Zavod za kulturu vojvođanskih Rusina
| Izvorno ime | Zavod za kulturu voйvodяnskih Rusnacoh Institute for Culture of Rusyns in Vojvodina |
|---|---|
| Osnivač(i) | Autonomna Pokrajina Vojvodina i Nacionalni savet rusinske nacionalne manjine |
| Osnovano | 2008 |
| Lokacija | |
| Veb-sajt | zavod |
Zavod za kulturu vojvođanskih Rusina (rsn. Завод за културу войводянских Руснацох) je ustanova kulture, koja se bavi proučavanjem kulturno-istorijske baštine rusinskog naroda u Vojvodini, odnosno Srbiji, kao i afirmacijom svih aspekata savremenog kulturno-prosvetnog rada i stvaralaštva u toj nacionalnoj zajednici. Pošto su Rusini u Srbiji priznati kao punopravna nacionalna manjina, koja je predstavljena preko Nacionalnog saveta rusinske nacionalne manjine, delatnost zavoda ima i širi društveni značaj, budući da svojim radom na afirmaciji rusinske kulturno-istorijske baštine doprinosi opštem razvoju multikulturalnosti na prostorima Vojvodine, odnosno Srbije. Sedište zavoda je u Novom Sadu, a radom ustanove rukovodi direktorka Anamarija Ranković.[1]
Delatnost[uredi | uredi izvor]
Zavod za kulturu vojvođanskih Rusina osnovan je 10. marta 2008. godine, zajedničkom odlukom Skupštine Autonomne Pokrajine Vojvodine i Nacionalnog saveta rusinske nacionalne manjine.[3]
Zamisao o osnivanju takve ili slične ustanove razmatrana je i ranije, pošto su još u vreme bivše Jugoslavije postojale inicijative da se u Novom Sadu stvori posebna kulturno-prosvetna ili naučna ustanova (institut, zavod, centar) čiji bi rad bio posvećen proučavanju i afirmaciji kulturne i istorijske baštine svih manjinskih naroda, uključujući i Rusine. Slične rusinske ustanove osnovane su krajem 20. i početkom 21. veka u nekim drugim državama (Slovačka, Poljska, Mađarska), a rad na formiranju takve ustanove u Srbiji intenziviran je nakon 2002. godine, kada je došlo do konstituisanja Nacionalnog saveta rusinske nacionalne manjine.[4]
Prilikom razmatranja inicijative za formiranje zavoda, pojavila su se oprečna mišljenja o izboru sedišta ove ustanove. U skladu sa politikom decentralizacije, prvobitnom osnivačkom odlukom iz 2008. godine (član. 2) bilo je propisano da će sedište zavoda biti u Ruskom Krsturu, kao najvećem rusinskom mestu u Srbiji. Međutim, deo zavodskog rukovodstva je nedugo po osnivanju počeo da zagovara ideju o Novom Sadu kao prikladnijem sedištu. Tome se usprotivio zavodski Upravni odbor, koji se tokom 2009. i 2010. godine izjasnio u prilog Ruskog Krstura. Pošto se tadašnji zavodski direktor Miroslav Keveždi javno izjasnio protiv krsturske opcije, pokrajinske vlasti su 2011. godine izvršile izmenu osnivačkog akta, odredivši Novi Sad kao sedište zavoda.[5][6]
Organizacija zavoda regulisana je statutom, kao najvišim internim aktom. Prvi Statut Zavoda za kulturu vojvođanskih Rusina usvojen je na sednici zavodskog Upravnog odbora, koja je održana 19. maja 2008. godine, a naredni statut je usvojen 20. februara 2012. godine.[7] Sadašnji statut je usvojen na sednici zavodskog Upravnog odbora koja je održana 26. juna 2017. godine, čime je prestao da važi prethodni statut od 23. septembra 2013. godine.[8]
U sklopu ostvarivanja svojih osnovnih delatnosti, zavod sarađuje sa raznim rusinskim organizacijama i institucijama, kako u Srbiji tako i u inostranstvu, a u sklopu ostvarivanja zavodskih programa posebna pažnja se poklanja saradnji sa istaknutim rusinskim naučnim i javnim radnicima, odnosno umetnicima i drugim stvaraocima. Pored neposredne saradnje sa Nacionalnim savetom rusinske nacionalne manjine, zavod je ostvarivao i razne oblike saradnje sa drugim rusinskim organizacijama, kao što su Društvo za rusinski jezik, književnost i kulturu i Matica rusinska.[9]
