Khajuraho
| Khajuraho Grupa spomenika खजुराहो | |
|---|---|
 | |
| Svetska baština Uneska | |
| Mesto | Indija |
| Koordinate | 24° 51′ S; 79° 56′ I / 24.85° S; 79.93° I |
| Kriterijum | i, ili |
| Upis | 1986 (10. sednica) |
| Ugroženost | ne |
Khajuraho (hind. खजराहो) je naselje u oblasti Katarpur, u indijskoj državi Madja Pradeš, oko 620 km jugoistočno od Delhija, na nadmorskoj visini od 283 metra. Khajuraho je jedno od najsposjećenijih turističkih mesta u Indiji zbog najveće koncentracije srednjovekovnih spomenika u Indiji. Reč je o više grupa hinduističkih i džainističkih hramova koji su slavni po svojim raskošnim i erotskim[1][2][3] reljefima kojima su potpuno ispunjeni. Zbog toga su Spomenici Khajurahoa upisani na UNESKO-v Spisak mesta Svetske baštine u Aziji i Australaziji 1986. godine.
Ime mu potiče od sanskritskog naziva starog grada Kharjuravahaka, što je složenica od reči kharjura ("palma") i vahaka ("koji nosi"). Naselje je 2001. godine brojalo 19.282 stanovnika, od toga 53% pismenog, što je manji prosek od stanovništva u Indiji po gradovima, selima i naseljima.[4]
.jpg)
Istorija
[uredi | uredi izvor]Feudalni vladari (Rajputi) dinastije Bargujar, koji su vladali severoistočnim područjem Rajasthana kao vazali severnoindijskog carstva Gurjar - Pratihara (500—1300), su izgradili najvažnije spomenike u Khajurahou i utvrđenje Kalinjar. Oni su kasnije bili poznati kao Rajput Kandela koji su vladali iz Kalinjara, od 10.-12. veka, ali im je kulturna prestonica bio Khajuraho. Spomenici Khajurahoa su izgrađeni u rasponu od oko 200 godina (oko 950.-1150), No iako se prestonica Kandela Rajput preselila u grad Mahoba, Khajuraho je još jedno vreme nastavio da se razvija.
Tokom vremena hramovi su zanemareni i džungla ih je polako prekrivala, samo se lokalno stanovništvo staralo o njima koliko je moglo. Oni su u 19. veku skrenuli pažnju na njih Englezima, koji su se oduševili njihovim raskošnim reljefima na kojima su otvoreno i detaljno prikazivani prizori seksa, zbog čega su ih nazvali "Kamasutra hramovi“.[5][6][7][8]
Tek su indijske vlasti, nakon sticanja nezavisnosti od Britanaca 1947. godine, započeli preuređivanje ovog područja i od zarasle šikare napravili javni park i rekonstruisali njegove spomenike. Danas se kritikuje ova obnova koja nije obraćala pažnju na izgled krajolika u vreme nastanka njegovih građevina.
Ipak, danas je ovo jedno od najposećenijih mesta u Indiji koje svake noći posetiocima pruža raskošan lajt-šou o istoriji, filozofiji i vajarstvu slavnih hramova. Tu se svake godine održava Festival plesa, pružajući priliku posetiocima da se upoznaju sa klasičnim indijskim plesovima ispred fantastične scenografije Khajuraho hramova.
Znamenitosti
[uredi | uredi izvor]Celo područje Khajueahoa je okruženo zidinama s osam portala, od kojih je svaki bio uokviren sa dve zlatne palme. Unutra se izvorno nalazilo više od 80 hramova, od kojih je danas samo njih 25 u dobrom stanju, razbacani na području velikom oko 20 km². Ovi hramovi su izvrsni primer srednjovekovne indijske arhitekture, ali svojim prikazima i svedočanstvo života ljudi u vreme Kandela vladara.
Hramovi su izgrađeni od kamenja, bez veziva, a kamenje je klesano i slagano jedno na drugo, s velikom preciznošću. Njihovi stubovi i arhitrav su izgrađeni od megalita,[9][10][11][12] do 20 tona teških. Svaki se sastoji od tri glavna elementa: ulaza ( ardhamandapa), svečane dvorane ( mandapa) i svetilišta ( garbha griha).
