Ivanda (Đulvez)

Koordinate: 45° 33′ 57″ S; 20° 56′ 30″ I / 45.5658° S; 20.9417° I / 45.5658; 20.9417
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ivanda
Ivanda
Administrativni podaci
Država Rumunija
OkrugTimiš
OpštinaĐulvez
Stanovništvo
 — (2011)596
Geografske karakteristike
Koordinate45° 33′ 57″ S; 20° 56′ 30″ I / 45.5658° S; 20.9417° I / 45.5658; 20.9417
Vremenska zonaUTC+2 (EET), leti UTC+3 (EEST)
Aps. visina76 m
Ivanda na karti Rumunije
Ivanda
Ivanda
Ivanda na karti Rumunije
Ostali podaci
Poštanski broj307227
Pozivni broj0256
Registarska oznakaTM

Ivanda (rum. Ivanda) je selo u opštini Đulvez, koja pripada okrugu Timiš u Rumuniji. Naziv sela je nastao verovatno po letnjem crkvenom prazniku Ivandanu. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.

Položaj naselja[uredi | uredi izvor]

Selo Ivanda se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, na 15 км udaljenosti od Srbije. Od Temišvara selo je udaljeno oko 40 км. Seoski atar je u ravničarskom delu Banata.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Po "Rumunskoj enciklopediji" prvi pomen mesta je 1333. godine u vezi sa papskim davanjima. Vojni popis austrijske administracije registrovao je tu 1717. godine 40 domova. Naselje su kao spahiluk kupili od erara 1781. godine, Cincari braća Naum i Konstantin Moska. Vlasnici su 1783—1784. godine kolonizovali u Ivandu Srbe kmetove. Usledilo je delimično odseljavanje pravoslavaca i isto toliko doseljavanje Nemaca iz okoline. Ali srpski etnički karakter sela se dugo zadržao.

Srpski karakter sela se pokazuje 1660. godine u Katastigu manastira Pećke patrijaršije.[1] Kaluđeri su skupljajući priloge zapisali meštane darodavce: domaćin (kod koga su konačili) knez Prodan, Laza sin Živkov, Nika sin Prodanov, Toma i Nikola popov.[2]

U opisu Temišvarske eparhije 1764. godine pominju se opštine Ivanda i Đulvez u Čakovačkom protoprezviratu.[3] Carski revizor Erler 1774. godine zaključuje da je to mesto naseljeno Srbima u Čakovačkom okrugu.[4] Selo je potom postalo posed spahije Ištvana Karačonjija. Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir u mestu su bila dva sveštenika. Oba paroha, pop Mihail Popović (rukop. 1783) i pop Arsenije Popović (1788) služili su se samo srpskim jezikom.[5]

U Ivandi se postojao izvor gorke vode koja se koristila za lečenje ljudi, od „groznice”. Polovinom 19. veka tu vodu su izvozili, čak i u Ameriku.[6]

Ivanda je 1905. godine velika opština u Nemetpardanjskom srezu. Tu živi 1.511 stanovnika u 247 domova, a Srbi su u većini. U selu živi 1.021 pravoslavna duša ili 68%, sa 176 kuća. Od srpskih javnih zdanja tu su pravoslavna crkva i narodna škola. PTT komunikacija funkcioniše u mestu.[7]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Sredinom 19. veka kao i u većini banatskih mesta broj Srba opada. Po popisu iz 1847. njihov broj je iznosio 1.139, da bi dvadeset godina kasnije tu živelo 1.007 Srba pravoslavaca.[8] Protoprezviterski izveštaj za kraj 1891. godine pokazuje da u toj srpskoj pravoslavnoj parohiji živi 1.032 pravoslavne duše u 182 srpska doma.[9] Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Ivanda imalo je 613 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovnika opada.

Selo je nekada bilo pretežno naseljeno Srbima, ali su posle više kolonizacija rumunskog stanovništva oni danas postali manjina. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:

Godina popisa 1910. god. 1992. god. 2002. god.
Ukupno st. 1.477 539 613
Srbi 1.034 (70,0%) 168 (31,2%) 148 (24,1%)
Rumuni 49 (3,3%) 344 (63,8%) 438 (71,5%)
Nemci 301 (20,4%) - (0,0%) - (0,0%)
ostali 93 (6,3%) 27 (5,0%) 27 (4,4%)

Religija[uredi | uredi izvor]

Pravoslavna crkva je posvećena Saboru Svetoga arhanđela Mihaila i Gavrila. Autori ikonostasa: Rezbar neidentifikovan, slikar Evgen Špang (Eugen Spang) Tematski sadržaj ikonostasa: u soklu - četiri biblijske scene; na carskim dverima - Blagovesti; na bočnim - Sveti arhiđakon Stefan, odnosno Sveti Georgije; iznad carskih dveri - Tajna večera; iznad bočnih - Ulazak u Jerusalim, odnosno Susret Marije i Jelisavete; prestone ikone - Sveti Nikola, Bogorodica, Spasitelj, Preteča; praznične ikone - Rođenje, Krštenje, Vaskrsenje, Vaznesenje Hristovo, Silazak Svetoga Duha, Preobraženje; u luku - tematski sklop Raspeća, bočno sa obe strane - apostoli. Autor zidnog slikarstva: Nema zidnog slikarstva Drugi poznati umetnici: zografi Nikola, Nedeljko i Šerban Popović, autori starog ikonostasa iz 18. veka, Stefan Popović, autor pojedinačnih ikona.

