Nedo Zec
Nedo Zec | |
|---|---|
| Datum rođenja | 1899 |
| Mesto rođenja | Mostar, Austrougarska |
| Datum smrti | 17. novembar 1971. (71/72 god.) |
| Mesto smrti | Sarajevo, SFRJ |
Nedo Zec (Mostar, 1899 — Sarajevo, 17. novembar 1971) bio je lekar specijalista za neuropsihijatriju, osnivač i profesor Medicinskog fakulteta u Sarajevu, član Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine,[1] prvi posleratni ministar zdravlja u Narodnoj Republici BiH, osnivač je i prvi šef Klinike za nervne i duševne bolesti u okviru Medicinskog odeljenja Univerziteta u Sarajevu, koja je jedno vreme nosila njegovo ime. Osnivač je psihijatrijskih ustanova na Jagomiru (1948) i Sokolcu - Sokocu (1958), kao i drugih zdravstvenih ustanova u Bosni i Hercegovini. Autor je preko 80 naučnih i stručnih radova. Preživeli je zatočenik u Logoru Jasenovac u periodu (1942—1943), o čemu je ostavio svedočanstvo pod naslovom „Radi ti, dijete, svoj posao!“ (1961).
Biografija[uredi | uredi izvor]
Diplomirao je na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beču.[1] Još kao student je radio u Neuropsihijatarskoj klinici profesora Vangerjaurega (nem. Julius Wagner-Jauregg). [2]
Zbog političke nepodobnosti, kao otvoreni levičar u Kraljevini Jugoslaviji[3] umesto usavršavanja, osam godina je radio kao sreski lekar po zabačenim mestima u Makedoniji i Bosni i Hercegovini.[1] Nakon toga je završio specijalizaciju iz neuropshijatrije[2] i položio specijalistički ispit 1934. godine na Klinici za duševne bolesti u Beogradu, gde je izabran za asistenta.[4]
Od 1940. godine je radio na neuropsihijatarskom odeljenju Opšte državne bolnice u Sarajevu (Koševska bonica). Međutim, ubrzo je uspostavljena NDH.[3]
Nakon što je 16. jula 1942. godine iz bolnice uspela da pobegne uhapšena Olga Marasović, sekretar Mesnog komiteta KPJ Sarajevo, u drugoj polovini istog meseca, uhapšen je na potkazivanje bolničara, špijuna Ustaške nadzorne službe, zajedno sa tridesetak zdravstvenih radnika (između 32 i 35 bolničara, lekara i službenika uprave bolnice), kao aktivista NOP. Cela grupa je tokom naredne dve nedelje mučena, a zatim otpremljena u Logor Jasenovac (većina) ili u Staru Gradišku. Nedo Zec je bio jedan od petoro preživelih logoraša iz te grupe.[5] Nalazio se u delu logora sa radionicama.[5] U logoru je bio u periodu 1942—1943.[1] Uspeo je da se spase i za sobom je ostavio dragocena svedočanstva o životu u logoru i ustaškim zločinima.[3]
Na velikom mitingu u tek oslobođenom Sarajevu, organizovanom 8. aprila 1945. godine, sa svečane tribine je pozdravio oslobodioce grada u ime istaknutih patriota, kao predstavnik Srba. Desetak dana kasnije (19. april) našao se u privremenom gradskom narodnom odboru, koji je obavljao funkciju vlasti do narednih izbora.[6]
Nakon Drugog svetskog rata, 1945. već kao iskusan predstavnik zdravstvene službe, postao je prvi ministar narodnog zdravlja Narodne Republike Bosne i Hercegovine. U toku 1945. godine Ministarstvo narodnog zdravlja je pokrenulo veliku akciju suzbijanja pegavog tifusa, koja je bila uspešno završena. Značajne su i zdravstvene ekipe s velikim brojem stručnjaka iz drugih republika, koje su obišle celu BiH, sa ciljem ustanovljavanja zdravstvenog stanja stanovništva posle rata i pružnjanja specijalističke pomoći na terenu. Osnivač je Instituta za dermatovenerologiju, puerikulturu, Instituta za tuberkulozu i Instituta za zdravstveno prosvećivanje, a otvorene su i dve škole: Srednja medicinska i Srednja zubarska i zubnotehnička škola u Sarajevu. [2]
