Niške džamije
Niške džamije ostaće zapamćene kao jedna od važnih karakteristika orijentalizacije na čitavom osmanskom Balkanu u srednjem i novom veku i zaostavština zadužbinara, koji su u prvom redu podizali verske građevine i prateće objekte. U Nišu, kao značajnom strateškom i upravnom centru, tokom osmanskog perioda podignuto je 19 džamija, i bile nosilac urbanog razvitka.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Najstarija poznata džamija u Nišu bila je delo sultana Murata I (1359—1389). Sultan je navodno napravio džamiju 777. godine po Hidžri (2. jun 1375. — 20. maj 1376). Bila je poznata po imenu Džamija sultana Murata. Prema rečima Evlije Čelebije, bila je lepa i sagrađena u starom stilu.[1]
Tokom osmanske vladavine u Nišu je postojalo 19 džamija[2].
Prva džamija koja je sagrađena je Bali-begova iz ranog 16. veka. Prema zapisima, u tvrđavi, postajalo je još 9 džamija.
Jedni putnici kroz srpske krajeve u 16. veku su zabeležili da su u Nišu videli 7 džamija.[3], dok su drugi videli 5[4]
Evlija Čelebija oko 1660. godine beleži tri džamije: Gazi-Kudavendigijarovu, Islam-Efendijevu i Hasan-Ketkudovu džamiju[2].
Izgled grada na Nišavi početkom 18. veka, a neposredno pre izgradnje današnjeg utvrđenja (1719–1723), sa pet džamija u hisaru (tvrđavi) i dve varoške džamije, donosi „Italijanski plan Niša“, izrađen od strane austrijskog oficira za snimanje gradova, Driša, koji je bio u pratnji poslanika Huga Virmonta.[5][6]
U bakrorezu iz 1737. godine, napravljenom u čast austrijskog zauzimanja Niša, spominje se da grad ima pet džamija.[7] Austrijski car je, radi proslavljenja beskrvnog zauzimanja Niša, naredio da se u slavu Boga jedna džamija pretvori u crkvu.[8]
Sredinom 19. veka u gradu je bilo 11 džamija.[9] Engleski putnik Edmund Spenser, putujući kroz Evropsku Tursku 1850. godine, navodi da u Nišu postoji 11 džamija.[10]
U novoosvojenim oblastima iz rata 1876-78, porušene su brojne džamije i tekije.[11]
Kad je Niš oslobođen 1878. godine od Turaka, postojalo je 13 džamija[12]:
- Pašina džamija na Trgu kralja Milana,
- Deferdar džamija na mestu Jeronimove zgrade, na početku Jeronimove ulice,
- Šarena (ili fukara) džamija na mestu apoteke „Ćele kula“ na Sinđelićevom trgu,
- džamija na Arnaut pazaru (sada Trg kralja Aleksandra),
- Mošeja (bez minareta) na ulazu u Kazandžijsko sokače,
- džamija na Leskovačkoj kapiji iza „Ureda“,
- džamija u Muhadžirskom naselju na ulazu u Kovanluk,
- Bajrak džamija u Ali-begovom čifliku na severozapadnoj periferiji Niša,
- Fehtija džamija na Svetonikolskom bregu, na čijim je ruševinama izgrađena crkva Svetog Nikole;
U Tvrđavi su se nalazile 3 džamije[12]:
- Hamaz-begova ili Niška džamija, smeštena u četvrti Balija Jedrence, nedaleko od Beogradske kapije, sa leve strane glavne gradske ulice (koja se poklapa sa današnjom glavnom tvrđavskom stazom, na početku uspona)
- Jedrenjanina Bali-bega džamija (rekonstruisana 1976/77 godine) bez minareta, nalazi se i danas u Tvrđavi. Uz ovu džamiju Mithad-paša izgradio je i biblioteku koja je radila do 1877.
- Treća džamija o kojoj se danas ništa ne zna, a nalazila se na najuzvišenijem delu Tvrđave.
Broj džamija je 1879. godine smanjen sa petnaest na današnje tri džamije[13] tj. uništeno je 12 od 15 džamija.[14]
Britanski konzul Bejker u Nišu zabeležio je da su džamije ili bile korišćene za vojsku ili javne namene, ili da su uništene.[15]
U 19. veku, pod srpskom vlašću, u Nišu su namesto uklonjenih džamija, minareta i krivudavih sokaka svuda nicali impozantni trgovi i prave ulice.[16]
Niške džamije danas[uredi | uredi izvor]
Danas se u Nišu nalaze tri džamije od kojih samo jedna služi u verske svrhe (Islam-agina džamija), jedna je pred potpunom devastacijom Hasan-begova džamija, a treća je pretvorena u umetničku galeriju (Bali-begova džamija).
Ovo je spisak danas postojećih džamija:
- Bali-begova džamija, najstarija očuvana džamija,
- Islam-agina džamija, sagrađena neposredno pred oslobođenje Niša i
- Hasan-begova džamija, oštećena u Drugom svetskom ratu
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Istorija Niša I. pp. 115, Gradina i Prosveta Niš, 1983.
- ^ a b Martijn Theodoor Houtsma, E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913-1936, Volume 1, 1987 - pp. 926.
- ^ Stanoje Stanojević, Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenac̆ka, Volume 3, 1925 - pp. 394.
- ^ Feliks Kanic, Srbija, zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja, VI Niš. pp. 140.
- ^ G. Milošević, „Italijanski plan“ Niša iz 1719. godine kao povod za rekonstrukciju izgledasrednjovekovnog i antičkog grada, Niš i Vizantija 3 (2005), 149
- ^ Encikoledija Niša, Niš, 1995, 103 – 104.
- ^ Istorijski arhiv Niš: Bakrorez iz 1737. godine Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. februar 2011), Pristupljeno 15. 4. 2013.
- ^ Feliks Kanic, Srbija, zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja, VI Niš. pp. 142.
- ^ Žarko Domljan, Likovna enciklopedija Jugoslavije, Volume 2, 1987 - pp. 471.
- ^ Edmund Spencer, Travels in European Turkey, in 1850: through Bosnia, Servia, Bulgaria, Macedonia, Thrace, Albania, and Epirus; with a visit to Greece and the Ionian Isles and homeward tour through Hungary and the Slavonian provinces of Austria on the lower Danube, 1851 - pp. 132.
- ^ Institut za istoriju Sarajevo, Kontributions, Volumes 32-33, 2003 - pp. 184.
- ^ a b Milićević M. Đ. Kraljevina Srbija - novi krajevi Beograd 1884.
- ^ Kemal H. Karpat, Studies on Ottoman social and political history: selected articles and essays, 2002 - pp. 370.
- ^ History and culture of South Eastern Europe, Volume 7, 2005 - pp. 45.
- ^ McCarthy, Justin (1995). Death and exile: the ethnic cleansing of Ottoman Muslims, 1821-1922. str. 104.
- ^ Feliks Kanic, Srbija, zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja, VI Niš. pp. 156.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- McCarthy, Justin (1995). Death and exile: the ethnic cleansing of Ottoman Muslims, 1821-1922. str. 104.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