Pećki kaluđeri su u mestu sakupljali milostinju 1660. godine i zabeležili nekog Nikolu Popovog, a godine 1767. zapisana su dva sveštenika (obojica behu meštani). Kraj toliko posrednih podataka o razvijenosti verskog života, neposredni podaci o starim crkvama bilo da nisu sačuvani, bilo da još nisu otkriveni. Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano i crkvene matične knjige se vode od 1779. godine. U Ivandi je 1846. godine bilo 1.139 pravoslavnih žitelja. Sveštenici su tada bili Petar Omaljević i Jovan Popović. Pop Luka Popović rodom iz Vranjeva (1808) bio je sveštenik u Vranjevu, Karlovcima, Ovsenici i Ivandi - gde je umro sa 46 godina života 1854. godine.[10] Popović se školovao u Vršcu i Karlovcima, gde je završio poetiku i bogosloviju. Njegovih svih pet kćerki i oba sina su se bavili pozorišnom glumom (1861). Kći Draginja glumica je postala supruga čuvenog glumca Dobre Ružića.

Sadašnja crkva je sazidana od pečene cigle 1852. godine. Ikonostas je mnogo pozniji: i rezba i slike zanatski su rad Temišvarca Evgena Španga (Eugen Spang) iz 1897. godine. Najstarija crkvena knjiga je Vukovićev "Minej", štampan u Veneciji 1532. godine[11] Obnova ikona na ikonostasu izvršena je 1936. godine. Po mitropolijskom izveštaju iz 1865. godine pravoslavna parohija Ivanda je IV platežne klase, sa 1.163 pravoslavnih vernika.[12]

Godine 1905. u mestu je srpska crkvena opština, skupština je redovna pod predsedništvom Živana Matića. hram je tada u dobrom stanju, a u mestu su dva srpska pravoslavna groblja. Parohija je pete platežne klase, ima parohijski dom a parohijska sesija iznosi 35 kj. zemlje. Dodeljena je ta upražnjena parohija 1906. godine administratoru svršenom bogoslovu iz Karlovaca, Marku Protiću, kojeg je zamenjivao pop Vasilije Petrović iz Srpskog Semartona. Raspisan je 1906. godine stečaj za upražnjeno mesto paroha, u parohiji V plaćevnog razreda. Paroh je 1907—1910. godine pop Radivoj Stanižan, rodom iz Čente.[13]

Sadašnje stanje crkvenog objekta: Građevina je u dobrom stanju. Kao i većina srpskih crkava iz šire okoline, ima spolja oblik lađe, unutra oblik krsta, lučnu oltarsku apsidu i toranj. Odlikuje se upadljivom zapadnom fasadom ukrašenom sa četiri masivna stuba, koji joj daju izraz stabilnosti i otmenosti i svrstavaju među bolje primerke crkvene arhitekture 19. veka u Banatu. Značajne pokretne umetničke vrednosti i kulturno-istorijske znamenitosti: u tornju su smeštena četiri zvona. Crkvene knjige većinom su iz 18. i 19. veka. Na zapadnoj fasadi stoji spomen-ploča sa imenima Srba meštana poginulih u Prvom svetskom ratu. Hramovna slava se proslavlja na praznik Sabora Svetoga arhanđela Gavrila (Letnji Sveti Arhanđeo). Sveštenik: Mesto paroha je upražnjeno; parohiju opslužuje paroh Srpskog Semartona, održavajući bogosluženja naizmenično u Srpskom Semartonu i Ivandi.

Ostale crkve u mestu: Rimokatolička crkva.

Iz spiska pretplatnika jedne srpske knjige (ćirilične) vidi se poredak u selu: pop Živan Popović paroh administrator, Simeon Radosavljević epitrop, Filip Nikolić kasir i nadziratelj školski te Kuzman Pantić učitelj. Godine 1855. kupci pretplatnici srpske knjige iz Ivande su bili: parosi Luka i Jovan Popović, učitelj i svršeni bogoslov Uroš Popović. Tu su i crkveni "pjevci": Spasoje Stanojević, Isidor Milovanović, Arkadije Branković i Milan Blagojev. Od ostalih Vasilije Popović išpan i Emanuil Šašin kasir.[14]

