Operacija Vezeribung

Operacija Vezeribung
	Deo Norveškog fronta u Drugom svetskom ratu
Vreme	9. april – 10. jun 1940.
Mesto	Danska, Norveška
Ishod	Nemačka pobeda
Sukobljene strane
Nacistička Nemačka	Norveška; Danska; Ujedinjeno Kraljevstvo; Francuska; Poljska izbeglička vlada

Operacija Vezeribung je bilo tajno ime za napad nacističke Nemačka na Dansku i Norvešku, a ta operacija ujedno je i početak Norveške kampanje. Ime dolazi iz nemačkog jezika, a u prevodu znači Operacija Vezer-vežba (Unternehmen Weserübung), po reci Vezer u Nemačkoj.

U rano jutro 9. aprila 1940, na Vezertag ("Vezer dan"), Nemačka je pokrenula invaziju na Dansku i Norvešku, zbog otvorene francusko-britanske rasprave o okupaciji navedenih zemalja. Nakon invazije Nemci su vladama u Danskoj i Norveškoj rekli da je Vermaht došao u cilju zaštite njihovih zemalja, neutralnih država, protiv francusko-britanske agresije. Razlike u reljefu i klimama ovu su operaciju za Nemačku učinili vrlo različitom od ostalih.

Iskrcavanje je bilo određeno na Vezercajt ("Vezersko vreme"), prema nemačkoj vremenskoj zoni, u 05:15, a prema norveškoj 04:15.

Politička i vojna pozadina[uredi | uredi izvor]

Početkom proleća 1939, Britanski admiralitet je počeo razmatrati Skandinaviju kao mogući položaj za ratovanje u nadolazećem sukobu s Nemačkom. Britanska vlada se nerado našla u novome sukobu na kontinentu Evrope. Britanci su započeli strategiju blokade, kojom bi indirektno, oslabili Nemačku. Nemačka industrija zavisila je od gvozdene rude koju su dobivali iz severne Švedske, a sva ta ruda prolazila je kroz norvešku luku Narvik.^[1] Kontrola norveške obale takođe bi poslužila kao dodatna blokada Nemačkoj.

U oktobru 1939, zapovednik nemačke ratne mornarice, veliki admiral Erih Reder, raspravljao je s Hitlerom o opasnosti koja bi se dogodila kada bi Britanci zaposeli norveške luke, predlažući mu, da Nemci moraju zauzeti te luke pre Britanaca. Krigsmarine je tvrdila da bi im okupacija Norveške omogućila kontrolu nad obližnjim morima i olakšala podmorničke operacije protiv Ujedinjenog Kraljevstva.^[1] Međutim, drugi rodovi Vermahta, kopnena vojska i Luftvafe nisu se zabrinjavali toliko oko Norveške, već im je glavni cilj bio napad na zemlje Beneluksa.

Pred kraj novembra, Vinston Čerčil, kao novi član Kraljevskog ratnog kabineta, predložio je miniranje norveških teritorijalnih voda, operaciju Vilfred. To bi prislilo brodove koji su prevozili gvozdenu rudu da plove otvorenim morem, gde bi ih Kraljevska ratna mornarica presretala.

Čerčil je pretpostavio da bi operacija Vilfred izazvala Nemce da reaguju u Norveškoj. Kada bi se to dogodilo, Saveznici bi pokrenili plan R 4 i okupirali Norvešku. Malo kasnije, Nevil Čemberlen i lord Halifaks odbacili su operaciju Vilfred, zbog straha da će neutralne zemlje, kao SAD, loše reagovati na to. Nakon početka Zimskog rata između Sovjetskog Saveza i Finske, diplomatska politika je promenjena, Čerčil je ponovno predložio svoj plan, ali je ponovno i odbijen.

