Нацрт:Banatski božur

S Vikipedije, slobodne enciklopedije


Banatski božur je zeljasta biljka, a vrste su dvojno,trojno ili višestruko deljeni i naizmenično raspoređeni.

Božuri imaju srednje do tamnozeleno, ponekad srebrno, plavkasto ili sivo zeleno lišće i različito, duboko razdeljene lisne površine koje su samo ponekad meke i dlakave izrazito kod mesnih žila. Mezofil ima u sebi  kristale kalcijum oksalata i kristalne druze[1]. Cvetovi ove vrste su krupni, terminalni, pojedinačni, asimetrični i obojeni u ljubičastu boju. Čašičnih listića ima 5, a ponekad i više, dok kruničnih ima od 5 do 8. Prašnika u cvetu ima mnogo i pri osnovi su svi zajedno srasli u prstenastu tvorevinu. Ukoliko svaki krapel gradi po jedan tučak, onda je ta vrsta apokrapna kao što je u ovom slučaju i tučak je sagrađen sa 2 do 5 oplodna listića. Cvetovi su uspravno postavljeni i i pojedinačno postavljeni, a nekada su u obliku cvasti. Svaki cvet ove vrste ima 5-10 jarko obojenih latica, a ova vrsta u izrazito ljubičastu boju. Većina božura ima sredinu koja je ispunjena krem ili žutim prašnicima. Cvetovi liče na svet anemone. Cvetni omotač je skup svih prašnika koji je acikličan(pravolinijski) i latice su zaobljene. Banatski božur je dugogodišnja cvetnica koja cveta od aprila do maja.[2]

Plod je u obliku meška sa velikim brojem semenki koji je obavijen opnom koja je ljubičaste boje.

Areal vrste[uredi | uredi izvor]

Paeonia officinalis subsp. banatica (Banatski božur) je rasprostranjen u panonskom regionu: Banat u Vojvodini, jugozapadna Mađarska, istočna Rumunija. [3]

Rasprostranjenost u Srbiji[uredi | uredi izvor]

U Srbiji se banatski božur javlja u zajednici hrasta lužnjaka i stepskog lužnjaka u Deliblatskoj peščari, a ako se prihvati gledište Hong et al. (2008) za Taru onda se sreće i u čestarima i livadama kontaktne zone hrastovih i bukovih šuma. Prema tumačenju Hong et al. (2008) osim pomenutih oblasti rasprostranjen je i u zapadnoj Srbiji (Tara i Mokra gora). Sa Fruške gore je iščezao

Primerci banatskog božura u Rumuniji sa lokalitete Bazjaš imaju dosta veće i šire listove od onih koji se sreću u Deliblatskoj peščari[4]. U flori Rumunije je kod opisa  Paeonia officinalis data opširno stanje flore, posebno to da je prisustvo banatskog božura u Rumuniji čudno i da se njihove biljke sa lokaliteta Bazjaš nikako ne slažu sa božurom iz Deliblatske peščare. Za Bazjaš se navode vrste Paeonia coralina var. tupica i var. tratenatiformis i to zajedno na istom lokalitetu što je veoma sumnjivo. Božur sa Bazjaša liči na Paeonia mascula[5] koji je visok do 1,5 metara i da je ova druga vrsta u Bazjašu veoma promenljiva sa jajastim i izduženim listovima koji su do 2 puta duži od širine čime podseća na datu vrstu.

Odlike staništa Banatskog božura[uredi | uredi izvor]

U jugoistočnom delu panonske nizije, u Banatu nalazi se najveća evropska kontinentalna peščara koja obuhvata 35.000 hektara površine. Nastala je u periodu ledenog doba od moćnih naslaga karbonatno-silkatnog peska i predstavlja jedini lokalitet banatskog božura.

Zemljište pod banatskim božurom sadrži pet fenolnih kiselina koje su u vezanom stanju gde ima najviše kumarinske i vanilinske kiseline. Razlika u količini vezanih fenolnih kiselina u površini i dubini zemlje ne postoji jer su potpuno ravnomerno raspoređene u podlozi koja se sastoji od razloženog lišća i grančica trepetljike, gloga, bele topole, hrasta lužnjaka. Ona sadrži pet fenolnih kiselina pri čemu preovlađuju vezani oblici, među njima najviše ima kumarinske, vanilinske i siringinske kiseline. Deliblatsku peščaru karakterišu peščarske, stepske, šumske, močvarne i vodene zajednice. [6]

