Korisnik:UrosHorvat1996/pesak

<ref>Petar, Jovanović. Rudarstvo na tlu Srbije. Beograd: Jugoslovenska inženjerska akademija JINA. str. 621. </ref

Rudarstvo za vreme drugog svetskog rata (1941-1945)

Odmah posle kapitulacije Kraljevine Jugoslavije nemačka Vojna komanda je privredu Srbije stavila pod svoju upravu, formirajući odgovarajuće komesarijate i radne vojne odrede, nastojeći da što pre obnovi i pokrene proizvodnju, posebno po rudnicima koji su proizvodili sirovine koje su nemačkoj ratnoj privredi bile neophodne.

Nemačka privreda

Nemačka privreda bila je posebno ѕainteresovana ѕa proizvode srpskih rudnika, i to za: bakar, olovo, antimon, hrom, mangan i druge metale. Komesarijat za rude i metale je bilo odeljenje, čiji je bio osnovni zadatak da organizuje otkup rude i metala po srpskim rudnicima koji su bili u juricdikciji nemačke Vojne uprave (Nedićeve Srbije). Pored ovog Komesarijata (koji je bio nadređen svim rudnicima Srbije) Vojna uprava za Srbiju osnovala je i Vojno-privredni štab, u čiju nadležnost je spadala organizacija proizvodnje po onim rudnicima za čije proizvode je nemačka privreda bila posebno zainteresovana.

Strana vlasništva

Mnogi rudnici su između ratova bili u stranom vlasništvu, od kojih su se posebno isticale francuske, engleske i belgijske kompanije. Odmah posle kapitulacije Jugoslavije, nemačka Vojna uprava u Srbiji je rudnike, koji su bili vlasništvo stranog kapitala (Trepča Mines Limited i dr.) stavila pod nadzor posebnog komesarijata. Sa rudnicima koji su bili u nemačkoj okupacionoj zoni ovaj komesarijat nije imao problema, ali sa rudnicima stranih kompanija čiji su rudnici teritorijalno pripadali italijanskoj i bugarskoj okupacionoj zoni, što je bio slučaj sa većinom rudnika na Kosovu (italijanska okupaciona zona) i u Makedoniji (bugarska okupaciona zona), bilo je problema i nesporazuma. Iako su neki rudnici bili porušeni i onesposobljeni za rad (slučaj Borskog rudnika), Nemci su veoma brzo uspeli da takve rudnike obnove i organizuju proizvodlju. Mnogi od ovih rudnika su 1943. i 1944. godine, zbog diverzija, nedostataka radne snage ili oštećenja, morali biti napušteni. Ono malo rudnika što je još radilo do završetka rata, Nemci su prilikom povlačenja onesposobili, tako da je broj rudnika koji su oslobođenje dočekali u relativno dobrom stanju bio veoma mali.

Obnova rudarske industrije posle drugog svetskog rata

Posle završetka Drugog svetskog rata, na teritoriji nekadašnje Jugoslavije došlo je do značajnih političkih promena koje su potpuno izmenile društvene i privredne odnose i državi. Pod udar ustavne odredbe pali su rudnici i akcije u privatnom vlasništvu domaćih i inostranih kompanija i pojedinaca. Ovo društveno opredeljenje nove posleratne Jugoslavije administrativno je sprovedeno tek kada je Ustavotvorna skupština 31.januara 1946.godine donela novi Ustav - koji je regulisao društveno, političko i ekonomsko uređenje nove Jugoslavije, i na taj način stvorio uslove da Savezna narodna skupština donese Zakon o nacionalizaciji, zemljišta, fabrika, rudnika, pojedinaca. Ovaj zakon je pravno regulisao pitanje ukidanja privatnog vlasništva nad preduzećima i sredstvima za rad na celoj teritoriji državne zajednice i propisao proceduru njihovog prevođenja u državnu svojinu.

Rudarska vlast u posleratnoj Jugoslaviji (1945-2003)

Posle drugog svetskog rata industrija, rudarstvo, trgovina i ostale privredne delatnosti u privatnom i akcionarskom vlasništvu nacionalizovane su i prešle u vlasništvo tadašnje države, odnosno u vlasništvo republika na čijoj su se teritoriji nalazile. Ova zakonska promena vlasništva nije mogla mimoići ni rudnike u Srbiji, pa su se od tada (1945) svi rudnici u okviru granica Srbije našli u državnom vlasništvu. Na osnovu saveznih propisa osnovano je Savezno ministarstvo rudarstva sa - uglavnom po mineralnim sirovinama, Glavnim rudarskim direkcijama , a u okviru republika članica odgovarajuća rudarska ministarstva i odgovarajuće glavne(generalne) direkcije. Posle oslobađanja, pri Vladi Srbije - za poslove rudarstva, osnovano je Ministarstvo rudarstva Narodne Republike Srbije, u čiji sastav su ulazile Glavne direkcije sa svojim odeljenjimam, zavodima, upravama...

• Glavna direkcija za ugalj
• Glavna direkcija za obojene metale
• Glavna direkcija za metalurgiju
• Glavna direkcija za naftu, gas i so
• Glavna direkcija za nemetale
• Glavna direkcija za azbest

Literatura

• Petar Jovanović, Rudarstvo na tlu Srbije, Prva knjiga(od paleolita do sredine 20.veka)

Vidi još

• Rudarstvo u Srbiji
• Srednjovekovni rudarski alat i oprema

Spoljašnje veze

• Ministarstvo rudarstva i energetike Republike Srbije
• Ministarstvo ekonomije i regionalnog razvoja Republike Srbije