Oružane snage Islamske Republike Iran
Oružane snage Islamske Republike Iran sastoje se od redovne vojske Artes (pers. ارتش جمهوری اسلامی ایران), Revolucionarne garde Pasdaran (pers. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی), te policije (pers. نيروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران).
Navedene snage bez policije obuhvataju 945.000 aktivnih pripadnika. Sve grane oružanih snaga spadaju pod komandu Vrhovnog štaba oružanih snaga (pers. ستاد کل نیروهای مسلح). Ministarstvo odbrane i logistike je zaduženo za planiranje logistike i finansiranje oružanih snaga i nije uključeno u izvršno vojno zapovedništvo.
- Redovne oružane snage Irana sastoje se od Kopnene vojske, Ratne mornarice, Ratnog vazduhoplovstva i Protivvazdušne odbrane. Te snage obuhvataju 820.000 ljudi — kopnena vojska 650.000, ratna mornarica 70.000, te ratno vazduhoplovstvo 100.000 ljudi. Novostvorena protivvazdušna odbrana odvojila se od ratnog vazduhoplovstva u 2009. godini.
- Revolucionarna garda prema pretpostavkama broji 125.000 članova u pet grana: sopstvenoj ratnoj mornarici, ratnom vazduhoplovstvu, kopnenim snagama, Kuds specijalnim snagama, te Basiju (Basidžu).
- Basidž je dobrovoljačka paravojska pod komandom Revolucionarne garde. Broj članova je sporan; iranski izvori tvrde kako paravojska broji 12,6 miliona ljudi (uključujući žene), od čega je 3 miliona sposobno za borbu. Isti izvori navode kako se paravojska sastoji od 2.500 bataljona, od kojih je deo stalno zaposlen. Neki zapadni izvori[traži se izvor] iz 2005. navode kako Basidž ima 90.000 aktivnih članova, 300.000 rezervista, te milion članova koji mogu biti mobilizovani za rat.[1]
Prema oceni američkog generala Džona Abizaida, iranske oružane snage su najmoćnije na Bliskom istoku.[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Kroz hiljade godina pisane istorije, tokom kojih je zadržao geografsku (stoga i geopolitičku) poziciju, Iran (poznat u zapadnom svetu i pod imenom Persija) imao je dugu i promenljivu vojnu kulturu i istoriju: od statusa pobedničke vojne supersile koja je kroz milenijume vladala trima kontinentima, do serije gotovo katastrofalnih poraza (započetih padom Elama) protiv prethodno perifernih sila poput Grčke, Arabije ili azijskih nomada poput Mongola.
U antičko doba, Iran je imao veoma moćne suparnike poput Vavilona, Lidije ili Egipta, koje je uspešno pokorio. Uspešno se suprotstavljao i moćnom Rimskom carstvu, sa kojim je ratovao gotovo sedam vekova, prilikom čega je ostvario pobede u kojima su ginuli i rimski carevi poput Valerijana, no i poraze pri čemu je zimski glavni grad Ktesifon bio opustošen za vreme Trajana.
Iranski vojni pohodi i vojna kultura ostavili su bogatu zaostavštinu u doprinosu vojnim veštinama, oružju, taktikama, strategiji, te uticaju na čovečanstvo uopšte. Ekspedicije tokom 5. veka p. n. e. u kojima je iranska vojska prelazila iz Azije u Evropu rezultovale su gradnjom vojnih pontonskih mostova koji su bili inženjersko čudo antičkog doba.[3] Istovremeno je zbog vojnog transporta ratne mornarice iz Crvenog mora u Mediteran izgrađen i Darijev kanal preko Sueza, prototip današnjeg Sueckog kanala.[4]
U značajne doprinose vojnoj tehnologiji spadaju prvenstveno tehnologija kompozitnog luka i strele korišćenog u konjici, te pojava teško oklopljenog konjaništva (katafrakta) u doba partske dinastije. Prva upotreba teškog oklopa sa rasklopivom kacigom (u Evropi poznat kao viteški oklop) zabeležena je u doba iranske dinastije Sasanida.
Osim tehnoloških rešenja i dostignuća, poznati su i zakonodavni prvenci poput Kirovog cilindra, dokumenta o pravima pokorenih naroda donesenog nakon iranskog osvajanja Vavilona.[5]
Ratovi i vojne operacije[uredi | uredi izvor]
- Anglo-sovjetska invazija na Iran (1941).
