Muslimansko osvajanje Jermenije

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Arapsko osvajanje Jermenije bilo je deo muslimanskih osvajanja nakon smrti Muhameda 632. godine.

Persijska Jermenija je pala pod vlast arapskog Rašidunskog kalifata 645. godine. Vizantijska Jermenija je već osvojena 638–639.

Pozadina: islamska ekspanzija[uredi | uredi izvor]

Posle Muhamedove smrti 632. godine, njegovi naslednici započeli su vojni pohod kako bi uvećali teritoriju novog kalifata. Tokom muslimanskih osvajanja, Arapi su osvojili veći deo Bliskog istoka.

Izvori[uredi | uredi izvor]

Detalji ranog osvajanja Jermenije od strane Arapa su neizvesni, jer različiti arapski, grčki i jermenski izvori jedni drugima međusobno protivreče.[1] Glavni izvori za taj period su iskazi očevidaca među kojima je jermenski episkop Sebeos, zajedno sa istorijom jermenskog sveštenika 8. veka Levonda. Arapski istoričari El Tabari i Jakubi takođe pružaju informacije o tom periodu, ali glavni izvor je naučnik iz 9. veka El Baladuri, koji je, što je neobično za muslimanskog pisca, obuhvatio mnogo podataka iz lokalnih izveštaja iz Jermenije.[1][2]

Arapski upadi i osvajanje Jermenije[uredi | uredi izvor]

Prema arapskim izvorima, prva arapska ekspedicija je stigla do Jermenije 639/640, odmah nakon njihovog osvajanja Levanta od Vizantijaca i početka muslimanskog osvajanja Persije.[1] Arape je predvodio Ijad ibn Ganim, koji je prethodno osvojio Gornju Mesopotamiju, i prodro do Bitlisa. Druga ekspedicija se odigrala 642. godine, kada je muslimanska vojska napredovala podeljena u četiri korpusa do severoistočne Jermenije, da bi bila poražena i izbačena iz zemlje.[1] Posle ovog neuspeha, Arapi su 645. godine preduzeli upad iz Adarbaidžana, predvođeni Salmanom ibn Rabiom, ali je to samo dotaklo jermenska pogranična područja.[1] Tek 645/646, Muavija, guverner Sirije, preduzeo je veliki pohod radi pokoravanje zemlje. Muavijin vojskovođa Habib ibn Maslama el Fihri je prvo krenuo protiv vizantijskog dela zemlje: opseo je i zauzeo Teodosiopolj (današnji Erzurum, Turska) i pobedio vizantijsku vojsku, pojačanu hazarskim i alanskim trupama, na Eufratu. Zatim se okrenuo prema jezeru Van, gde su mu se pokorili lokalni jermenski prinčevi Ahlat i Moks, dozvolivši Habibu da krene na Dvin, glavni grad nekadašnjeg persijskog dela Jermenije. Dvin se predao nakon nekoliko dana opsade, kao i Tiflis dalje na severu u kavkaskoj Iberiji.[3] U isto vreme, druga arapska vojska iz Iraka, pod vodđstvom Salmana ibn Rabija, osvojila je Kavkasku Albaniju (Aran).[3]

Jermenski izvori, međutim, daju drugačiji narativ, kako u hronologiji, tako i u detaljima događaja, iako je široka težnja arapskih pohoda u skladu sa muslimanskim izvorima. Jermenski istoričari izveštavaju da su Arapi prvi put stigli 642. godine, prodirući do centralnog dela Ajrarata, i opustošili Dvin, vraćajući se sa preko 35.000 zarobljenika.[3] Tokom 643. godine Arapi su ponovo napali, iz pravca Adarbaidžana, opustošili Ajrarat i stigli do Iberije, ali ih je u bici porazio jermenski vođa Teodor Rštuni i prisilio da se povuku nazad.[3] Nakon ovog uspeha, Rštunija je vizantijski car Konstans II priznao za vladara Jermenije. U nekom trenutku ubrzo nakon ovoga, Jermeni su priznali vizantijsko sizerenstvo.[3]

