Inarski Laponci
 Zastava Laponaca | |
| Ukupna populacija | |
|---|---|
 Finska 700-900[1] | |
| Jezici | |
| Inarsko-laponski i Finski | |
| Religija | |
| Luteranizam | |
| Srodne etničke grupe | |
| Finski narodi |
Inarski Laponci su grupa laponskih naroda koji naseljavaju prostor oko jezera Inari u Finskoj. Govore Inarsko-laponskim jezikom koji pripada grupi laponskih jezika. Procenjuje se da ima između 700 i 900 etničkih inarskih Laponaca u Finskoj. Oko 300 njih govori ovih jezikom. Oni su jedina grupa Laponaca koja živi samo u jednoj državi i samo u jednoj opštini. Oni su starosedeoci ove oblasti.[2]
Domovina Inarskih laponaca
[uredi | uredi izvor]
Tradicionalna domovina inarskih Laponaca je obala jezera Inari i njegova okolina. Istorijski gledano, veruje se da su naseljavali mnogo šire područje. Na osnovu istorijskih izvora i imena njihovih naselja, naseljavali su područja koja su se graničila sa Sariselskom i Ivalo rekom na jugu, Lemenioki, Vaskajoki i Askujarvi na zapadu; Susjarvi, Sajtsjarvi i Ijarvi jezerom na severoistoku i jezerom Inari na istoku. Najsevernija granica je možda bila na Norveška strana reke Inari. Njihova tradicionalna domovina je podeljena na 11 porodičnih područja. Danas je žive samo u opštini Inari, gde čine manjinu stanovništva.
Istorija
[uredi | uredi izvor]Prvi tragovi ljudske aktivnosti na području Inara datirani su na 8000-7000 p. n. e. Veruje se da su prvi stanovnici pripadali Komsa kulturi. Većina pronađenih artefakata ranijih naroda ovog mesta su povezani sa lovom i ribolovom. bronzano i gvozdeno u Fenoskandiji su trajala od 2000. do 1300. godine p.e.r. Postoji samo jedan bronzani objekat otkriven u inarskom regionu. Pronađen je na lusmanskom ostrvu jezera Inari i datiran na period 900-700 p. n. e. Slično tome, postoji samo jedan nalaz gvozdenog objekta iz ranog gvozdenog doba. Većina artefakata iz kasnijeg gvozdenog doba nisu napravljeni na ovom mestu, već su uvezeni. Na istoku, zapadu i jugu bilo je aktivnih trgovinskih veza. U srednjem veku suNorveška, Švedska i Novgorod počeli da se takmiče za kontrolu Laponije. Prvi pisani dokumenti o Inari Laponcima su iz 1550-ih.[3]
Hrišćanstvo je počelo da širi među Inari Laponcima u 17. veku. Prva crkva izgrađena je na ovom području 1642. godine. Tokom hrišćanske misije nestale su mnoge stare tradicije. Neki šamani su ubijeni zbog veštičarenja.[4] Seoba Finaca u Laponiju počela je u 17. veku, a finski nasenjenici su stigli do jezera Inari krajem 18. veka. Došlo je i do pomeranja severnih Laponaca nakon što su Norveška i Rusija zatvorile svoje granice 1852. godine, ali i imigracije istočnih Laponaca sa juga, kada je finski migranti krenuli ka severu. Godina 1920-ih, španska groznica je ubila 190 ljudi u ovoj regiji, što je bila desetina ukupnog broja stanovnika. Posle drugog svetskog rata, Skolti sa prostora oko reke Pečenga su evakuisani i naseljeni u inarski region. Do 1950—ih godina većina inarskih Laponaca je živela isključivo od resurasa oko njih, ali se to brzo promenilo modernizacijom Finske. Tokom ovog procesa smanjena je i upotreba njihovog jezika.[3]
Kultura
[uredi | uredi izvor]Za razliku od većine drugih laponskih grupa, Inari nisu praktikovali uzgajanje velih irvaskih krda. Karakteristike koja bolje opisuje kulturu Inara su ribolov i lov. Ribolov je izgubio svoj značaj jer je jezero Inari bilo ispražnjeno od riba u 20-om veku zbog preobimnog pecanja. Glavna lovina bila je finski šumski irvas, ali se njihov broj drastično smanjio u 18. veku. Inari su se selili u zimske i letnje domove, iako je ova praksa odavno nestala.[5]
Mitologija inarskih Laponaca je imala nek zajedničke bogove sa finskom mitologijom. Najbitniji je bio Ajdži, koji je imao iste osobine kao finski bog neba i kiše Uko. Još neki od bogova su Pijaivaž and Kešilmai. Sveta mesta inarskih Laponaca (Sieidi) su najčešće bila ostrva jezera Inari. Najvažnije je bilo Ukovniki ostrvo. Samo muškarcima je bilo dozvoljeno da posećuju sveta mesta, mada su žene mogle da idu ako se preruše u muškarce.[4]
Nošnja inarskih Laponaca se smatra važnim delom njihovog identiteta, a ona se još uvek koristi u području Inari. Pozadina kostima je crna ili tamnoplava sa crvenom, žutom i zelenom bojom koja se koristi kao dekor. Tradicionalno je postojala zimska odeća (peski) koja je izrađena od kože jelena, ali je u velikoj meri zamenjena savremenom zimskom odećom.[5]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „Inari Laponci”. Etnologija svetskih jezika. Pristupljeno 12. 9. 2017.
- ^ „Inarski Laponci”. Muzej Autohtonih Naroda Finske. Pristupljeno 12. 9. 2017.
- ^ a b „Anaras - History”. Arhivirano iz originala 16. 05. 2012. g. Pristupljeno 12. 09. 2017.
- ^ a b Lehtola, Veli-Pekka. Saamelaiset : historia, yhteiskunta, taide. Jyväskylä : Gummerus, 1997 (Finnish)
- ^ a b „Anars - Culture”. Arhivirano iz originala 10. 11. 2007. g. Pristupljeno 12. 09. 2017.