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Po državnom popisu pravoslavnog klira iz 1846. godine u selu je bilo 24 učenika, kojima je predavao Kuzman Pantić učitelj. U narodnoj ivandanskoj školi je februara 1860. godine raspisan konkurs za srpskog učitelja, sa platom godišnjom 105 f. Novoimenovani učitelj u Ivandi je tada Georgije Bogosav.[15] Učitelj Bogosav, koji je završio "Romansku Preparandiju" u Aradu, ali bez gimnazije, prešao je 1867. godine sa službom u Čenej. Raspisani konkurs za ivandskog učitelja iz 1866. godine sadrži ponudu o plati: 195 f. i 4 lanca zemlje. Za školu u Ivandi se kaže 1867. godine da je čisto srpska. Đorđe Grbanović je privremeni učitelj u mestu 1867. godine, očekuje se da položi učiteljski ispit u Somboru. Grbanović je kao i njegov prethodnik završio Preparandiju na rumunskom jeziku u Aradu, ali bez gimnazijske spreme, kvalifikovan samo za seoske osnovne škole. Tražen je učitelj u Ivandi 1880. godine sa osnovnom platom od 110 f. Raspisani stečaj za učitelja 1886. godine u Ivandi pokazuje da mu je ponuđena plata u novcu iznosila 150 f., sa 36 kibli žita, 20 kibli kukuruza, 2 hvata drva, 4 hvata slame kao i 50 novčića "od sahrane ako bude pozvan".[16] Plata učitelja je morala biti korigovana, da bi bila primamljivija. Branko Čavić ivandski učitelj 1886/1887. godine, tražio je da mu se omogući privatno polaganje učiteljskog ispita. Međutim, odbijen jer je i prethodne godine "omanuo". Svetozar Piroški je 1890. godine prešao u Srpski Padej na katedru. Gotovo svake godine krajem leta se raspisuje stečaj za učitelja u "učiteljskoj štaciji" Ivandi: 1891, 1892, 1893, 1894. Tako 1892. godine daje školski predsednik Vasa Stanojev sada 340 f, naknada za 4 lanca zemlje - 40 f. i plata za poftornu školu - još 20 f. Postavljen je 1892. godine za privremenog učitelja Kosta Lazić samo "da nastava ne bi trpela". Ivandanska škola je 1894. godine tražila učitelja za rad, sa platom od 400 f. Po raspisanom stečaju iz 1899. godine vidi se stanje u mesnoj školi. Prethodni stečaj nije uspeo jer se ni jedan kandidat nije prijavio, pa je plata povišena. Tražio se učitelj u srpskoj veroispovednoj mešovitoj školi (deca oba pola sede zajedno) za godišnju osnovnu platu od 440 f., zatim 5 f. paušala, dva hvata tvrdih drva, slobodan stan sa dve sobe, kujnom i špajzom, bašta od 800 kv hv i 50 novčića od pogreba "gde bude pozvan". Od njega se očekivalo da izvodi redovnu nastavu poji na svakom bogosluženju i tokom "časnog posta" i da decu uči "crkvenom pjeniju".[17] Milan Ristović ivandanski učitelj dobio je 1900. godine dekret o stalnosti. Godine 1905. škola je srpska narodna sa jednim zdanjem zidanim 1872. godine. Učitelj je Slavko M. Kosić, rodom iz Velike Kikinde, privremen tek stupio. Tu je već učiteljica Milica Slavković. Redovnu nastavu je pratilo tada 18 đaka, a u poftornu školu išlo osam učenika starijeg uzrasta.[13] Definisana su dva učiteljska mesta u školi u Ivandi (1907). Drugu novu školu otvorili su 1908. godine u Ivandi, a kafana u neposrednoj blizini je zatvorena. Učitelj Dušan Stojković je 1909. godine prešao u Žabalj.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
  2. ^ Dušan Popović, S. Matić: "O Banatu i stanovništvo Banata u 17. veku", Sremski Karlovci 1931.
  3. ^ "Srpski sion", Karlovci 1905. godine
  4. ^ J.J. Erler: "Banat", reprint, Pančevo 2003. godina
  5. ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
  6. ^ "Svetovid", Beč 1853. godine
  7. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
  8. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1868. godine
  9. ^ "Srpski sion", Karlovci 1892. godine
  10. ^ "Jagodina",??
  11. ^ Miloš Popović: "Versko-crkveni život Srba u Banatu", Zrenjanin 2001. godine
  12. ^ "Srpski letopis", Budim 1866. godine
  13. ^ a b Mata Kosovac, navedeno delo
  14. ^ prevod "Povest o prvom vaseljenskom saboru u Nikeji držanom godine 325...", Zemun 1855. godine
  15. ^ "Školski list", Sombor 1861. godine
  16. ^ "Školski list", Sombor 1886. godine
  17. ^ "Srpski sion", Karlovci 1899. godine

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]


Ikona za klice

Ovaj članak vezan za naselja u Rumuniji je klica. Možete doprineti Vikipediji tako što ćete ga proširiti.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Иванда_(Ђулвез)&oldid=27496736”