Hramovi su podeljeni u tri grupe: zapadni, istočni i južni.
| Broj | Današnji naziv | Posvećen božanstvu | Beleške |
| 1. | Khausat Jogini | Kali i 64 Jogina | Najstariji sačuvani hram (9. vek) koji se nalazi u zapadnoj grupi hramova. Izvrono je imao 65 ćelija od kojih je sačuvano 35. |
| 2. | Brahma | Brahma | Jedan od tri hinduistička hrama u istočnoj grupi. Vamana i Javari su druga dva. |
| 3. | Lalgun Mahadev | Šiva | Istočni hramovi |
| 4. | Matangešvara | Šiva | On se nalazi izvan grupe zapadnih hramova i još uvek je aktivan. U njemu se nalazi 2,5 m visok lingam sa skulpturom Šive. Južno od hrama je arheološki muzej na otvorenom u kojemu se nalazi sjajna kolekcija skulptura i fresaka iz hramova Kajurahoa. |
| 5. | Varaha | Varaha | |
| 6. | Lakšmana | Vajkuntha Višnu | Veliki hram posvećen Višni ima troglavog idola Višninih inkarnacija: Narasimha i Varaha. Splavar na ulazu prikazuje sveto trojstvo Brahme, Višnua i Šive s božicom Lakšimi. Tu su i važni Lakšavarma natpisi. |
| 7. | Paršvanat | Adinat | Najveći džainski hram u istočnoj grupi hramova. Severni zid hrama je ukrašen skulpturama koje prikazuju žanr prizore, poput devojke koja skida šminku ili devojke koja vadi trn iz noge. Tu je takođe i simbol bika prvog Tirtankara, Adinatha, ali i Pahil natpis iz 950. god. |
| 8. | Višvanat | Izvorno Višnuu, danas Brahmi | Lavovi čuvaju severni ulaz u hram, dok su s obe strane južnih stuba slonovi. Nasuprot hrama nalazi se svetište Nandi bika. Na hramu je i Danga natpis Sama iz 1059. god. |
| 9. | Devi Jagadambi | Izvorno Višni, a danas Parvati | |
| 10. | Hitragupta | Surja | Posvećen bogu sunca, Surji, u unutrašnjem svetištu ima skoro 2 m visoku sliku boga Surja kako vozi kočiju s konjima. Tu je takođe i slika kraljevske procesije, skupine plesačica i drugi prizori čistog luksuza. |
| 11. | Kandariya Mahadeo | Šiva | Najveći hram Kajurahoa i zapadne grupe hramova. Na njemu se nalazi oko 900 skulptura od kojih je najveća Šive, koja od dna ima skoro 31 m. U svetištu se nalazi lingam Šive oko kojeg su isklesane figure drugih bogova, božica i apsarasa (božanskih deva). Ulazni luk, stubovi i svod su takođe raskošno isklesani. Spoljni zid transepta ima tri vodravna panela na kojima su prikazani bogovi hinduističkog panteona i skupine ljubavnika. |
| 12. | Vamana | Vamana | Jedan od tri hinduistička hrama u istočnoj grupi. |
| 13. | Adinat | Adinat | Džainski hram, poslednji u istočnoj grupi, posvećen prvom jainu Tirthankara, Adinathu. |
| 14. | Javari | Višnu | Jedan od tri hinduistička hrama u istočnoj grupi. |
| 15. | Haturbhuja | Višnu | Južni hram u kojem se nalazi detaljno isklesana figura boga Višnua. |
| 16. | Duladeo | Šiva | Južni hramov prekriven senzualnim prikazima figura apsarasa (božanskih deva). |
| 17. | Ghantaj | Jina | Džainistički hram od kojega su preostali samo neki stubovi i sjajni friz na kojem je prikazano 16 snova Mahavirine majke, zajedno s mnogoručnom božicom smeštenom na krilatoj Garudi. |
Ukrasi