- Dhofarska pobuna (1962—1975). Učešće 1500 iranskih trupa u pomoći omanskom sultanu protiv pobune.
- Opsada ostrva Abu Musa te Velikih i Malih Tunba (1971).
- Iransko-irački rat (1980—1988).
- Operacija Prejing Mantis (18. april 1988). Američki odgovor na iransko miniranje Persijskog zaliva pri čemu je stradala američka fregata Samuel B. Roberts.
- Operacija Glavna šansa (1987—1989). Američka operacija zaustavljanja iranskog miniranja prolaza Hormuz u doba Iransko-iračkog rata.
Odbrambeni budžet[uredi | uredi izvor]
Iransko izdvajanje za odbranu 2007. godine procenjuje se na šest milijardi dolara prema Londonskom Međunarodnom institutu za strateške studije. Prema glavi stanovnika to iznosi 91 $ što je manji procenat od ostalih zemalja Persijskog zaliva, izuzevši UAE.[6]
Vojna industrija[uredi | uredi izvor]
U doba poslednjeg iranskog šaha Mohameda Reze Pahlavija, iranska vojna industrija bila je ograničena na nabavku i proizvodnju stranog oružja. Američke kompanije poput Bela, Litona i Nortropa podigle su fabrike u Iranu gde su se sastavljale razne vrste helikoptera, aviona, navođenih projektila, elektronske opreme i tenkova.[7]
Godine 1972. osnovana je Iranska elektronska industrija (IEI).[8] Osnovana je s ciljem osposobljavanja linija za popravku uvezenih stranih oružja. Prvi uspesi u samostalnoj vojnoj proizvodnji zabeleženi su 1979. kada su reverznim inženjeringom počeli proizvoditi sovjetski RPG-7, BM21 i SAM-7.
Većina iranskog naoružanja pre Islamske revolucije bila je uvezena iz Sjedinjenih Država i Evrope. Procenjuje se da je između 1971. i 1975. šah potrošio preko osam milijardi dolara samo na kupovinu američkog oružja. Najpoznatija je kupovina aviona tipa F-14, čime je Iran postao jedina zemlja na svetu koja van SAD ima ovaj tip aviona. Ovakve kupovine su uzbunile američki Kongres koji je doneo zakon o kontroli izvoza vojne opreme. Ipak, Amerikanci su nastavili isporuku velike količine oružja Iranu sve do 1979. godine i islamske revolucije.[9]
Posle Islamske revolucije, Iran se našao u izolovanom i oskudnom stanju u pogledu vojne tehnologije. Zbog ekonomskih sankcija i embarga na oružje koji su uveli Amerikanci, Iran je bio prisiljen da se okrene domaćoj vojnoj industriji, te trgovini sa malobrojnim zemljama koje su bile spremne poslovati sa Iranom. Revolucionarna garda je postala odgovornom za stvaranje današnje iranske vojne industrije. Od njihovog preuzimanja kontrole nad proizvodnjom, vojna industrija se značajno proširila i zbog velikog ulaganja u raketnu tehnologiju Iran je ubrzo stvorio ogroman arsenal balističkih raketa.[7]
Od 1992. godine, Iran proizvodi i sopstvene tenkove, oklopne transportere, navođene projektile, podmornice i borbene avione.[10]
Poslednjih godina u Iranu je otkriven razvoj mnogih sofisticiranih oružja poput projektila i balističkih raketa Hoot, Kousar, Fateh-110, Shahab-3, Sajil, Ashoura, Ghadr-110, Fajr-3, te mnogo drugih raketnih sistema i bespilotnih letelica za koje je Izrael tvrdio kako ga špijuniraju.[11] Godine 2006. Iran je koristeći bespilotne letelice špijunirao američki nosač aviona USS Ronald Regan 25 minuta pri čemu nije otkriven radarima, nakon čega se sigurno vratio u iransku bazu.[12][13]
Balistički program[uredi | uredi izvor]
U novembru 2006. Iran je ispaljivanjem balističkih raketa počeo 10 dana vojnih vježbi. Iranska nacionalna televizija izvestila je kako su „testirane desetine raketa uključujući i balističke rakete Šahab-2 i Šahab-3, koje imaju domet 300-1.300 km, a iranski stručnjaci testirali su i Šahab-3 s punjenjem od 1400 bombi“[14]. Iranske vojne vežbe bile su odgovor na američke u kojima su skupa sa saveznicima vežbali u Hormuzu, strateški važnoj klisuri za prolaz energenata iz Persijskog zaliva.