Međutim, kada se Konstansovo primirje sa Arapima završilo 653. godine, i kada je postala moguća nova invazija Arapa, Rštuni je dobrovoljno pristao da se potčini muslimanima koji su bili nadmoćniji.[3] Kao odgovor, car Konstans je lično poveo vojsku od navodno 100.000 ljudi u Jermeniju. Lokalni knezovi su se okupili kod njega, i Jermenija i Iberija su se vratile vizantijskoj strani poklonivši joj opet svoju vernosti.[3] Posle zime provedene u Dvinu, Konstans je u proleće 654. godine otišao. Gotovo odmah nakon toga arapska vojska je napala i zauzela oblasti na severnoj obali jezera Van. Uz njihovu pomoć, Rštuni je iselio vizantijske garnizone iz Jermenije i obezbedio arapsko da ga arapi priznaju za glavnog kneza Jermenije, Iberije i Albanije.[3] Vizantinci su pod vođstvom generala Maurianija pokušali da povrate kontrolu nad regionom, ali bez uspeha. Tokom 655, čak je i vizantijska Jermenija napadnuta, a Arapi su zauzeli Teodosiopolj (arapski Kalikala) i učvrstili kontrolu nad zemljom tako što su odveli Rštunija u Damask, gde je umro 656, a na njegovo mesto postavili njegovog rivala Hamazaspa Mamikoniana.[3] Međutim, izbijanjem Prvog muslimanskog građanskog rata 657. godine, efektivna arapska vlast u zemlji je prestala i Mamikonian se gotovo odmah vratio pod vizantijsku vlast.[3]

Ovi događaji su spojeni u jedinstveni pohod 645/646 u arapskim izvorima, koji izostavljaju bilo kakve detalje o unutrašnjim poslovima Jermenije ili priznavanju vizantijskog sizerenstva tamo, i prikazuju zemlju tako da je ona tada bila čvrsto pod arapskim sizerenstvom i da je njome upravljao Habiba el Fihrij nakon pohoda.[4] Savremeni istoričari generalno smatraju da je savremeni izveštaj o Sebeosu (koji delimično potkrepljuje vizantijski hroničar Teofan Ispovednik) pouzdaniji i predlažu različite rekonstrukcije ranih arapskih upada između 640. i 650. godine, na osnovu kritičkog čitanja izvora ; jasno je, međutim, da se zemlja u ovom trenutku nije potčinila arapskoj vlasti.[3]

Međutim,661. godine, Muavija, sada pobednik muslimanskog građanskog rata, naredio je jermenskim prinčevima da se ponovo potčine njegovoj vlasti i plate danak. Da bi izbegli novi rat, prinčevi su se povinovali tome.[5]

Jermenija u sastavu Kalifata[uredi | uredi izvor]

Teodor Rštuni i drugi jermenski naharari (gospodari) prihvatili su arapsku vlast nad Jermenijom.[6] Vizantijski car, Konstans II, slao je povremena pojačanja u Jermeniju, ali su ona bila neadekvatna. Zapovednik grada Dvina, Smbat, suočen sa činjenicom da više nije mogao da izdrži protiv islamske vojske, podvrgao se kalifu Omaru, pristajući da mu oda počast.

Tokom 644. godine, Omara je ubio persijski rob, a zamenio ga je kalif Osman. Jermensko prihvatanje arapske vlasti iritiralo je Vizantijce. Car Konstans je poslao svoje ljude u Jermeniju kako bi nametnuo halkedonsko hrišćansko učenje.

[6] Nije uspeo u svom doktrinarnom cilju, ali je novi jermenski prefekt Hamazasp, koji je smatrao da su porezi koje su nametnuli muslimani preteški, popustio pred carem.