Godine 1946. kao ministar narodnog zdravlja je zvanično otvorio Medicinski fakultet u Sarajevu.[2] Početkom 1947. godine je imenovan za redovnog profesora Medicinskog fakulteta u Sarajevu i postavljen za šefa katedre za neuropsihijatriju i za šefa Klinike za nervne i duševne bolesti.[1] Bio je prodekan školske 1947/48.[7] i dekan školske 1950/51. Medicinskog fakulteta.[1]
Objavio je oko 80 naučnih i stručnih radova, koji su obajvljeni u domaćim i stranim časopisima. Još kao student je počeo da proučava šizofreniju.[3] Prvi je u tadašnjoj Jugoslaviji uveo u to vreme modernu terapiju ove bolesti kardijazolskim šokovima. Detaljno je obradio problem neuroeulitičkih oboljenja kod endemičnog sifilisa raširenog u Bosni i Hercegovini[2] i čije je suzbijanje započelo još tokom austrougarske okupacije, a završeno u Socijalističkoj Jugoslaviji.[3] Dao je originalna tumačenja i izneo nove naučne postavke o abortivnoj prirodi tih oboljenja.[2]
Intenzivno se bavio i problemom miopatija i poremećajima funkcija mišića, o čemu je objavio niz radova. Od opšteg značaja je njegova metoda lečenja ulkusne bolesti insuliskim šokovima, koja je dala dobre rezultate. Posebno interesovanje je imao za psihologiju dece, a značajna je i njegova koncepcija o pseudošizofreniji.[8]
Dao je značajan doprinos razvoju psihijatrije u Bosni i Hercegovini. Osnivač je i prvi je voditelj Neuropsihijatrijske klinike u okviru Medicinskog odeljenja Univerziteta u Sarajevu (1947), kao i psihijatrijskih ustanova na Jagomiru (1948) i Sokolcu - Sokocu (1958).[3] Osnivač je i nekoliko puta je obavljao funkciju predsednika Sekcije neuropsihijatara i Društva ljekara BiH, te predsednik Udruženja neuropsihijatara Jugoslavije 1960.[7]
Dnevna psihijtarska bolnica u okviru Kliničkog centra Univerziteta u Sarajevu je nosila njegovo imes do 1990-tih.[1]
Jedan je od pokretača časopisa „Život i zdravlje“.[4] Bio je član „Prosvjete“, prosvetnog i kulturnog društva Srba u Bosni i Hercegovini, do zabrane društva 1949. Društvo je nakon obnoviteljske skupštine jula 1945. formiralo sekciju za narodno prosvećivanje, čiji je bio član. Na osnovu ovog projekta, štampan je „Bukvar“ u 40.000 primeraka.[9]
Za svoj plodonosni rad je nekoliko puta odlikovan. Dobitnik je Ordena rada drugog reda, dva puta, Oredna rada prvog reda,[7] Ordena Republike sa zlatnim vencem,[1] Dvadesetsedmojulske nagrade BiH, kao i niza drugih priznanja.[8]
Bio je član Naučnog društva Bosne i Hercegovine od njegovog osnivanja (1952),[8] a pred smrt je postao redovni član Akademije nauke i umetnosti BiH (1971).[3] Takođe je obavljao funkciju sekretara Odeljenja medicinskih nauka i bio član predsedništva Akademije.[8]
Radovi[uredi | uredi izvor]
Značajniji stručni radovi[8]:
- „O psihologiji djetinjstva i problemima vaspitanja“, „Svjetlost“, Sarajevo (1950)
- „Osnovi medicinske psihologije i psihopatije“, Zavod za izdavanje udžbenika, Sarajevo (1970)
- „Neuropsychiatrie Affections and Endemie Syphilis in BiH“
- „Insulinska terapija ulkusne bolesti“
- „Neurosenin der Eisenhütte Zenica“
- „Das pseudoschizophrenie Syndrom“
- „Biogeni amini u eksperimentalnoj i kliničkoj miotoniji“ (s P. Šternom)
- „Health Protection in Adolescence“
- „Strokes and the Weather“
Svedočanstvo iz Logora Jasenovac:
- „Radi ti, dijete, svoj posao!“, objavljeno u[10]:
- „Da se ne zaboravi“, Sarajevo, „Veselin Masleša“ (1961)
- „Otpor u žicama sećanje zatočenika“ 1, Beograd VIZ (1969)
- „Poruke“, 1 (4.7.1970)
- „Oslobođenje“ (1971)
- „Riječi koje nisu zaklane, svjedočanstva preživjelih zatočenika Logora Jasenovac“, knjiga I, u izdanju Spomen-područja Jasenovac (1973)
- „Catena mundi“, I Beograd-Kraljevo(1992)
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž Leksikon 2016, str. 19.