U decembru, Ujedinjeno Kraljevstvo i Francuska počele su ozbiljan plan o tome da pomognu Finskoj. Taj plan je zahtevao zauzimanje norveške luke Narvik, glavne luke za ukrcaj željezne rude, i zauzimanje Malmbanana, železnicu od Narvika do Lulea u Švedskoj. Ovaj bi plan omogućio Saveznicima da okupiraju švedske rudnike gvozdene rude. Taj plan dobio je podršku i Čemberlena i Halifaksa. Računali su i na saradnju Norveške, koja bi im olakšala neka zakonska pitanja. Ali ni Norveška ni Švedska se nisu složile s planom, i na njega su vrlo negativno reagovale. Planiranje da se okupacija izvrši se nastavila, ali prestalo je opravdavanje iste kada je potpisan Moskovski mirovni sporazum između Finske i Sovjetskog Saveza u martu 1940.

Planiranje[uredi | uredi izvor]

U zabrinutosti da bi Saveznici mogli blokirati dolazak gvozdene rude, Hitler je naredio Vrhovnoj komandi Vermahta da započne planiranje invazije na Norvešku 14. decembra 1939. Plan je bio nazvan studija Sever i zahtevao je samo jednu diviziju.

Između 14. i 19. januara, Krigsmarine je napravila bolju verzuju ovog plana. Plan je napravljen na osnovi dva ključna faktora: prvi je bio napad iznenađenja, kojim bi se onesposobio norveški otpor i britanska invazija, a drugi, da se kao prijevoznici trupa koriste ratni brodovi koji su brži, a ne trgovački. To bi dozvolilo okupiranje svih željenih mijesta istovremeno, a dok su regularni prijevozni brodovi imali i ograničen domet. Ovaj plan je zahtijevao cijeli korpus, uključujući brdsku diviziju, padobransku diviziju, motorizovanu streljačku brigadu, i dve pešadijske divizije. Ciljevi ove operacije bili su: norveški glavni grad Oslo i obližnja naseljena područja, Bergen, Narvik, Tromse, Trondhejm i Stavanger. Plan je zahtevao i munjevit napad na kraljevine Dansku i Norvešku, što bi trebalo da dovede i do brze predaje obe država.

Dana 21. februara 1940, za komandanta operacije postavljen je general Nikolaus fon Falkenhorst. Borio se u Finskoj tokom Prvog svetskog rata i bio je upoznat sa arktičkim ratovanjem. Ali on je zapovedao samo kopnenim snagama, uprkos Hitlerovoj želji da komanduje celokupnim snagama u operaciji.

Dana 27. januara 1940, konačni plan nazvan je operacija Vezeribung. U operaciji je učestvovao XXI korpus, u čijem sastavu je bila 3. brdska divizija i pet pešadijskih divizija, nijedna od njih nije dosad testirana u bici. Padobranske čete bile bi korišćene za zauzimanje uzletišta. Odluka da se mobilizuje i 2. brdska divizija donesena je kasnije.

Cilj je bio zauzimanje Norveške i da se preuzme kontrola uzletišta u Danskoj diplomatskim putem. No Hitler je pokrenuo novu direktivu 1. mart, i tražio je zauzimanje i Danske i Norveške. To je zahtijevalo i djelovanje Luftvafea koji bi napao lovačka uzletišta i pozicije za uzbunu. XXXI. korpus formiran je za invaziju Danske, a sastojao se od dvije pešadijske divizije i 11. motorizovane brigade. Cela operacija bila bi potpomognuta i X vazduhoplovnim korpusom, koji je u sastavu imao oko 1.000 aviona.

