nagrada od 100.000 kuna za njihovo pronalaženje.[1]
Kulturne reference[uredi | uredi izvor]
Nakon rata je godine 1961. o tom događaju snimljen film „Diverzija na telefonsku centralu“ reditelja, scenariste i montažera Ive Lukasa, kamera: Vladimir Hoholač, pri čemu je asistent kamere bio Zoran Tadić.[3] Taj je događaj Tadić, tada kao režiser, obradio i u jednoj od epizoda TV-serije Nepokoreni grad.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d sites.google.com: Oružane akcije i diverzije, sa portala Zagreb se bori (pristupljeno 28. septembra 2010.) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. maj 2014), Pristupljeno 9. 4. 2013.
- ^ Muzej grada Zagreba: Drugi svjetski rat (stalni postav) na portalu Muzej grada Zagreba (pristupljeno 28. septembra 2010.) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. март 2011) (језик: хрватски)
- ^ Hrvatski filmski savez: Zoran Tadić — "prokleto normalan čovjek", na portalu HFS (pristupljeno 28. septembra 2010.) Архивирано на сајту Wayback Machine (8. mart 2023) (jezik: hrvatski)