- ^ a b v g d đ Spomenica 2011, str. 344.
- ^ a b v g d đ e Jergović & 1. 6. 2014.
- ^ a b Mašić 2006, str. 89.
- ^ a b Ramadanović 1981.
- ^ Kosovac 1981.
- ^ a b v Mašić 2006, str. 90.
- ^ a b v g d Spomenica 2011, str. 345.
- ^ Prosvjeta & 1902 - 1949.
- ^ Mirković 2005, str. 511.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Jovanović, Slobodan (2016). Ristić, Aleskandar, ur. „Leksikon ljekara Sarajeva” (PDF). Magazin Dokgor. Sarajevo: Lekarska komora Kantona Sarajevo. 89. Arhivirano iz originala (PDF) 27. 01. 2021. g. Pristupljeno 7. 5. 2018.
- Jergović, Miljenko (1. 6. 2014). Bogišić, Ana, ur. „Priča o doktorima: Telefonski imenik grada Sarajeva za 1941.”. Ajfelov most. Sarajevo. Pristupljeno 7. 5. 2018.
- Loga, Slobodan, ur. (2011). Spomenica : 60 godina ANUBIH : 1951-2011 (PDF). Sarajevo: Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovinene i Hercegovine. str. 344-345. ISBN 978-9958-501-70-8. Arhivirano iz originala (PDF) 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 7. 5. 2018.
- Mirković, Jovan (2005). Novaković, Nenad, ur. Objavljeni izvori i literatura u jasenovačkim logorima (PDF). Beograd, Banja Luka, Laktaši: Muzej žrtava genocida, Besjeda, Grafo Mark. Pristupljeno 7. 5. 2018.
- Kosovac, Dragutin (1981). Sarajevo u revoluciji knjiga 4: U borbi do punog oslobođenja (novembar 1943 — april 1945): Uspostavljanje narodne vlasti u oslobođenom gradu (PDF). Sarajevo: Istorijski arhiv Sarajevo. Pristupljeno 8. 5. 2018.
- Ramadanović, Hiba (1981). Sarajevo u revoluciji knjiga 4: U borbi do punog oslobođenja (novembar 1943 — april 1945): Učešće ljekara, apotekara i drugih zdravstvenih radnika u NOP-u (PDF). Sarajevo: Istorijski arhiv Sarajevo. Pristupljeno 8. 5. 2018.
- Mašić, Izet (2006). Nastavnici i saradnici Medicinskog fakulteta u Sarajevu 1946.-2006. Sarajevo: Avicena d.o.o. ISBN 9958-720-32-9. Pristupljeno 8. 5. 2018.
- „Period 1902 - 1949 Vizionari budućnosti i nosioci luči prosvjetiteljstva”. Sarajevo: SPKD "Prosvjeta". Arhivirano iz originala 27. 01. 2021. g. Pristupljeno 20. 01. 2021.