Nadmetanje[uredi | uredi izvor]

U februaru je britanski razarač HMS Kozak abordirao nemački tanker Altmark dok je bio u norveškim vodama i time je ugrozio norvešku neutralnost. Spašavajući britanske ratne zarobljenike sa tankera je isto tako ugrozio neutralnost Norveške (Altmark se obavezao da će ih pustiti čim stigne u neutralne vode). Hitler je to smatrao kao britanski pokušaj da poremeti norvešku neutralnost, i tako je još više bio odlučan da se preduzme invazija.^[1]

Dana 12. marta, Ujedinjeno Kraljevstvo je odlučilo da pošalje ekspedicione snage u Norvešku u vreme kada se stišavao Zimski rat. Ekspedicionke snage su se počele ukrcavati 13. marta, ali slanje snaga je otkazana, pošto se Zimski rat završio. Britanski kabinet počeo je razmatrati Čerčilovu operaciju i iskrcavanje kopnenih snaga na tlo Norveške.

Prvi nemački brodovi u invaziju su krenuli 3. aprila. Dva dana kasnije, dugoplanirana operacija Vilfred je pokrenuta, a u njoj je učestvovao mornarički odred HMS Renoun poslan u Skapa Flou gde mu je bilo naređeno da zauzme norveške vode. Minska polja postavljena su u Vestfjord u rano jutro 8. aprila. Operacija Vilfred se završila, a dan kasnije, razarač Glauvorm, koji je zaostao kako bi potražio jednog mornara koji je pao preko palube, potopljen je u akciji protiv nemačke krstarice Admiral Hiper i još dva nemačka razarača.

Invazija na Dansku[uredi | uredi izvor]

Strateški, Danska je bila važna Nemačkoj kao odskočna pozicija da bi zauzela Norvešku, još uz to, bila je država koja je graničila s Nemačkom, i morala je biti kontrolisana. Danski položaj na Baltiku bio je od velike važnosti, a kontrolom Danske, Nemačka bi bila gospodar svih sovjetskih i nemačkih luka.

Mala i slaba, Danska je bila vrlo pogodna za nemačke dalje operacije, a danska vojska imala premale mogućnosti za odbranu. U ranim jutarnjim satima, nekoliko danskih jedinica sukobilo se sa nemačkima, pa su pretrpjeli određene gubitke - 16 mrtvih i 20 ranjenih. Nijemci su imali nepoznat broj žrtava, ali pri tomu su imali uništenih 12 oklopnih vozila, motocikla i nekoliko automobila. Četiri nemačka tenka bila su oštećena i jedan avion tipa Hajnkel He 111 je oboren. Dva nemačka vojnika bila su zarobljena.

Trenutak pre službenog početka invazije 9. aprila, nemački ambasador u Danskoj, Rente-Fink, pozvao je ministra spoljnih poslova Danske Minha i zatražio sastanak s njim. Kada su se susreli, Rente-Fink ga je obavestio da su nemačke trupe krenule u zaštitu Danske protiv francusko-britanskog napada. Nemački ambasador je tražio da se danski otpor odmah prekine, i uspostavljen je kontakt između danske Vlade i nemačkih oružanih snaga. Ako Danska ne bi pristala na zahteve, Luftvafe bi bombardovao glavni grad Danske, Kopenhagen.^[2]

Kako su nemački zahtevi ispunjeni, krenulo je i prvo napredovanje, te je u 04:15 zauzet Gedser i nastavljeno je napredovanje ka sjeveru. Nemački padobranci su zauzeli Storstrømski most i utvrđenje kod Masnedøa.^[2]

U 04:20, po lokalnom vremenu, 1.000 pešadinaca pristiglo je u kopenhagensku luku i brzo zarobljavaju danski garnizon bez ispaljenog metka. Iz luke Nijemci su napredovali prema Amalienborgskoj palati s ciljem zarobljavanja danske kraljevske obitelji. Njemačke snage stigle su u kraljevsku rezidenciju, a Kraljevska garda je odbila prvi njemački napad na Amalienborg, što je dalo Kristijanu X vremena da se susretne sa komandantom danske vojske, generalom Priorom. Pošto se rasprava razvukla, nekoliko aviona tipa Heinkel 111 i Dornier 17 izbacilo je letke nazvane OPROP!. U lecima je pojašnjeno da će glavni grad biti bombardovan ukoliko Danska ne kapitulira, na kraju Danska je popustila.^[2]

U 05:45, dve grupe nemačkih Meseršmita Bf 110 napala su verlesesko uzletište i uništile dansko vadzuhoplovstvo. Uprkos žestokom otporu danskih protivavionskih topova, nemački avioni su uništili 14 danskih lovaca i teško oštetili još 14.