Jermenija je ostala pod arapskom vlašću otprilike 200 godina, formalno počev od 645. godine n.e. Tokom mnogih godina vladavine Omejada i Abasida, jermenski hrišćani su imali koristi od političke autonomije i relativne verske slobode, ali su smatrani građanima drugog reda (dhimi status). Međutim, u početku to nije bio slučaj. Osvajači su prvo pokušali da primoraju Jermene da prihvate islam, podstakavši mnoge građane da pobegnu u Jermeniju pod kontrolom Vizantije,[7]koju su muslimani uglavnom ostavili zbog njenog surovog i planinskog terena.[8] Ova politika je takođe izazvala nekoliko pobuna sve dok Jermenska crkva konačno nije počela da uživala veće priznanje čak i u većoj meri nego što je to doživela pod vizantijskom ili sasanidskom jurisdikcijom.[9] Kalif je odredio Ostikane za guvernere i predstavnike, koji su ponekad bili Jermenskog porekla. Na primer, prvi ostikan bio je Teodor Rštuni. Međutim, zapovednik vojske od 15 000 ljudi uvek je bio Jermenskog porekla, često iz porodica Mamikonian, Bagratuni ili Artsruni, s tim da je porodica Rštuni imala najveći broj trupa sa 10 000 ljudi. On bi branio zemlju od stranaca, ili bi pomagao kalifu u njegovim vojnim ekspedicijama.[6] Na primer, Jermeni su pomagali Kalifatu protiv hazarskih osvajača.[9]

Arapsku vladavinu su prekidale mnoge pobune kad god su Arapi pokušali da nametnu islam ili veće poreze (džizija) narodu Jermenije. Međutim, ove pobune su bile sporadične i povremene. Nikada nisu imali pan-jermenski karakter. Arapi su koristili rivalstvo između različitih jermenskih naharara kako bi obuzdali pobune. Tako su porodice Mamikonian, Rštuni, Kamsarakan i Gnuni postepeno slabile u korist porodica Bagratuni i Artsruni. [6] Pobune su dovele do stvaranja legendarnog lika Davida od Sasuna.

Tokom islamske vladavine, Arapi iz drugih delova Kalifata naselili su se u Jermeniji. Do 9. veka postojala je dobro uspostavljena klasa arapskih emira, više ili manje ekvivalentna jermenskim nahararima.[9]

Na kraju ovog perioda, 885. godine, osnovano je Bagratidsko kraljevstvo Jermenija sa Ašotom I, hrišćanskim kraljem, kao prvim monarhom. Spremnost Vizantijskog carstva i Abasidskog kalifata da priznaju postojanje kraljevine proizilazilo je iz potrebe da se između njih održi tampon država.[10] Naročito za Kalifat, Jermenija je bila poželjnija kao tampon, a ne kao provincija zbog pretnji Hazara, koji su bili saveznici sa Vizantijom.[11] Ašotova vlast i oni koji su ga nasledili uveli su period mira, umetničkog rasta i književne delatnosti. Ovaj period se naziva drugim jermenskim zlatnim dobom i manifestuje se u veličanstvenim crkvama izgrađenim i ilustrovanim rukopisima nastalim tokom tog perioda.[7]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d Canard & Cahen 1960, str. 635.
  2. ^ Ter-Ghewondyan 1976, str. 1, 5–6.
  3. ^ a b v g d đ e ž z i j Canard & Cahen 1960, str. 636.
  4. ^ Canard & Cahen 1960, str. 636–637.
  5. ^ Canard & Cahen 1960, str. 637.
  6. ^ a b v g Kurdoghlian, Mihran (1996). Hayots Badmoutioun (Armenian History), Volume II (na jeziku: jermenski). Hradaragutiun Azkayin Ousoumnagan Khorhourti, Athens, Greece. str. 3—7. 
  7. ^ a b Waters & Kurkichayan 2005, str. 25
  8. ^ Blankinship 1994, str. 107
  9. ^ a b v Herzig & Kurkichayan 2005, str. 42–43
  10. ^ Inc, Ibp (2013-09-01). Armenia Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments (na jeziku: engleski). Washington, D.C.: Int'l Business Publications. str. 45. ISBN 9781438773827. [mrtva veza]
  11. ^ Hussey, Joan Mervyn (1966). The Cambridge Medieval History: The Byzantine Empire. Cambridge: Cambridge University Press. str. 607. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Муслиманско_освајање_Јерменије&oldid=27677258”