Evdokija Velika Komnin
Evdokija Velika Komnina (umrla posle 4. septembra 1395), bila je trapezuntska princeza i člani moćne vizantijske dinastije Komnina kao ćerka cara Aleksija III Trapezuntskog.
Nazvana je Despinom od Sinope nakon njenog prvog braka sa muslimanskim Turkmenskim pašom od Sinopa, Tajedinom, emirom od Limnije, ovaj brak je njen otac ugovorio kako bi negovao mirne odnose između pontijskih grčkih hrišćana i susednih muslimana.
Porodica i brakovi[uredi | uredi izvor]
Evdokija je rođena nepoznatog datuma, druga ćerka cara Aleksija III Velikog Komnina i Teodore Kantakuzin. Imala je dva brata i tri sestre; najstarija Ana je kasnije postala kraljica Gruzije kao druga žena kralja Bagrata V.
"Hronika" Mihaila Panareta beleži venčanje „8. oktobra 1378. godine, Evdokije i muslimanskog turkmenskog vladara Tajedin paše od Sinope, emira Limnije“, nakon čega je „car preuzeo Limniju“.[1] Njene sestre, Marija i još jedna čije ime nije sačuvano u izvorima, takođe su se udale za muslimane, ali „u ovom slučaju mladoženja... je bio daleko najbolji izbor.“[2] Prema Elizabet Zaharijadu, Tajedin nije bio emir od Limnije, već je bio emir od Niksara, gde se nalazi grob Melika Danišmenda, a čija teritorija je obuhvatala plodnu ravnicu Fanaroje i važne tvrđave kao što su Iskefser i Sonusa.[2]
Tajedin je poslao izaslanika caru Aleksiju III, koji se sastao sa carem juna 1362. godine da razgovaraju o braku, ali je mišljenje dvora bilo protiv mogućeg braka u to vreme.[3] Takav aranžman nije bio bez presedana. Pre Evdokijinog venčanja, najmanje dve Aleksijeve sestre su bile udate za susedne muslimanske vladare: Marija je bila udata za Fahrudina Kutlug bega, emira Ak Kojunlua 1352. godine, dok je Teodora postala žena Hadži Omara, emira Halivije 1358.[4]
Entoni Brajer je u svom radu iz 1975. raspravljao o diplomatskoj strategiji ovakvih brakova — po kojima je kasnije Trapezuntsko carstvo bilo poznato. Dokumentovao je ne manje od 11 brakova između princeza iz dinastije Velikih Komnina i njihovih suseda Turkmena, dok je samo pet princeza bilo udato za hrišćanske vladare. Napetost u ovim odnosima nije postojala samo zbog razlike u religijama, već i zbog bračnih običaja. „Bilo bi posebno interesantno znati šta je nateralo cara Aleksija III da odbije Tajedinov prvi zahtev za brakom 1362. godine“, piše Brajer, a zatim razmatra moguće političke razloge za produženo pregovaranje i Evdokijinu moguću situaciju na Tajedinovom dvoru, pre nego što prihvati ponudu „verovatno je ostao dvosmislen kao i Panaret o ovoj temi, jer, što se tiče cara Aleksija III, ciljevi su uveliko opravdavali sredstva.“[5] Zaharijadou primećuje da je oko 1362. Tajedin bio saveznik emira Amasije i obojica su se suočili sa opasnim neprijateljem u Eretni, vladarom Sivasa; sklapanje saveza sa Tajedinom u to vreme, primećuje Zaharijadou, „otvoreno bi ih postavilo na front protiv Sivasa“. Dalje, Tajedin nije bio u dobrim odnosima sa svojim susedom Hadži Omarom, mužem Evdokijine tetke Teodore. Ali situacija se značajno promenila između 1362. i 1379.: Eretnu je nasledio Kadija Burhan al-Din kao sultan Sivasa, a Kadija je sklopio savez sa Kilidž Arslanom, emirom koji je između te dve godine nekoliko puta izvršio pljčkaške upade na teritoriju Trapezuntskog carstva. Zbog ovoh političkih promena u okruženju i car Aleksije III i emir Tajedin su bili potrebni jedno drugom.[6]
Nakon udaje, Evdokija je u Sinopi dobila ime Despina.[7] Iako Georgije Sfrances kasnije napominje da je imala nekoliko dece sa emirom Tajedinom,[8] poznato je samo ime jednog sina, Altamur.[9] Sam Altamur je imao decu od drugih žena, koji su ostavile potomke. Emir Tajedin je poginuo u bici 24. oktobra 1386. godine u borbi sa svojim ujakom Hadži Omarom, gde je "isečen na komade".[10]
Nedugo nakon što je emir Tajedin umro, udala se za Konstantina Dragaša, regionalnog polunezavisnog srpskog gospodara. Iako Laonik Halkokondil navodi da je Evdokija bila druga žena vizantijskog cara Jovana V Paleologa, a Vilijam Miler ponavlja istoričarev izveštaj o tome kako je bila verena za Jovanovog sina, ali kada je upoznao, car je odlučio da se oženi njome, [11] savremeni naučnici su odbacili ovaj izveštaj.[12] Evdokijin brak sa Konstantinom predstavljao je presedan jer su brakovi sa bivšim članom turskog harema bili retkost.[13] Iako iz drugog braka nije bilo potomstva, iz njegovog prvog braka imala je pastorke, među kojima je i vizantijska carica Helena Dragaš.
17. maja 1395. izgubila je drugog muža u bici na Rovinama; i 4. septembra iste godine, Panaret beleži da je „došla iz Carigrada sa nevestama za svog brata, cara Manojla III i bratanca, gospodara Aleksija“, ušavši u Trapezunt „u nedelju, sledećeg dana pod kišom“.[14]Posle tog datuma više se ne pominje, ali se pretpostavlja da je poslednje godine provela u Trapezuntu.[13]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Panaretos, Chronicle, 49; English translation in Bryer (1975), pp. 147
- ^ a b Elizabeth A. Zachariadou, "Trebizond and the Turks (1352-1402)", Archeion Pontou, 35 (1979), p. 345
- ^ Panaretos, Chronicle, 31; English translation in Bryer (1975), pp. 145
- ^ William Miller (1969). Trebizond: The last Greek Empire of the Byzantine Era: 1204-1461, 1926. Chicago: Argonaut. str. 60.
- ^ Bryer 1975, str. 135–138
- ^ Zachariadou, "Trebizond and the Turks", pp. 346ff
- ^ Bryer 1975, str. 128
- ^ Sphrantzes, Chronicle, 31.6; translated in Marios Philippides, The Fall of the Byzantine Empire: a Chronicle by George Sphrantzes, 1401-1477 (Amherst: University of Massachusetts, 1980), p. 61
- ^ Bryer (1975), Appendix II
- ^ Panaretos, Chronicle, 52; English translation in Bryer (1975), p. 148
- ^ Miller 1969, str. 68ff
- ^ Donald M. Nicol, The Byzantine family of Kantakouzenos (Cantacuzenus) ca. 1100-1460: a genealogical and prosopographical study (Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies, 1969), p. 137 n. 7
- ^ a b Bryer 1975, str. 148 fn. 141
- ^ Panaretos, Chronicle, 55; English translation in Bryer (1975), p. 148
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Bryer, Anthony (1975). "Greeks and Turkmens: The Pontic Exception" (PDF). Dumbarton Oaks Papers. Dumbarton Oaks. 29: 113–148.