Invazija na Norvešku[uredi | uredi izvor]

Motivi za invaziju i borbeni poredak[uredi | uredi izvor]

Norveška je bila važna Nemačkoj iz dva primarna razloga: prvo, kao mornarička baza za podmornice koji bi iz norveških luka napadali savezničke prijevozne brodove, tankere... i drugo da bi osigurali pošiljke gvozdene rude iz severne Švedske kroz luku Narvik. ^[1] Nemačka je bila zabrinuta da Saveznici ne blokiraju put gvozdene rude iz Narvika, a od tuda je dolazilo 90% nemačke gvozdene rude.

U invaziji na Norvešku sudjelovao je XXI korpus, pod zapovedništvom generala fon Falkenhorsta i sastojao se od sledećih glavnih jedinica:

163. pešadijske divizije
69. pješačke divizije
169. pješačke divizije
181. pješačke divizije
214. pješačke divizije
2. puka 3. brdske divizije

Hronologija događađaja[uredi | uredi izvor]

Mesta iskrcavanja Nemaca u početnoj fazi operacije.

8. aprila 1940. , Kampfgruppe 5 opažen je od strane norveškog odbrambenog plovila Pol III. Pol III je otvorio vatru na Nemce, a njen kapetan Lif Velding-Olsen postao je prva norveška žrtva ranjena u ratu.
Nemačku tešku krstaricu Bliher u Oslofjordu 9. aprila potapaju norveški topovi stari 48 godina, proizvodnje Krup (nazvanih Mojsije i Aron, kalibra 28cm; instaliranih u Oscarsborškom utvrđenju u maju 1893).
- Njemački brodovi zaplovili su Fjordom prema Oslu, kroz Drøbakške prolaze (Drøbaksundet). U jutro 9. aprila, artiljerija iz Oscarborške tvrđave otvorila je vatru na vodeći brod Bliher, koji je osvjetljen svijetlima oko 05.15 sati. Za dva sata, brod je, u nemogućnosti da se kreće u prolazu, bio potopljen sa 600-1.000 vojnika. Upozorenje iz tvrđave stiglo je norveškoj kraljevskoj obitelji, koja je pobjegla zajedno s nacionalnom riznicom.
Njemački padobranci su se spustili na Fornebu, kjevišku uzletnicu i vazduhoplovnu bazu Soja – to će kasnije postati prvi napad padobranaca u istoriji;^[1] među Luftvafeovim padobrancima bio je i Rajnhard Hajdrih.