[uredi | uredi izvor]Zidne slike i spoljni reljefni ukrasi hramova uglavnom slave ženu i njenog razna raspoloženja i stanja. Često sa eksplicitnim prizorima seksa, koji se smatrao svetim kao direktna razmena sokova između dva bića. Naime, Kandela vladari su bili sledbenici tantričkog kulta koji je učio kako je zadovoljavanje zemaljskih želja prvi korak prema krajnjoj slobodi. Zbog toga su na erotskim prizorima uvek samo ljudi, i to izvan hrama (tek oko 10% od svih prikaza), dok je unutrašnjost rezervisana za božanske prikaze, pa se verovalo da bi se ušlo u hram treba ostaviti svoje seksualne želje napolju.[13][14]
-
Hram Lakshmana -
Hram Kandarija Mahadeva -
Prizori hrama Lakshmana -
Hram Visvanath -
Erotski detalj u hramu Lakshmana
Klima
[uredi | uredi izvor]| Klima Khajuraha (1981–2010, ekstremi 1970–2010) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 34,3 (93,7) |
38,6 (101,5) |
43,1 (109,6) |
46,9 (116,4) |
48,4 (119,1) |
48,0 (118,4) |
45,0 (113) |
41,0 (105,8) |
39,3 (102,7) |
42,8 (109) |
37,6 (99,7) |
32,8 (91) |
48,4 (119,1) |
| Maksimum, °C (°F) | 24,1 (75,4) |
28,0 (82,4) |
34,3 (93,7) |
40,1 (104,2) |
42,8 (109) |
40,4 (104,7) |
34,3 (93,7) |
32,5 (90,5) |
33,2 (91,8) |
33,8 (92,8) |
30,1 (86,2) |
26,1 (79) |
33,3 (91,9) |
| Minimum, °C (°F) | 8,4 (47,1) |
10,8 (51,4) |
15,8 (60,4) |
21,9 (71,4) |
26,9 (80,4) |
28,4 (83,1) |
26,3 (79,3) |
25,3 (77,5) |
24,1 (75,4) |
19,0 (66,2) |
13,3 (55,9) |
9,2 (48,6) |
19,1 (66,4) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | 1,0 (33,8) |
0,6 (33,1) |
6,3 (43,3) |
12,6 (54,7) |
18,6 (65,5) |
21,5 (70,7) |
22,4 (72,3) |
21,8 (71,2) |
17,3 (63,1) |
11,7 (53,1) |
4,8 (40,6) |
3,1 (37,6) |
0,6 (33,1) |
| Količina kiše, mm (in) | 17,8 (0,701) |
22,8 (0,898) |
10,6 (0,417) |
6,5 (0,256) |
15,7 (0,618) |
100,0 (3,937) |
293,7 (11,563) |
377,0 (14,843) |
211,6 (8,331) |
33,9 (1,335) |
6,7 (0,264) |
3,8 (0,15) |
1,100 (43,307) |
| Dani sa kišom | 1,3 | 1,6 | 0,9 | 0,8 | 1,5 | 5,5 | 13,0 | 13,6 | 8,7 | 1,7 | 0,5 | 0,6 | 49,9 |
| Relativna vlažnost, % (u 17:30 IST č.) | 47 | 37 | 24 | 17 | 20 | 40 | 69 | 76 | 68 | 48 | 44 | 48 | 45 |
| Izvor: India Meteorological Department[15][16] | |||||||||||||
Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ Steinem, Gloria (1984). Outrageous Acts and Everyday Rebellions (1 izd.). New York: Henry Holt & Co. str. 219.
- ^ „Erotica and Pornography: A Clear and Present Difference”. Ms. novembar 1978. str. 53.
- ^ „Pornography—Not Sex but the Obscene Use of Power”. Ms. avgust 1977. str. 43.
- ^ Popis stanovništva u Indiji po gradovima, selima i naseljima Preuzeto 12. 4. 2011.
- ^ Doniger, Wendy (2003). Kamasutra - Oxford World's Classics. Oxford University Press. str. i. ISBN 9780192839824. „'The Kamasutra is the oldest extant Hindu textbook of erotic love. It was composed in Sanskrit, the literary language of ancient India, probably in North India and probably sometime in the third century'”
- ^ Coltrane, Scott (1998). Gender and families. Rowman & Littlefield. str. 36. ISBN 9780803990364. Arhivirano iz originala 30. 4. 2016. g. Pristupljeno 15. 11. 2015.