Veruje se kako Iran razvija i ICBM/IRBM raketni program poznat kao Ghadr-110, dometa 3.000 km, paralelno s razvojem svemirskih raketa Safir, uz pomoć kojih je početkom 2009. lansirao satelit Omid u orbitu.
Oružja za masovno uništavanje[uredi | uredi izvor]
Izrael i neke zapadne države optužile su Iran da razvija nuklearno oružje.[15] Međunarodna agencija za atomsku energiju (IAEA) u svom je izveštaju u februaru 2006. objavila kako nema dokaza za navedene optužbe. Istovremeno su i američke obaveštajne službe objavile kako svi dostupni dokazi potvrđuju kako Iran ne razvija nuklearno oružje [16].
Iran je ratifikovao Konvenciju o hemijskom oružju 1997. godine. Iranske trupe i civili pretrpeli su desetine hiljada žrtava prilikom iračkih napada hemijskim oružjem u doba Iransko-iračkog rata. Usled toga, Iran oštro i otvoreno istupa protiv upotrebe hemijskog oružja, spominjući svoja iskustva sa iračkim hemijskim napadima na mnogim međunarodnim forumima. Čak i danas, nakon više od 20 godina od završetka Iransko-iračkog rata, oko 30.000 Iranaca se i dalje leči zbog pretrpljenih hemijskih napada iz vremena rata. Veliki broj žrtava hemijskih napada razvio je efikasne tretmane u iranskim bolnicama, posebno one u lečenju pacijenata napadnutih sumpornim gasom.[traži se izvor]
Iran je takođe ratifikovao i konvenciju o biološkom oružju 1973. godine.[17] Iran poseduje naprednu biološku i genetičku tehnologiju kojom se proizvode vakcine svetske klase i za domaće potrebe i za izvoz.[18]
Naoružanje[uredi | uredi izvor]
- Heckler & Koch G3 - standardna puška iranske vojske, proizvedena u Iranu po licenci
- S.5'56 - kopija kineske Norinco CQ
- KH-2002 - iranska bulpap puška u kalibru 5,56
- AKM
- Type 56 - kineska kopija AK-47
- KL-7.62 - iranska kopija kineskog Type 56 i ruskog AKM
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Globalsecuriy.org[mrtva veza], Pristupljeno 17. 4. 2013.
- ^ „spacwar.com”. spacwar.com. Pristupljeno 5. 3. 2014.[mrtva veza]
- ^ „Xerxes' Bridge Of Boats Over The Hellespont”. chestofbooks.com.
- ^ „Darius' Suez Inscriptions”. www.livius.org.
- ^ „Cyrus Cylinder”. www.britishmuseum.org. Arhivirano iz originala 17. 10. 2015. g.
- ^ „Iran's defense spending 'a fraction of Persian Gulf neighbors'”. www.payvand.com.
- ^ a b http://english.daralhayat.com/opinion/commentators/06-2006/Article-20060616-dcfab30e-c0a8-10ed-00c7-f1a5dbdb0907/story.html
- ^ „iecorp.com”. iecorp.com. Pristupljeno 26. 6. 2010.
- ^ „A Code of Conduct for Weapons Sales Video Transcript”. Cdi.org. Arhivirano iz originala 25. 05. 2012. g. Pristupljeno 26. 6. 2010.
- ^ „Iran Launches Production of Stealth Sub”. www.foxnews.com.
- ^ http://neus.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/3990773.stm[mrtva veza]
- ^ „Iranian UAV secretly Filming US carrier”. www.youtube.com.
- ^ „Iran Uses UAV To Watch US Aircraft Carrier On Gulf Patrol”. www.spacewar.com.
- ^ „Iran Fires Cluster Warhead Missiles In War Games”. sweetness-light.com.
- ^ „Q&A: Iran and the nuclear issue”. BBC News. 22. 1. 2010. Pristupljeno 26. 6. 2010.
- ^ „'No proof' of Iranian nuclear weapons programme | World news | guardian.co.uk”. Guardian. Pristupljeno 26. 6. 2010.
- ^ „Status of the Convention”. www.opbw.org.
- ^ „Razi Institute produces dlrs 100m worth of vaccines, serums a year”. www.payvand.com.