Zavod nastoji da svojom delatnošću obuhvati sve aspekte rusinskog kulturno-prosvetnog i umetničkog rada i stvaralaštva u Srbiji, nezavisno od specifičnih razlika koje se u okvirima šire rusinske zajednice manifestuju u odnosu prema pojedinim identitetskim i nacionalnim pitanjima, što je u skladu sa osnovnim smernicama razvoja koje je usvojio Nacionalni savet rusinske nacionalne manjine.[10]
Odnos prema statusu rusinskog jezika[uredi | uredi izvor]
U okviru svojih osnovnih delatnosti, zavod poklanja veliku pažnju afirmaciji svih oblika stvaralaštva na rusinskom jeziku, koji je članom 24. Statuta Autonomne Pokrajine Vojvodine priznat kao jedan od šest službenih jezika na području pokrajine.[11]
Iako je rusinski jezik od strane Međunarodne organizacije za standardizaciju (ISO) zvanično priznat upravo pod nazivom rusinski jezik (engl. Rusyn language),[12] deo zavodskog rukovodstva se u novembru 2020. godine priključio inicijativi grupe lingvista, koja je upućena Međunarodnoj organizaciji za standardizaciju (ISO) u vidu zahteva za priznavanjem potpuno novog jezika, pod predloženim nazivom: rutenski jezik (engl. Ruthenian language), a koji bi obuhvatao samo panonsko narečje rusinskog jezika. Ukoliko bude usvojen, pomenuti zahtev će dovesti do podele sadašnjeg jedinstvenog rusinskog jezika na dva posebna i potpuno odvojena jezika.[13]
Iako pitanje o očuvanju jezičkog jedinstva ima veliki značaj za rusinski narod, a samim tim i za osnovnu delatnost zavoda, pomenuti predlozi nekolicine lingvista, uprkos podršci koju su dobili od dela zavodskog rukovodstva, nisu bili predočeni široj rusinskoj i ostaloj javnosti putem zvaničnog zavodskog sajta, niti se zavodska uprava tim povodom javno oglašavala.[14]
U delatnosti zavoda je još ranije preovladala praksa da se Rusini (engl. Rusyns) u zavodskim narativima na engleskom jeziku nazivaju Rutenima (engl. Ruthenians), iako taj pojam ima daleko šire značenje, koje se ne odnosi samo na Rusine, već obuhvata i druge Istočne Slovene. Upravo zbog toga, najpoznatiji rusinski istoričar, prof. dr Pavel R. Magoči (bivši predsednik Svetskog kongresa Rusina), izričito je ukazao na neprikladnost upotrebe rutenskih odrednica za označavanje Rusina u međunarodnoj terminologiji.[15][16]
Uprkos velikoj važnosti koju ispravna upotreba stranih termina ima za međunarodno prepoznavanje sadržaja sa rusinskom tematikom, u zavodskim tekstovima na engleskom jeziku upotrebljavaju se (gotovo isključivo) rutenske odrednice (Ruthenians, Ruthenian language), dok se međunarodno priznati termini (Rusyns, Rusyn language) gotovo i ne pominju.[17] U pojedinim zavodskim izdanjima, ipak se upotrebljavaju ispravni engleski oblici (Rusyns, Rusyn language),[18] koji su prihvaćeni u međunarodnoj terminologiji.[19]
Na zavodskom sajtu, naziv ustanove se na engleskom jeziku predstavlja u varijanti: Institute for Culture of Ruthenians in Vojvodina, što je u suprotnosti sa terminologijom koja je prihvaćena u engleskom nazivu Nacionalnog saveta rusinske nacionalne manjine (NSRNM), koji je kao najviši organ rusinskog naroda u Srbiji svojim statutom iz 2010. godine propisao (član 6.), a potom i potvrdio (2014. i 2018. godine), da zvanični naziv NSRNM na engleskom jeziku glasi, doslovno: National Council of the Rusyn National Minority.[20][21][22] Takvom statutarnom odredbom, engleski naziv za rusinsku nacionalnu manjinu (engl. Rusyn National Minority) definisan je putem upotrebe međunarodno priznatih (ISO) termina za rusinski narod i rusinski jezik (engl. Rusyns, Rusyn language).[23]