U Deliblatskoj peščari se prepliću uticaju stepske umereno-kontinentalne klime koja vlada Panonskom nizijom i klime južnih delova Karpata. Najveća nadmorska visina Deliblatske peščare je 193 metara, a najmanja 75 metara. Središnji deo Deliblatske peščare između Flamunde i Šušare je najhladniji u celoj oblasti sa temeraturom koja godišnje iznosi od – 33 °C do + 40°C što je čini vrlo specifičnom u našoj zemlji. Temperatura vazduha u peščari je januraska oko -1°C, a  julska oko +23°C. U ovim predelima su registrovani vetrovi svih pravca, a istočni i zapadni vetrovi su malo češći za razliku od ostalih. Najpoznatjiji i najistaknutiji vetar ovog područja je Košava koji predstavlja faktor koji je odlučujući za klimu i kao ekološki faktor za biljni pokrivač Deliblatske peščare. Kao vetar koji ima razornu moć na pečšanu podlogu i vegetaciju i kao hladan i suv vetar ona najčešće duva u toku zime, ranog proleća i pozne jeseni. Glavnu karakteristiku reljefa Deliblatske pečšare predstavljaju dine i međudolinske udoline. Postojanje dina se vezuje za rad vetra. (Košava[7] koja je specifična za ovo područje)

Deliblatska peščara - pesak / Umetnik: Isidora Filipović

Pedološki sastav peščare je vrlo heterogen: boja peska varira od žute do crne boje u jugoistočnom delu,a ponegde u srednjem dominira žut pesak koji je jače i slabije obojen humusom, Različite boje peska su u vezi sa raznim vrstama vegetacijskih tipova. Žbunovi imaju veliki uticaj na božure, što potvrđuju rezultati istraživanja na ovom staništu.[8] Za opstanak ove endemične i reliktne vrste, potrebno je na neporednoj blizini od banatskog božura (3-4 metara) uklanjati sve vrste koje na bilo kakav način mogu loše uticati na ovu vrstu.

Rezervat je dom mnogih vrsta kao što su: jeleni, srne, male divlje svinje, kao i stepskih sisata poput slepog kučeta, stepskog skočimiša. [9]

Ugroženost vrste[uredi | uredi izvor]

Kod nas je božur pored tipske forme i sa reliktnom podvrstom subsp.banatica koju mnogi autori smatraju smatraju zasebnom vrstom – banatski božur – i kao takva vrsta ulazi u Crvenu knjigu flore Srbije na preliminarnoj listi najugroženijih biljaka prema pravilima IUCN, Kao kritično ugrožena vrsta procenjuje se na manje od 40 zrelih jedinki. Smatra se da 90% preživljava u južnoj Mađarskoj, gde se nalaze sva njena staništa Natura 2000 i gde se preduzimaju veliki napori da se ova vrsta spasi od izčezavanja. Jedan od načina za to, jeste da turisti koji dođu tamo, posećuju ovaj prostor isključivo uz pratnju vodiča što utiče na opstanak ove vrste.

Glavni faktori ugrožavanja u Srbiji: prirodna sukcesija, seča šume i sakupljanje. U našoj zemlji postoji stalni monitoring ove vrste[10] pri čemu je utvrđeno da ova vrsta ima opstanak zahvaljujući aktivnim merama unapređenja staništa kao što su: čišćenje šume, prosvetljavanje šume. U cilju obnove i očuvanja banatskog božura postavljen je ogled sa uklanjanjem drveća  i žbunova koji je sproveden od 1994 do 1996 godine jer sprat žbunova utiče negativno na brjnost populacije banatskog božura. Broj jedinki se sa prosvetljavanjem šume od 1998 godine udvostručio jer je smanjena svetlost negativno uticala na brojnost populacije banatskog božura kao i žbunovi. O ovoj vrsti se stara Pokrajinski zavod za zaštitu prirode i jedino stanište je zaštićeno 1977 godine.




Deliblatska peščara - Umetnik: Jelena Prodanović

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Todorović, M. (2014). Ekološke i fitogeografske osobenosti predstavnika roda Paeonia u Srbiji. Beograd: Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu. 
  2. ^ „Banatski božur”. 
  3. ^ Boža, P., Stojšić, V (1999). Paeonia officinalis L. subsp. banatica/Rochel/Soó) In: Stevanović, B. (ed.) (1999): Crvena knjiga flore Srbije 1. Iščezli i krajnje ugroženi taksoni. Beograd, Ministrastvo za zaštitu životne sredine Republike Srbije. 
  4. ^ Lazarević, P., Stojanović, V (2012). Divlji božuri (Paeonia L.) u Srbiji– rasprostranjenje, stanje populacija, ugroženost i zaštita. 
  5. ^ „Muški božur”. 
  6. ^ „Flora i vegetacija « Deliblatska pescara”. www.deliblatskapescara.rs. Pristupljeno 2020-01-29. 
  7. ^ „Košava”. 
  8. ^ Dinić, A., Stojišić, V., Đurđević, L (2002). Uticaj spratova žbunjeva u degradovanoj lužnjakovoj šumi na brojnost populacije banatskog božura (Paeonia officinalis subsp. banatica/Rochel/ Soó) na Deliblatskoj peščari. Zaštita prirode. 
  9. ^ vosume2017. „SRP Deliblatska peščara"”. Vojvodinasume (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2020-01-29. 
  10. ^ Stojšić, V (1995). Unapređenje populacije banatskog božura na Deliblatskoj peščari. Zavod za zaštitu prirode Srbije, odeljenje u Novom Sadu. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Нацрт:Банатски_божур&oldid=26428966”