Vidkun Kvisling je preko radija proglasio državni udar.
Zahvaljujući potapanju Blichera, kraljevska porodica, Vlada i ministri izbjegli su njemačku vojsku i pobjegli;^[1] Kralj Hokon VII odbio je predaju; Bitka za Midtskogen; bombardovan Elverum i Nybergsund; Kraljevska porodica, kabinet, vlada i parlament zajedno s državnom riznicom beže severno od Nemaca.
Gradovi i sela Bergen, Stavanger, Ejgersund, Kristijansand, Arendal, Horten, Trondhejm i Narvik okupirani su u roku od 24 sata.
Hrabro, ali u potpunosti neefektivno, norveški brodovi Norge i Eidsvold u Narviku suprotstavili su se napadačima, ali su potopljeni torpedima s velikim ljudskim gubicima.
Prva i Druga bitka za Narvik (Kraljevska mornarica protiv Krigsmarine).
Njemačke snage zauzele su Narvik i iskrcale 2 000 gorskih pješaka, ali britanski kontra-napad starim brodom HMS Warspiteom i razaračkom flotilom potopili su 10 njemačkih razarača i djelovali dok im nije ponestalo streljiva i goriva.
Razarajuće bombardiranje gradova Nybergsunda, Elveruma, Ondalsnesa, Moldea, Kristijansunda, Stejnćera, Namsosa, Bodea, Narvika – neki od njih su taktički bombardovani, a nad nekima je izvršen teror.
Opšte napredovanje Nijemaca ka Oslu sa superiornijim oružjem, norveški vojnici imali su prastaro oružje, a bili su potpomognuti nekim britanskim i francuskim trupama. Ovo je bila prva kopnena bitka između Ujedinjenog Kraljevstva i Njemačke u Drugom svjetskom ratu.
Kopnene bitke kod Narvika: Norveške i savezničke snage (francuska i poljska vojska) bile su pod zapovedništvom generala Fleischera i postigle su prvu veću pobjedu protiv Vermahta, te slijedi taktičko povlačenje Saveznika.
S evakuacijom kralja i kabineta iz Moldea u Tromseu 29. aprila, i savezničkog povlačenja iz Ondalsnesa 1. maja otpor u južnoj Norveškoj je završen.
Posljednja tvrđava Hegra odupirala se nemačkim napadima do 5. maja.
Kralj Hokon, Ulav V, i kabinet izbegli su iz Tromsea 7. juna (s britanskim kruzerom) da predstavljaju Norvešku u izbjeglištvu (Kralj se vratio u Oslo na isti dan pet godina kasnije); princeza Marta i njena djeca odbili su azil u Švedskoj i iz Petsama u Finskoj izbegli u SAD.
Norveška je kapitulirala (iako su se neki nastavili boriti kao pokret otpora sve do njemačke kapitulacije 8. maja 1945.) 10. juna 1940, dva meseca posle Vezertaga, Norveška je postala jedna od zemalja koje je okupirala Nemačka, ali pružala je najduži otpor što je mogla.

Na dalekome severu, norveške, francuske i poljske trupe, uz podršku Kraljevske mornarice i Kraljevskim vazduhoplovstvom, borili su se protiv Nemaca oko kontrole nad lukom Narvik, važne za gvozdene rude, jer je švedska luka Luleo zaleđena zimi. Nemci su odbačeni iz Narvika 28. maja, ali zbog situacije u Evropi savezničke trupe su povučene u operaciji Alfabet. Nemci su preuzeli Narvik 9. juna. Civilno stanovništo je izbeglo zbog bombardovanja Luftvafea.

Nemački odnosi sa Švedskom i Finskom[uredi | uredi izvor]

Operacija Vezeribung nije uključivala vojni napad na Švedsku, jer nije bilo potrebe. Držeći Norvešku i Dansku, i neke baltičke obale, Treći rajh je okružio Švedsku sa severa, zapada i juga; a istočno se nalazio Sovjetski Savez, naslednik Rusije, velikog neprijatelja Švedske i Finske.

Švedsku i finsku trgovinu kontrolisao je Krigsmarin. Kao posledica, Nemci su tražili od Švedske da dozvoli nemačkim vojnicima na odsustvu da ostave svoju opremu i oružje u Norveškoj i preko Švedske stignu u Nemačku. Dana 18. juna 1940. postignut je sporazum. Ukupno 2,14 miliona nemačkih vojnika, i više od 100.000 željezničkih vagona prešlo je preko švedske granice. Sporazum je bio obustavljen 20. avgusta 1943.

Dana 19. avgusta 1940. Finska je pristala na to da dopusti slobodan prelaz nemačkoj vojsci kroz njenu teritoriju, sa sporazumom potpisanim 22. septembra 1940. Slobodan prolaz koristili su vojnici i prenosila se vojna oprema, uglavnom iz severne Norveške. Kasnije će taj promet porasti sa početkom operacije Barbarosa.