Uprkos tome, engleski naziv matičnog Nacionalnog saveta rusinske nacionalne manjine (engl. National Council of the Rusyn National Minority) ne pominje se na zavodskom sajtu u svom zvaničnom obliku, već se navodi u izmenjenoj varijanti, koja je nastala izbacivanjem rusinske i umetanjem rutenske odrednice (engl. National Council of the Ruthenian National Minority).[24] Iako takvi i slični terminološki zahvati imaju ozbiljne posledice, na zavodskom sajtu ne postoje nikakva obaveštenja o razlozima zbog kojih se u zavodskim sadržajima na engleskom jeziku insistira na upotrebi rutenskih (engl. Ruthenians) umesto rusinskih (engl. Rusyns) odrednica.[25]
Rukovodstvo[uredi | uredi izvor]
Radom zavoda su upravljali sledeći direktori:[26]
- Miroslav Keveždi, direktor od septembra 2008. do aprila 2012. godine
- Janko Bučko, v.d. direktora od aprila 2012. do marta 2013. godine
- Sergej Tamaš, direktor od aprila 2013. do jula 2016. godine
- Ivana Dudaš, v.d. direktora od avgusta 2016. do maja 2017. godine
- Anamarija Ranković, sadašnja direktorka, od 2017. godine
Radom zavodskog Upravnog odbora rukovodili su sledeći predsednici:[27]
- Vlado Njaradi, predsednik UO ZKVR (2008-2012)
- Vladimir Varga, predsednik UO ZKVR (2012-2016)
- Anamarija Rehak, predsednica UO ZKVR (2016-2020)
- Milomir Šajtoš, sadašnji predsednik UO ZKVR, od 2020. godine
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Zavod za kulturu vojvođanskih Rusina: O zavodu
- ^ ZKVR: Nacionalni simboli i nacionalni praznik
- ^ Službeni list APV, 7/2008.
- ^ Nacionalni savet Rusina (Republika Srbija): Istorijat
- ^ RTV (2010): Keveždi: Ne treba seliti Zavod za kulturu Rusina
- ^ Službeni list APV, 22/2011.
- ^ „Statut Zavoda za kulturu Vojvođanskih Rusina (2012)”. Arhivirano iz originala 10. 03. 2014. g. Pristupljeno 10. 03. 2014.
- ^ Statut Zavoda za kulturu vojvođanskih Rusina (2017)
- ^ Zavod za kulturu vojvođanskih Rusina: Programi
- ^ ZKVR: Nacionalna strateґiя Rusnacoh u Serbiї
- ^ Statut Autonomne Pokrajine Vojvodine
- ^ ISO 639-3: 639 Identifier Documentation: Rusyn (rue)
- ^ ISO 639-3: Change Request Documentation: 2021-005
- ^ Zavod za kulturu vojvođanskih Rusina: Vesti
- ^ Magocsi 2011, str. 177.
- ^ Magocsi 2015, str. 2-5.
- ^ Zavod za kulturu vojvođanskih Rusina: Homepage
- ^ Dražovič 2018, str. 7, 65.
- ^ Sorescu-Marinković, Mirić & Ćirković 2020, str. 81-83.
- ^ Statut Nacionalnog saveta rusinske nacionalne manjine (2010)
- ^ Statut Nacionalnig saveta rusinske nacionalne manjine (2014)
- ^ Statut Nacionalnog saveta rusinske nacionalne manjine (2018)
- ^ ISO 639 Identifier Documentation: Rusyn (rue)
- ^ Zavod za kulturu vojvođanskih Rusina: Steering committee
- ^ Zavod za kulturu voйvodяnskih Rusnacoh
- ^ ZKVR: Zaposleni
- ^ ZKVR: Upravni odbor
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Dražovič, Bilяna (2018). Etnolinґvistična vitalnosc ruskogo яzika u Serbiї (PDF). Novi Sad: Zavod za kulturu voйvodяnskih Rusnacoh.
- Magocsi, Paul R. (2011). „The Fourth Rus': A New Reality in a New Europe” (PDF). Journal of Ukrainian Studies. 35-36 (2010-2011): 167—177.
- Magocsi, Paul R. (2015). With Their Backs to the Mountains: A History of Carpathian Rus' and Carpatho-Rusyns. Budapest-New York: Central European University Press.
- Popović, Ljudmila V. (2010). „Rusini i Ukrajinci u Srbiji” (PDF). Zbornik Matice srpske za slavistiku. 78: 69—99.
- Savin, Dragana (2018). „Rusini u Vojvodini - ustanove kulture” (PDF). Transkulturalnost i biblioteke. 2. Beograd: Filološki fakultet. str. 113—136.
- Sorescu-Marinković, Annemarie; Mirić, Mirjana; Ćirković, Svetlana (2020). „Assessing Linguistic Vulnerability and Endangerment in Serbia: A Critical Survey of Methodologies and Outcomes” (PDF). Politička revija. 51: 65—104.
- Subotić, Momčilo (2018). „Rusini i Ukrajinci u Vojvodini” (PDF). Politička revija. 30 (56): 45—70.