- ^ Coltrane, Scott (1998). Gender and families. Rowman & Littlefield. str. 36. ISBN 978-0-8039-9036-4. Arhivirano iz originala 30. 4. 2016. g. Pristupljeno 15. 11. 2015.
- ^ Wendy Doniger (2003). „The "Kamasutra": It Isn't All about Sex”. The Kenyon Review. New Series. 25 (1): 18—37. JSTOR 4338414.
- ^ „Europe's Megalithic Monuments Originated in France and Spread by Sea Routes, New Study Suggests”.
- ^ „Europe's Mighty Megaliths Mark the Winter Solstice”. National Geographic Society. 21. 12. 2017.
- ^ Price, T. Douglas; Feinman, Gary M. (2005). „Glossary”. Images of the Past (4th Student izd.). McGraw-Hill Higher Education. Arhivirano iz originala 30. 9. 2017. g. Pristupljeno 28. 7. 2018.
- ^ „Glossary of Cemetery Terms”. Rochester's History: An Illustrated Timeline. Definition of megalith. Arhivirano iz originala 5. 6. 2013. g. Pristupljeno 28. 7. 2018.
- ^ Khajuraho Temples, Pristupljeno 10. 4. 2013.
- ^ Hramovi ljubavi
- ^ „Station: Khajuraho Climatological Table 1981–2010” (PDF). Climatological Normals 1981–2010. India Meteorological Department. januar 2015. str. 409—410. Arhivirano iz originala (PDF) 5. 2. 2020. g. Pristupljeno 29. 12. 2020.
- ^ „Extremes of Temperature & Rainfall for Indian Stations (Up to 2012)” (PDF). India Meteorological Department. decembar 2016. str. M121. Arhivirano iz originala (PDF) 5. 2. 2020. g. Pristupljeno 29. 12. 2020.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Phani Kant Mishra, Khajuraho: With Latest Discoveries, Sundeep Prakashan . 2001. ISBN 978-81-7574-101-0..
- Devangana Desai, The Religious Imagery of Khajuraho, Franco-Indian Research P. Ltd. 1996. ISBN 978-81-900184-1-8..
- Devangana Desai, Khajuraho, Oxford University Press Paperback (Sixth impression 2005). ISBN 978-0-19-565643-5..
- Apte, Vaman Shivram (1965). The Practical Sanskrit Dictionary (fourth revised & enlarged izd.). Delhi: Motilal Banarsidass Publishers. ISBN 81-208-0567-4.
- Avari, Burjor (2007). India: The Ancient Past. London: Routledge. ISBN 978-0-415-35616-9.
- Daniélou, Alain (1993). The Complete Kama Sutra: The First Unabridged Modern Translation of the Classic Indian Text
. Inner Traditions. ISBN 0-89281-525-6. - Wendy Doniger; Sudhir Kakar (2002). Kamasutra. Oxford World's Classics. Oxford University Press. ISBN 0-19-283982-9.
- Haksar, A.N.D; Favre, Malika (2011). Kama Sutra. Penguin. ISBN 978-1-101-65107-0.
- Flood, Gavin (1996). An Introduction to Hinduism. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-43878-0.
- Flood, Gavin, ur. (2003). The Blackwell Companion to Hinduism. Malden, MA: Blackwell Publishing Ltd. ISBN 1-4051-3251-5.
- Hopkins, Thomas J. (1971). The Hindu Religious Tradition. Cambridge: Dickenson Publishing Company, Inc.
- Keay, John (2000). India: A History. New York: Grove Press. ISBN 0-8021-3797-0.
- McConnachie, James (2007). The Book of Love: In Search of the Kamasutra. London: Atlantic Books. ISBN 978-1-84354-373-2.
- Jyoti Puri (2002). „Concerning "Kamasutras": Challenging Narratives of History and Sexuality”. Signs. University of Chicago Press. 27 (3). JSTOR 3175887.
- Sinha, Indra (1999). The Cybergypsies. New York: Viking. ISBN 0-600-34158-5.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |